VOV4. Êđê - Kyua mâo klei m^n mrâo hlăm brua\ mko\ mjing du\m klei bi hmô “Hjiê mdiê pioh bi đru”, “hjiê hbei [lang pioh bi đru”, “Rông êmô pioh bi đru”… Êpul hgu\m brua\ mniê sa\ Kon Chiêng, kdriêk Mang Yang, ]ar Gialai mâo đru leh du\m êtuh go\ êsei tlaih mơ\ng klei [un [in. Mơ\ng klei tu\ dưn ana\n, mrâo anei Êpul hgu\m myun mdan mâo tu\ ma\ leh klei pah mni KOVA..

Hlăm sa boh sang pro\ng siam h^n ti Plei Ktu, amai Rơih djuê ana Bahnar yăl dliê kơ du\m thu\n êngu\n mlan dôk hlăm klei ư\ êpa [un [in. Êlâo dih truh hlăm mlan 7, mlan 8 grăp thu\n kreh amâo lo\ mâo ôh braih hua\, ung mo# amai nao hla\m dliê ]oh êbu\ng, hiu bu] hbei [lang djah adôk hlăm hma, ]ia\ng mâo mnơ\ng [ơ\ng rông 6 ]ô anak. Kyuana\n, leh le\ hlăm klei ư\ êpa, lo\ kplu\t aguah k[ah tlam.

Mâo ho\ng anei giăm 10 thu\n, Êpul hgu\m brua\ mniê sa\ Kon Chiêng mko\ mjing hdră bi hmô “hjiê mdiê pioh bi đru”, go\ sang amai Rơih mb^t ho\ng lu go\ sang mkăn mdul [ia\ leh klei k[ah êsei hua\ hlăm yăn giăm wia\. Go\ sang `u mâo Êpul hgu\m brua\ mniê brei ]an 5 êklăk prăk pioh duh kơ brua\ pla mjing rông mnơ\ng lehana\n pơ\k m`am. Mơ\ng ana\n, amai Rơih duah [ơ\ng dơ\ng mâo klei đ^ kyar, tloh blei êmô kbao, lehana\n po\k mlar đang hma. Leh lu thu\n g^r kt^r ma\ brua\ knua\, dơ\ng mơ\ng klei ư\ hra êpa êsei, ara\ anei grăp thu\n go\ sang `u mâo hrui w^t êbeh 200 êklăk prăk, mâo mdơ\ng leh sa boh sang siam pro\ng, anak aneh mâo nao sang hra\ mơar truh anih. Amai Rơih la]:

“Tal êlâo bo\ ho\ng klei dleh dlan, kâo m`am đê] mâo mnơ\ng ]h^ tloh prăk blei êmô, blei ]ing ]har…lehana\n klei hd^p mda [rư\ [rư\ đ^ kyar, ara\ anei sang kâo mâo leh truh 90 drei êmô, lehana\n kâo lo\ dơ\ng blei kbao ba w^t rông. Klei hd^p mda go\ sang kâo ara\ anei tu\ jing leh, mâo klei găl duh kơ anak hriăm hra\ mơar, sa ]ô nao hriăm brua\ aê mdrao, sa ]ô nao ngă kahan ksiêm, ma\ brua\ hlăm êpul kahan hiu ksiêm ]ar”.

Ăt mâo klei dưn yua mơ\ng keh Êpul hgu\m brua\ mniê Kon Chiêng, go\ sang amai Ayet ti Plei Ktu tlaih leh mơ\ng klei [un [in knap m`ai. Amai Ayet brei thâo, êlâo dih kyua ngă hma pưk điêt, kyuana\n yơh yo\ thu\n le\ nanao hlăm klei ư\ êpa k[ah hua\ [ơ\ng. ~u jho\ng nao ]an pra\k knơ\ng prăk pioh duh kơ brua\ knua\, [ia\dah amâo mâo thâo hdră duah [ơ\ng, boh mnga brua\ knua\ amâo mâo lu ôh, lo\ dơ\ng le\ hlăm klei đuôm nư. Mơ\ng leh mâo Êpul hgu\m brua\ mniê đru brei ]an prăk, lehana\n lo\ mâo phung amai adei thâo leh hlăm brua\ knua\ ktrâo ata\t brei hlăm klei pla mjing, rông mnơ\ng, go\ sang amai amâo mâo djo\ kno\ng dưi tla jih nư klei đu] ôh, [ia\dah lo\ jing go\ sang thâo mâo. Amai Ayet la]:

“Hlăk mrâo bi ktlah go\ êsei êlâo dih, sang kâo bo\ ho\ng klei dleh dlan, [ia\dah ara\ anei mdul [ia\ leh. Kâo mâo klei đru brei ]an truh 17 êklăk, mâo Êpul hgu\m brei ]an mdiê, ênoh prăk ]an ana\n kâo blei êmô pioh rông, lehana\n duh kơ brua\ pla mjing. Ara\ anei kâo mâo leh 2 ha đang hbei [lang, bu] ]h^ mâo ba w^t truh mơh 60 êklăk prăk, rông mâo 4 drei êmô. Klei hd^p mda go\ sang kâo ara\ anei hơ^t leh, mâo tivi dlăng, mâo êdeh p’phu\t, mâo kdrăp prah mdiê. Go\ sang kâo tlaih leh mơ\ng klei ư\ êpa knap m`ai. La] jăk kơ Êpul hgu\m brua\ mniê mâo mđing đru ba brei”.

Kon Chiêng jing sa\ dleh dlan êdi, giăm jih jang jing mnuih djuê ana Bahnar, Jrai. Êlao dih gra\p thu\n, hlăm yăn giăm wia\, mâo lu go\ êsei k[ah mnơ\ng [ơ\ng hua\. Thu\n 2006, ba yua tu\ dưn klei m^n mrâo “Hjiê mdiê pioh bi đru” hlăm du\m boh [uôn, grăp thu\n Êpul hgu\m brua\ mniê sa\ Kon Chiêng mâo đru leh kơ du\m pluh go\ êsei amai adei k[ah mnơ\ng [ơ\ng hua\. Mb^t ho\ng ana\n, Êpul hgu\m brua\ mniê hnê] dưn yua jih đơ lăn lui êruh, mtru\t mjhar phung amai adei bi pla hbei [lang, pioh mko\ mjing keh “Hjiê hbei [lang pioh bi đru”. Grăp thu\n keh anei mâo ba w^t du\m êtuh êklăk prăk, đru kơ du\m go\ êsei [un ]an prăk pioh blei êmô rông, lehana\n bi liê kơ brua\ pla mjing. Amai Kueng Khua Êpul brua\ hgu\m mniê sa\ Kon Chiêng brei thâo:

“Prăk ]h^ hbei [lang, pô yua pioh blei êmô đru amai adei knap m`ai rông. Prăk ana\n ăt pioh yua kơ phung amai adei ]an pioh blei hbâo pruê, blei mjeh mnơ\ng pla. Êngao ana\n, phung amai adei lo\ mâo klei bi ring ngă brua\. Êlâo dih ư\ êpa [un [in s^t, ara\ anei mâo leh 30 go\ êsei tlaih leh mơ\ng klei knap m`ai. Êpul hgu\m brua\ mniê ktưn mtru\t mjhar amai adei tui duah mjeh mdiê, tiêu, kphê ja\k ]ia\ng ma\ brua\ mđ^ boh mnga h^n”.

Giăm 10 thu\n êgao, kyua mâo ngă jăk brua\ bi hmô “Hjiê mdiê pioh bi đru”, “Hjiê hbei [lang pioh bi đru”, “Bi đru hlăm klei rông êmô”… Êpul hgu\m brua\ mniê sa\ Kon Chiêng, kdriêk Măng Yang mâo đru leh kơ du\m go\ êsei k[ah êsei hua\ hlăm yăn giăm wia\, đru leh du\m pluh go\ êsei tlaih leh mơ\ng klei dleh dlan. Ara\ anei keh anei ăt adôk ngă nanao mâo du\m pluh tôn mdiê, giăm 30ha đang hbei [lang, 25 drei êmô ana mđai, lehana\n du\m êtuh êklăk prăk, pioh kăp đru kơ du\m go\ êsei dleh dlan. Đinh Huynh, K’ia\ng khua knơ\ng brua\ sang ]ư\ êa sa\ mâo đru mguôp leh yuôm bhăn hlăm brua\ msir klei ư\ êpa, bi hro\ klei [un [in ti alu\ wa\l.

“Mniê Kon Chiêng ma\ brua\ ho\ng klei jăk. 9 thôn jing knar ho\ng 9 êpul hgu\m brua\ mniê mâo 9 boh hjiê mdê mdê. Êngao ana\n, di`u mko\ mjing keh bi đru kơ mnuih [un, mjing klei bi hgu\m mguôp, mđ^ klei hd^p mda đơ go\ êsei knap m`ai hla\m sa\ êbeh 40%, ara\ anei kno\ng adôk 30%. Tui si kâo, du\m êpul hgu\m mkăn, mse\ si Êpul hgu\m phung ngă lo\ hma, Êpul hgu\m phung kahan hđăp năng mơh bi ba yua hdră bi hmô anei mơ\ng phung mniê ]ia\ng hrăm mb^t msir klei ư\ êpa bi hro\ klei [un [in”.

Ho\ng klei tu\ dưn đơ brua\ bi hmô “Hjiê mdiê pioh bi đru”, “Hjiê hbei [lang pioh bi đru”, “Rông êmô pioh bi đru”, knhal jih thu\n 2014 leh êgao, Êpul hgu\m brua\ mniê sa\ Kon Chiêng, kdriêk Mang Yang jing êpul êya tal êlâo ti ]ar Gialai myun mdan mâo tu\ ma\ klei pah mni KOVA kyua du\m brua\ tu\ kdlưn hlăm klei hd^p mda ala [uôn.

                                    BTV: Y-Khem.