VOV4.Êđê- Čiăng mđĭ lar dŭm đang kphê, tiu leh anăn mjing thiăm prăk hrui wĭt kơ mnuih ƀuôn sang ngă lŏ hma să Nhân Cơ, kdriêk Dak Rlâp, čar Dak Nông jhŏng pla pluă ana boh kroh hlăm sa ênhă. Hdră ngă anei ba klei tŭ dưn lu kơ bruă duh mkra, boh nik hŏng ana boh durian. Klei čih ti tluôn anei lač kơ boh sĭt ti să Nhân Cơ, kdriêk Dak Rlâp, čar Dak Nông.

Phạm Văn Phú, ti alŭ 8, să Nhân Cơ, kdriêk Dak Rlâp, čar Dak Nông mâo đang boh durian giăm 2 ha dôk mboh. Ñu brei thâo, gŏ sang ñu mphŭn pla pluă boh durian hlăm đang kphê mơ̆ng thŭn 2010. Truh ti thŭn 2015 hrui pĕ gưl tal êlâo. Mơ̆ng anăn truh kơ ară anei, hnơ̆ng mâo boh mnga lehanăn hnư hrui wĭt đĭ nanao. Thŭn 2020, mâo êbeh 400 êklăk prăk/ha. Thŭn anei, khădah dleh dlan kyua klei ruă Covid 19, ƀiădah bruă hrui blei boh durian ăt jăk găl. Ară anei, Phú dôk pŏk mlar ênhă pla pluă thiăm 3 ha boh durian dơ̆ng.

“Kâo ƀuh hnư hrui wĭt mơ̆ng boh durian pla pluă hlăm đang kphê ba wĭt hnơ̆ng mâo boh mnga lehanăn hrui wĭt lu êdi. Msĕ si thŭn êgao, gŏ sang kâo mâo 400 êklăk prăk boh durian. Thŭn anei ƀuh ana durian lŏ đĭ jing pral, grăp thŭn hnơ̆ng mâo boh đĭ nanao, jăk hĭn mơh, ênoh čhĭ mơ̆ng 40 truh 50 êbâo prăk/kg mnuih ƀuôn sang h’ĭt mơh ai tiê. Kâo ƀuh m’ak êdi hlăk ênoh čhĭ boh durian đru mdul ƀiă prăk bi liê kơ kphê lehanăn tiu”.

Amâo djŏ knŏng pla pluă hlăm đang boh durian, dŭm gŏ êsei lŏ bi hgŭm đru kơ ana mjeh, hdră mnêč ngă bruă lehanăn mkŏ mjing hdră mkăp mnơ̆ng dhơ̆ng djŏ hŏng klei čiăng blei hŏng hnơ̆ng lu mơ̆ng anôk bruă duh mkra ba čhĭ kơ ala tač êngao. Ară anei, Êpul hgŭm bruă boh durian Nhân Cơ mâo leh 18 gŏ sang nao hgŭm hŏng êbeh 78 ha. Đoàn Hồng Thịnh, mnuih hgŭm hlăm Êpul hgŭm bruă boh durian Nhân Cơ brei thâo, kyua nao hgŭm hlăm gru hmô anei anăn boh mnga mâo amâo lŏ mâo phung ghan mnia kpĭ ênoh čhĭ ôh. Ênoh boh durian ba wĭt leh hnư hrui wĭt h’ĭt lehanăn lu hĭn kơ ƀĭng ngă lŏ hma.

“Hmei čang hmăng anôk bruă djŏ tuôm, knŭk kna mđing dlăng, mjing klei găl kơ hmei mkŏ mjing êpul hgŭm bruă lehanăn siñê bi mklă anăn knăl VietGap, GlobalGap. Lehanăn tă hdră êlan mđĭ kyar ana boh durian čiăng djŏ hŏng klei čiăng mơ̆ng mnuih blei yua, anei ăt jing hdră êlan mkăp kơ klei čiăng mđĭ kyar kluôm mơ̆ng anôk bruă lŏ hma ară anei”.

Hluê si Nguyễn Thị Thu Nguyệt, Khua êpul hgŭm mnuih ngă lŏ hma Nhân Cơ ară anei, hŏng hlăm brô 200 ha hlăk hrui pĕ boh ba čhĭ. Ênoh čhĭ boh durian 2 thŭn hŏng anei mâo mơ̆ng 30 – 50 êbâo prăk/kg tui hluê wưng, đru kơ mnuih pla mâo hnư hrui wĭt. Hlăm anăn mâo lu gŏ êsei mâo hnư hrui w%r grăp thŭn êbeh 200 êklăk prăk, ăt mâo gŏ êsei êbeh 1 êklai prăk. Kyua pla pluă ana boh kroh anăn klei hdĭp mnuih ƀuôn sang mâo leh klei đĭ kyar klă sĭt.

“Să Nhân dôk hluê ngă hdră mkŏ mkra anăn knăl boh durian čiăng hưn mthâo truh kơ dŭm čar mkăn lehanăn ba hnư hrui wĭt h’ĭt kơ mnuih ƀuôn sang. Êpul hgŭm mnuih ngă lŏ hma mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang mâo ênhă kphê, tiu jăk mđing kơ hdră dlăng kriê wiê ênăk. Dŭm ênhă mâo boh mnga ƀiă dưi bi mlih ba pla boh durian amâo dah ana boh kroh srăng mâo hnơ̆ng boh mnga lehanăn hnơ̆ng tŭ jăk kdlưn hĭn”.

Gru hmô pla pluă ana boh durian hlăm ênhă kphê leh anăn tiu ti să Nhân Cơ, kdriêk Dak Rlâp mâo klei tŭ dưn sĭt. Kdriêk Dak Rlâp, čar Dak Nông pŏk ngă klei bi mlih ana pla mjing, si dưi rơ̆ng anôk ba čhĭ kơ dŭm boh mnga lŏ hma ti alŭ wăl? Boh phŭn bi trông hŏng Phạm Quang Vượng, Khua adŭ bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Dak Rlâp bi klă bruă anei.

Ya mta klei mlih mrâo mơ̆ng dhar bruă lŏ hma kdriêk Dak R’Lâp hlăm bruă pla mjing êjai dŭm mta ana boh kroh phŭn msĕ si kphê leh anăn tiu mâo ênoh trŭn nanao?

-Phạm Quang Vượng: Ti alŭ wăl kriêk Dak R’Lâp mơ̆ng thŭn 2015 truh kơ ară anei, ênoh ênil dŭm mta boh mnga bruă lŏ hma trŭn nanao dơ̆ng mâo leh lu thŭn, hlăm anăn mâo kphê leh anăn tiu. Hlăm hruê mmông anăn, mnuih ƀuôn sang mâo leh klei mlih ênhă lăn pla mjing čiăng rơ̆ng ênoh prăk ba wĭt leh anăn mđĭ kyar bruă duh mkra. Klă klơ̆ng dhar bruă lŏ hma kdriêk Dak R’Lâp mâo leh klei kcĕ hŏng gưl nah dlông ngă hdră êlan mkŏ wĭt bruă lŏ hma mơ̆ng čar Dak Nông. Kdriêk Dak R’Lâp mâo hdră êlan truh kơ jih jang mnuih ƀuôn sang hlăm alŭ wăl hlăm bruă mlih mta ana kyâo pla mjing. Hlăm anăn kñăm kơ dŭm ênhă tiu amâo jing, mâo mnơ̆ng ngă leh anăn dŭm ênhă lăn đang kphê leh mduôn, ana ksu, lŏ pla dŭm mta ana ƀơ̆ng boh mkăn thâo čhi mnia, hŏng ênhă mơ̆ng 5 – 10 ha leh anăn 15 ha ana ƀoh ƀơr, ana durian. Tui si klei čih yap ară anei, hlăm kdriêk mâo hlăm brô 500 ha ana ƀơ̆ng boh dŭm mta pla pluă mbĭt, ƀiădah boh sĭt ti tač, ênhă pla mjing mâo lu hĭn. Bi kơ bruă mlih mta ana boh kroh pla mjing, alŭ wăl mâo leh klei bi klă ti mta ana boh kroh mâo ênoh leh anăn mâo klei kjăp hĭn. Hŏng dŭm mta ana ƀơ̆ng boh, boh nik jing boh durian leh anăn boh ƀơr sap, leh anăn dŭm mta boh ƀơr dưi pioh sui. Leh anăn hdră tă mơ̆ng alŭ wăl jing dưi đăo knăl hlăm wưng thŭn 2021 – 2015, boh nik mơ̆ng thŭn 2023 jing dŭm ênhă lăn pla mjing boh ƀơr leh anăn boh durian jing djŏ wưng hlăk hlê dôk hrui pĕ. Kyuanăn alŭ wăl mkŏ mjing leh klei ngă bruă lŏ hma doh mơ̆ng VietGap kơ dlông, mbĭt anăn lŏ mâo klei bi mguôp tal êlâo jing mkra mjing êlam.

Ya mta hdră êlan alŭ wăl mâo leh, čiăng mđĭ ênoh ana ƀơ̆ng boh?

-Phạm Quang Vượng: Alŭ wăl mâo leh klei iêo mthưr leh anăn dôk iêo mthưr dŭm knơ̆ng bruă duh bi liê kơ bruă lŏ hma, hlăm anăn mâo brua duh bi liê sang mkra mjing, bi êăt dŭm mta boh kroh čiăng ba čhĭ kơ ala tač êngao. Ară anei, kdriêk mâo leh klei uêñ mĭn mkăp brei ai dưi kơ dŭm êpul bi mguôp leh anăn knơ̆ng bruă hlăm bruă mkŏ mkra, dŭm anôk bi hrŏ hnơ̆ng pui kmlă mkăp kơ sang măi mkra mjing, mkra mjing êlam. Hlăm alŭ wăl mâo êbeh 30 êpul bi mguôp, hlăm anăn mâo 29 êpul bu mguôp bruă lŏ hma. Truh kơ ară anei, dŭm êpul bi mguôp ngă leh hdră mkŏ wĭt bruă pla mjing dŭm mta ana boh kroh, hlăm đang kphê pla pluă durian, kphê pla pluă ana ƀơr, đang tiu pla pluă ana ƀơr hŏng kluôm ênhă ana ƀơ̆ng ƀoh truh kơ ară anei êbeh 1.000 ha. Alŭ wăl bi klă mâo klei bi mguôp kjăp plah wah knơ̆ng bruă hŏng knơ̆ng bruă, ƀĭng ngă lŏ hma hŏng ƀĭng ngă lŏ hma, plah wah ƀĭng ngă lŏ hma hŏng êpul bi mguôp leh anăn plah wah êpul bi mguôp hŏng knơ̆ng bruă kơh mâo ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng ênuh hnơ̆ng čuăn dưi ba čhĭ kơ ala tač êngao. Ti alŭ wăl kdriêk Dak R’Lâp dôk mtrŭt mđĭ duh bi liê kơ bruă lŏ hma leh anăn kdriêk mâo klei gĭr ktưn iêo mthưr dŭm knơ̆ng bruă, ƀĭng hgŭm hrui blei mơ̆ng Hà Nội, ƀuôn prŏng Hồ Chí Minh, Đồng Nai... Ƀiădah, tơdah čiăng mkŏ mjing knơ̆ng bruă prŏng ăt ka mâo ôh, kyua phung ƀĭng hgŭm dôk ngă bruă ksiêm dlăng

- Ya mta hdră êlan mơ̆ng kdriêk Dak R’Lâp mâo leh čiăng kơ dŭm mta ana ƀơ̆ng ƀoh msĕ si ƀoh ƀơr, boh durian amâo đĭ kyar êgao hnơ̆ng čuăl mkă mơ̆ng alŭ wăl?

-Phạm Quang Vượng: Kơ boh klei aneim kdriêk mâo leh klei mtă kơ mnuih ƀuôn sang amâo pla lu sa blư̆ ôh, čiăng knăm kơ dŭm mta ana phŭn hlăm alŭ wăl. Ƀiădah mnuih ƀuôn sang čŏng bi klă ya mta ana boh srăng pla hlăm đang. Mâo đa đa diñu khăp čiăng pla kphê leh mâo anôk ba čhĭ hơĭt leh anăn tui si mnuih mă bruă, ênoh prăk. Mâo mnuih srăng mlih pla mjing ana durian tơdah leh mâo anôk ba čhĭ. Bi kơ hdră tă mơ̆ng kdriêk jing kñăm kơ dŭm mta ana boh phŭn, ƀiădah ară anei ênoh ana ƀơ̆ng boh ƀrư̆ hruê ƀrư̆ đĭ. Mbĭt anăn hmei mâo leh klei iêo thưr dŭm gŏ sang mâo klei găl hlăm bruă duh mkra, srăng ngă klei bi hmô pla durian mơ̆ng 5 ha truh kơ 15 ha čiăng mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng leh anăn jing klei bi hmô kơ dŭm gŏ sang mkăn tui hriăm. Bi kơ lu, kdriêk mtă kơ mnuih ƀuôn sang pla pluă srăng jăk hĭn.

 Lač jăk kơ ih lu!