Hluê si Êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng la\n(WHO) hla\m thu\n êgao, hla\m brô 2/3 ênoh mnuih dlông ro\ng la\n djo\ kman klei rua\ hnak leh ana\n Việt Nam dôk tal 12 hla\m ênoh 22 ala c\ar mâo boh ktro\ klei rua\ hnak pro\ng êdi dlông ro\ng la\n, dôk mrô 14 hla\m ênoh 27 ala c\ar mâo boh ktro\ klei rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao mdrao pro\ng êdi dlông ro\ng la\n.

     Hluê si klei hưn mdah mơ\ng Phu\n brua\ mdrao mgu\n, gra\p thu\n Việt Nam mâo hla\m brô 130 êbâo c\ô mnuih djo\ mâo klei rua\ hnak mrâo, 170 êbâo c\ô mnuih hla\k dja\ hiu klei rua\ hnak, hla\m brô 3.500 c\ô bi kdơ\ng ho\ng êa drao mdrao hnak leh ana\n boh nik `u mâo 18 êbâo c\ô mnuih djiê kyua mơ\ng klei rua\ hnak. Kyua ana\n, ksiêm dla\ng klei rua\ hnak jing sa hla\m du\m hdra\ k`a\m mđ^ kyar Thiên niên kỷ mơ\ng Việt Nam leh bi [ua\n rơ\ng ho\ng êpul êya dlông ro\ng la\n. Hluê ana\n, truh kơ thu\n 2015, Việt Nam g^r bi hro\ 50% ênoh mnuih djo\ mâo klei rua\ leh ana\n djiê kyua mơ\ng klei rua\ hnak mka\ ho\ng thu\n 2000. Leh ana\n truh kơ thu\n 2015 c\ia\ng bi mhro\ ênoh mnuih djo\ mâo klei rua\ hla\m êpul êya [uôn sang adôk gu\ 187 c\ô mnuih hla\m 100 êbâo c\ô mnuih, bi mhro\ ênoh mnuih djiê kyua mơ\ng klei rua\ hnak tru\n adôk 18 c\ô mnuih hla\m 100 êbâo c\ô mnuih.

     C|ia\ng dưi mâo hdra\ k`a\m anei, Hdra\ brua\ mgang kdơ\ng klei rua\ hnak ala c\ar mtru\n leh 8 hdra\ msir kluôm ênu\m leh ana\n nga\ bi ktang. Hla\m ana\n, sra\ng k[^n hluê nga\ klei duah dla\ng, bi mlih mbo\ du\m hdra\ mtru\n djo\ guôp ho\ng boh klei s^t êdi hla\m brua\ mgang kdơ\ng klei rua\, mđ^ klei dưi thâo [uh mơ\ng ưm leh ana\n mdrao bi mâo klei tu\ klei rua\ hnak. Mta mka\n dơ\ng jing po\k mlar klei hgu\m quốc tế, nga\ bi s^t êm^t leh ana\n pral thâo iêo lac\ mtru\t mjhar klei đru mơ\ng du\m êpul brua\ quốc tế, bi hgu\m tliêr kja\p ho\ng du\m ala c\ar hla\m kr^ng wa\l leh ana\n dlông ro\ng la\n c\ia\ng bi hra\m mb^t msir mghiah klei dưi thâo [uh, mdrao leh ana\n mtưp klei rua\ ga\n knông la\n a\t mse\ mơh klei phung rua\ êrô hiu, mb^t ana\n ksiêm mđing hria\m c\ih mkra hdra\ kc\ah c\ia\ng mđ^ ai dưi ktuê hluê dla\ng klei tưp lar mơ\ng klei rua\...ti du\m alu\ wa\l hla\m kluôm ala. C|ia\ng bi mđ^ brua\ dưi thâo [uh klei rua\ hnak, hla\m hdra\ kc\ah po\k mlar kluôm ro\ng la\n, mkra mđ^ hnơ\ng ksiêm mka\ dla\ng klei rua\ hnak hluê ho\ng klei kriê dla\ng du\m klei bi êdah mơ\ng klei bi êwa, đru mguôp bi mđ^ ai dưi, klei thâo brua\ mdrao mgu\n nah gu\, knhal jih thu\n 2011, Lâm Đồng jing sa hla\m 6 c\ar djo\ ruah c\ia\ng po\k nga\ Hdra\ brua\ Keh kluôm ro\ng la\n tuôr tal 9 mgang kdơ\ng klei rua\ hnak Việt Nam, kyua mơ\ng Êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng la\n đru brei. Kha\ gơ\ kno\ng nga\ ma\ ti kdriêk Đức Trọng leh ana\n [uôn pro\ng Bảo Lộc, [ia\ hdra\ brua\ mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak mâo leh c\ar Lâm Đồng nga\ s^t êm^t hla\m lar [ar. Kyua ana\n, du\m mnuih rua\ hnak dưi mâo ksiêm mka\ dla\ng thâo [uh hla\m c\ar bi ba kriê dla\ng mdrao hluê djo\ ho\ng hdra\ mdrao kc\ah mtru\n mơ\ng Phu\n brua\ mdrao mgu\n, boh nik đru mguôp mđ^ leh klei thâo sa\ng kơ klei rua\ hnak kơ êpul êya, wa\t ti du\m kr^ng taih kbưi, mkr^ng mnuih [uôn sang djuê [ia\. Êdah êdi jing mse\ si amai Ka Joel, mnuih djuê ana K’Ho dôk ti sa\ Rô Men, kdriêk Dam Rông, c\ar Lâm Đồng, mơ\ng hruê mâo sang êa drao sa\ ksiêm mka\ dla\ng, thâo [uh pô djo\ mâo klei rua\ hnak leh ana\n dưi hmao mdrao, truh kơ ara\ anei kno\ng leh 2 mlan mdrao klei rua\ gơ\ dưi [ia\ leh. Amai Ka Joel lac\:“ Êlâo adih kâo [uh bi mtu\k lu leh ana\n sui, s^t mtu\k [uh da\l êwa  leh ana\n mtu\k kbia\ êrah. Hla\k nao ksiêm mka\ dla\ng êa k’hak thâo jing pô djo\ mâo klei rua\ hnak. Sang êa drao sa\ brei êa drao mna\m, ara\ anei mna\m mlan tal 2 leh, [uh hla\m asei mlei gơ\ suiah [ia\ leh.”    

     Hluê si brua\ mdrao mgu\n c\ar Lâm Đồng, mơ\ng leh po\k nga\ Hdra\ brua\ Keh kluôm ro\ng la\n Tuôr tal 9 mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak Việt Nam, ênoh mnuih djo\ mâo klei rua\ hnak hla\m c\ar hriê mdrao đ^ leh êdi leh ana\n êbeh 90% mnuih rua\ hnak dưi mdrao hlao klei rua\. Amâo djo\ kno\ng đru mguôp bi msưh kdu\n klei rua\ hnak đuic\ ôh, [ia\ lo\ đru mkra mđ^ hnơ\ng thâo ksiêm mka\ dla\ng klei rua\ hluê ho\ng brua\ mdrao mgu\n nah gu\.

 

     Klei rua\ hnak jing klei rua\ tưp hu\i hyưt ho\ng klei hd^p a\t mse\ mơh klei suaih pral mơ\ng mnuih rua\, mb^t ho\ng klei hu\i tưp lar kơ êpul êya pro\ng. Na\ng mđing êdi, klei hu\i djo\ mâo klei rua\ hnak mâo ho\ng dja\p mnuih amâo mâo lui kơ hlei pô ôh. C|ia\ng đru kơ mnuih [uôn sang leh ana\n [^ng ga\p drei thâo sa\ng kla\ h^n kơ du\m hdra\ thâo [uh leh ana\n mdrao klei rua\ hnak, pô c\ih klei mrâo kơ kdrêc\ mđung anei mâo leh klei blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Đoàn Va\n Điện, Anôk brua\ mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\ yang [uôn c\ar Lâm Đồng kơ klei anei:

 

      - Ơ aê mdrao, si srăng ngă ]ia\ng kơ thâo kral kơ asei mlei pô mâo klei rua\ hnak?

        . Aê mdrao Đoàn Va\n Điện: Tơdah hlăm asei mlei drei mâo du\m klei bi knăl snei, mse\ si mtu\k kbia\ êa k’hak sui êgao kơ 2 hruê kăm. Êngao ana\n, asei mlei toh êwang, ala\h hua\ [ơ\ng, bi êmăn êmik, êngoh [‘[ia\ hlăm adiê tlam, kbia\ lu êa ho\ êjai mlam, tăp năng mtu\k kbia\ êrah…Tơdah [uh du\m klei bi knăl mse\ snăn, bi nao kơ sang êa drao mtam ]ia\ng mka\ dlăng thâo [uh kman hnak. Ti anei srăng mâo du\m klei mka\ dlăng, ]ia\ng pral thâo [uh kman klei rua\.

 

     - Ơ aê mdrao si ngă klei rua\ hnak jing sa mta klei rua\ tưp mơ\ng tian am^ mơ\?

         . Aê mdrao Đoàn Va\n Điện: Klei rua\ hnak jing sa mta klei rua\ tưp, amâo mâo djo\ jing sa mta klei rua\ tưp mơ\ng tian am^ ôh. {ia\dah, klei rua\ anei kreh mâo hla\m găp djuê. Hlăm găp djuê ana\n, tơdah sa ]ô mnuih mâo klei rua\ hnak, mâo kman hlăm êa k’hak, snăn êjai mnuih rua\ mtu\k, amâodah k]uh êa k’hak srăng bi kbia\ kman kơ ta], lehana\n srăng bi mtưp kơ mnuih riêng gah, tơdah hrip djo\ êwa mơ\ng êa k’hak mâo kman, mơ\ng năn srăng jing mnuih mâo klei rua\ hnak sơăi. Lehana\n tơdah ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ mơ\ng asei mlei awa\t dơ\ng mơ\ng klei tưp djo\ kman hlo\ng truh kơ klei rua\ yơh, lehana\n srăng lo\ bi mtưp kơ mnuih riêng gah mkăn.

 

      - Dah snăn, Ơ aê mdrao drei tlo\ vaccin leh si ngă lo\ dơ\ng tưp mơ\ klei rua\ anei?

        . Aê mdrao Đoàn Va\n Điện: Vaccin BCG dưi răng mgang kơ êbeh 80% ]ô phung hđeh, lehana\n dôk răng mgang sui truh êbeh 15 thu\n. Ara\ anei mâo sa klei năng mơak jing hdră tlo\ mgang po\k mlar mâo ngă leh klei tlo\ mgang hlăm lar [ar. Lehana\n pătdah kơ jih jang phung hđeh leh kkiêng hlo\ng mâo klei tlo\ mgang mtam vaccin BCG. Hnơ\ng ênoh mâo tlo\ mgang vaccin BCG dưi djăp 100%. Tơdah phung hđeh mâo tlo\ mgang leh vaccin BCG, snăn srăng dưi mkhư\ jăk yơh ho\ng klei rua\ hnak. Bi tơdah mnuih rua\ mâo klei rua\ hnak ăt kăn truh kơ klei rua\ kjham lei, mse\ si hnak kê, hnak dlô…jing du\m klei rua\ hnak ba klei hu^ hyưt êdi kơ klei hd^p.

 

      - Ơ aê mdrao, si ngă dưi mdrao hlao jih [hut mơ\ klei rua\ hnak?

          . Aê mdrao Đoàn Va\n Điện: Klei rua\ hnak dưi mdrao hlao [hut, tơdah drei mdrao djo\ ho\ng klei nai aê êa drao mta\ mtăn. Jing mnăm bi ênu\m djăp mta êa drao, djăp ênoh, djăp hnơ\ng, djo\ mmông, mna\m nanao, lehana\n hluê gưt ênu\m si klei nai aê êa drao mta\ mtăn. Lehana\n mâo klei bi juh, klei mđ^ ai mơ\ng găp djuê, mơ\ng yang [uôn, ]ia\ng kơ mnuih rua\ hơ^t ai tiê mdrao mgu\n. Ara\ anei, tui si klei ksiêm w^t mơ\ng hdră brua\ kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak ala ]ar, lehana\n hdră kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak ]ar Lâm Đồng, snăn hnơ\ng ênoh mnuih rua\ mdrao hlo\ng hlao [hut jing lu, t^ng truh 90%. Ăt mâo mơh [‘[ia\ mnuih mdrao amâo mâo hlao ôh, ana\n jing ho\ng mnuih rua\ amâo mâo hluê gưt ênu\m ôh ho\ng klei bhiăn mdrao, mnăm êa drao amâo mâo ênu\m, amâo mâo djăp, amâo mâo djo\ mmông, lehana\n lui yơh mnăm êa drao man mkrah dưh, lehana\n amâo mâo mdrao djo\ ho\ng wưng k]ah ôh.

 

      - Ơ aê mdrao, ara\ anei ti Lâm Đồng si hluê ngă leh hdra\ brua\ gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak?

          . Aê mdrao Đoàn Va\n Điện: Ara\ anei, hdră gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak mơ\ng ]ar, mâo ngă leh brua\ anei hlăm jih jang kdriêk, [uôn pro\ng hlăm kluôm ]ar. Grăp kdriêk, [uôn pro\ng mâo sơăi sa êpul gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak, klam kơ brua\ mka\ dlăng kman, lehana\n mdrao mgu\n klei rua\ kơ mnuih mâo klei rua\ hnak.

 

     -  Mni la] jăk kơ Aê mdrao.