VOV4.Êđê - Khă dah jih jang mnuih [uôn sang ti [uôn Groi Hai, să Glar, kdriêk Đăk Đoa, ]ar Gia Lai jing mnuih Bahnar, bruă duh mkra lu jing ngă lo\ hma, [ia\ ho\ng ai tiê thâo ]o\ng pô ngă, bi sa ai, hgu\m mguôp, mnuih [uôn sang hrăm mb^t đru mguôp leh giăm 2 êklăk prăk leh ana\n du\m du\m êbâo hruê ai ngă bruă ]ia\ng mkra êlan ho\ng [ê tông ti du\m kdrê] êlan hlăm [uôn. {uôn Groi Hai ara\ anei bi mlih jăk siam leh, đru mguôp s^t êm^t hlăm bruă mko\ mkra kr^ng [uôn sang mrâo; leh ana\n yuôm bhăn h^n jing mjing leh leh ai êwa bi lông ktưn jih ai tiê hlăm hdră mđ^ kyar bruă duh mkra yang [uôn, mkra mđ^ klei hd^p mda [uôn sang.

Mâo ho\ng anei ka bo\ mơh 10 thu\n, ăt mse\ ho\ng lu [uôn sang mkăn, jih jang êlan hlăm [uôn adôk êlan lăn, [a\ng [lu\ng pro\ng lehana\n [a\ng [lu\ng điêt, êlan [lo\ng [lưt, yan bhang [hu\l, yan hjan kdlu\t, ngă kơ klei găn êrô dleh dlan, du\ mdiăng suăi êmăn.

Mơ\ng thu\n 2011, leh mâo hdră ala ]ar k`ăm mko\ mkra kr^ng [uôn sang mrâo dưi ngă, Plei groi Hai ăt dơ\ng bi trông kơ hdră mkra êlan. Bok Mlum kkiêng thu\n 1962, ngă khua [uôn Plei groi Hai, brei thâo:

“Phu\n tal êlâo mâo lu klei blu\ mdê mdê, mâo lu klei amâo mâo ư ôh, kyua klei hd^p mda mnuih [uôn sang dôk hlăm klei k[ah, kno\ng ngă pưk hma k[ah lu mta klei. {ia\dah ho\ng klei g^r jih ai tiê ]ia\ng dưi mâo êlan êbat jăk siam, du\ mdiăng mnơ\ng dhơ\ng găl ênưih, jih jang mnuih dơ\ng bi mlih klei m^n. Boh nik leh kdrê] êlan tal êlâo dơ\ng bi leh, mnuih [uôn sang dơ\ng mâo ai tiê ma\ brua\, dơ\ng bi mkrum ]ia\ng mkra êlan du\m kdrê] adôk”.

                     Groi Hai ngă mkra êlan 1

Kdrê] êlan tal êlâo mâo ngă jing êlan găn nao kơ sang hra\ hđeh điêt, kyuadah “Ana\n jing êlan kơ phung nai, kơ puhng hđeh hlăm [uôn nao sang hra\ mơar grăp hruê, snăn brei ngă tal êlâo”. Klei bi mkrum hlăm brua\ mkra êlan mâo mbha ngă lu hnơ\ng A; B; C t^ng tui hluê ho\ng hnơ\ng klei hd^p mdê mdê, thâo mâo, man dưn lehana\n knap m`ai mơ\ng ana\n jih [uôn bi mka\ dlăng iêu mguôp. Tui hluê ho\ng mdê bi hnơ\ng, grăp go\ êsei srăng mkrum mơ\ng 1 êklăk prăk truh 2 êklăk 500 êbâo prăk hlăm sa blư\ mkra êlan. Hdră ma\ brua\ anei mâo leh klei mnuih [uôn sang ư ai.

Amâo mâo djo\ kno\ng bi mkrum mguôp ngăn prăk, jih jang mnuih lo\ nao mguôp wa\t ai tiê ma\ brua\. Du\m go\ êsei hlăm [uôn mâo mbha ngă 5 êpul, 30 go\ êsei/êpul, bi kduê mkra hlăm djăp kdrê] êlan. Brua\ ksiêm dlăng mâo khua êpul mơ\ng grăp êpul ana\n kia\ kriê. Hjăn khua [uôn Mlum đua klam brua\ kia\ kriê mnơ\ng mnua\ pioh mkra êlan.

Bok Mlum yăl dliê

“Mnuih [uôn sang mkra êlan kdrê] tal êlâo, kâo dơ\ng ma\ klei hriăm. Êdeh mdiăng mnơ\ng mkra mjing truh, ]o\ng asei kâo pô mka\ t^ng, djăp ênoh snăn kơh kâo tu\ ma\, tơdah amâo mâo djăp ôh kâo brei lo\ ba w^t. Kâo brei êdeh tuh ]uah bi k[u\t điêt ]uah ktuê êlan, lehana\n tuh boh tâo điêt nah dlông, ngă mse\ snăn đru kơ mnuih [uôn sang mdul mơh klei suăi bi lu\k ]uah ho\ng boh tâo, ma\ brua\ pral mơh”.

Êdei 5 thu\n bi sa ai, mnuih [uôn sang Plei Groi Hai tuh leh betong jih jang êlan hlăm [uôn, ho\ng boh taih hlăm brô 4km, ênoh bi liê jih jang êbeh 1 êklai 500 êklăk prăk. T^ng hlăm wưng kơ ana\p, mnuih [uôn sang srăng bi sa ai lo\ mkra êlan tru\n nao kơ pin êa ]ia\ng kơ găl ênưih kơ brua\ nao djăt êa hlăm grăp hruê.

Mu\t mơ\ng [a\ng jang [uôn, Bok Mlum tlao mơak hlăm ai tiê đ^ ti dlông êdeh p’phu\t hiu dar hlăm [uôn pô.

                    Groi Hai ngă mkra êlan 2

Jih Plei Groi Hai mâo leh ênu\m êlan betong kjăp jih êlan hlăm [uôn pô. Jih [uôn ho\ng du\m prue# sang jăk yâo, êđăp ênang mâo dăp kpa\ prue# ktuê êlan mkra ho\ng betong. Dua nah êlan mâo kih waih doh siam. Dôk mdei ti gu\ êyui kyâo hngô mtah êđăp ju\m ta] ]ưng boh [uôn, Bok Mlum yăl dliê:

“Kdrê] êlan anei hla\m brô 1,2km mrâo leh mkra knhal jih thu\n 2016. Kha\dah ju\m ta] ]ưng boh kno\ng mâo ma\ dua tlâo go\ êsei đu] hd^p mda, [ia\dah hmei ăt mkra êlan betong ]ia\ng bi doh siam, kyuadah ti anei jing anôk amuôn adei hlăp mbul grăp hruê, lehana\n pioh lo\ mko\ mjing lu brua\ pro\ng mơ\ng [uôn sang mơh”.

Dôk m`am bu\ng ti adring gah sang, mduôn Mlêt la]:

“Jih jang mnuih hrăm mb^t mkra êlan kâo [uh mơak snăk. Ara\ anei brua\ găn êrô, mdiăng mdiê kuê, kpê ksu mơ\ng hma amâo mâo lo\ suăi êmăn mse\ si êlâo ôh. Jih jang mnuih [uôn sang bo\ ho\ng klei mơak, pô dưi ngă leh êlan kơ pô êbat”.

Bi Yim grăp blư\ mâo brua\ mkra êlan `u mkrum mguôp ho\ng [uôn sang ti ênoh A mtam, jing knar 2êklăk 500 êbâo prăk, lehana\n nao đru ai tiê ma\ brua\ amâo mâo mdei sa aguah mtam, brei thâo:

“Êlan klông doh siam, [uôn sang jăk yâo, snăn brua\ bi blei mnia, duah [ơ\ng ăt jăk găl h^n”.

Plei Groi Hai, sa\ Glar, kdriêk Đăk Đoa mâo 147 go\ êsei, giăm 700 ]ô mnuih, hlăm năn mâo truh 20 go\ êsei dôk hlăm klei knap m`ai. Klei hd^p mda kno\ng knang kơ brua\ pưk hma, ênoh mâo ba w^t ka jing mdro\ng sah ôh, [ia\dah mnuih [uôn sang mâo leh ai tiê thâo bi hgu\m mguôp, sa ai tiê mkra êlan klông hlăm [uôn pô jăk yâo. Nguyễn Kim Anh, khua sa\ Glar, la]:

“Mnuih [uôn sang Plei groi Hai mâo leh ai tiê năng mpu\ êdi, hlăm klei di`u thâo bi hgu\m mguôp, do\ng mơ\ng ai tiê ma\ brua\ hlo\ng kơ klei bi mguôp ngăn đah po\k ]ia\ng hrăm mb^t mkra êlan betong hlăm [uôn, ]ia\ng kơ klei êrô êbat găl ênưih, lehana\n ngă bi mlih leh mơh [uôn sang mnga] ta] doh siam h^n. Amâo mâo djo\ kno\ng du\m ana\n, brua\ mkra êlan mnuih [uôn sang ]o\ng bi mguôp ana\n mâo đru leh kơ sa\ Glar truh kơ anôk k]ah pral h^n hlăm klei mko\ mkra kr^ng [uôn sang mrâo hlăm thu\n leh êgao”.

                                                Y-Khem pô ]ih hlo\ng răk.