Sa\ Êa Ê`uôl, kdriêk {uôn Đon, ]ar Daklak mâo lu mnuih djuê [ia\, klei hd^p mda adôk tuôm ho\ng lu klei dleh dlan, [ia\dah brua\ dlăng kriê klei suaih pral, mka\ dlăng mdrao mgu\n kơ mnuih [uôn sang mâo leh klei mđing, lehana\n mâo klei tu\ dưn jăk. Mâo he\ boh tu\ dưn ana\n, kyua mâo klei mđing mơ\ng brua\ đảng, brua\ sang ]ư\ êa, lehana\n du\m dhar brua\ djo\ tuôm ti alu\ wa\l kơ brua\ mko\ mkra brua\ mdrao mgu\n djăp ênoh ]ua\n ala ]ar, lehana\n mâo krơ\ng leh brua\ knua\ mơ\ng thu\n 2006 truh kơ ara\ anei.  

 

 

     Mơ\ng aguah ưm mtam, Amai H’Ly {uôn Krông ti [uôn M’Dhar, sa\ Êa Ê`uôl, kdriêk {uôn Đon, c\ar Dak Lak [a\ anak nao kơ sang êa drao sa\ c\ia\ng ksiêm mka\ dla\ng klei rua\ leh ana\n ma\ êa drao, kyua [uh anak êngoh hlơr. Amai hu\i kyua hmư\ hla\m loa mđung asa\p sa\ hưn mthâo ara\ anei klei rua\ bi m[le\ sruê hla\k tưp lar [ar, ana\n bi ba anak nao ksiêm mka\ dla\ng he\, kha\ gơ\ e\ nao tlo\ leh waccin mgang klei rua\ bi m[le\ sruê mơ\ng hla\k 9 mlan. Amai H’Ly brei thâo: thu\n dih, hla\m [uôn mâo dum c\ô hđeh điêt djo\ mâo klei rua\ jơ\ng kngan, [a\ng êgei, [ia\ dưi mdrao hlao jih kyua mâo phung nai aê mdrao mơ\ng sang êa drao sa\. Hla\m wang 8 thu\n anei, mnuih [uôn sang hla\m [uôn, gra\p bliư\ rua\ duam amâo dah kkiêng bi nao kơ sang êa drao sa\ s’a\i, amâo mâo tơl truh nao kơ sang êa drao kdriêk [uôn Đon amâo dah kơ sang êa drao c\ar Dak Lak ôh.

     Blu\ hra\m ho\ng hmei, Aê mdrao Lê Thị Mai, Khua sang êa drao sa\ Êa Ê`uôl, kdriêk {uôn Đon brei thâo: Dưi tu\ yap jing sang êa drao djo\ hnơ\ng c\ua\n ala c\ar kơ sang êa drao sa\ mơ\ng thu\n 2006 truh kơ ara\ anei, sang êa drao mâo 9 c\ô knua\ druh nai aê mdrao nga\ brua\ ksiêm mka\ dla\ng mdrao klei rua\ kơ gia\m 11 êbâo c\ô mnuih [uôn sang, hla\m ana\n mâo gia\m 50% jing mnuih [uôn sang djuê [ia\. T^ng mdu\m gra\p hruê, sang êa drao tu\ ksiêm mka\ dla\ng mdrao klei rua\ kơ hla\m brô 60 c\ô mnuih rua\ hla\m sa\, lu jing mnuih [uôn sang hriê mdrao mâo hra\ bảo hiêm mdrao mgu\n. Ara\ anei, Sang êa drao sa\ Êa Ê`uôl  mâo leh anôk anơ\ng kja\p mra\ ho\ng 8 adu\ nga\ brua\, dôk ti ktuê êlan mlir kdriêk, ga\l êlưih kơ brua\ ksiêm mka\ dla\ng mdrao klei rua\ kơ mnuih [uôn sang. Sang êa drao mâo war êa drao djuê ana ho\ng êbeh 40 mta êa drao hluê ana\n mơ\ng Phu\n brua\ mdrao mgu\n, mâo dja\p ênu\m kdra\p mnơ\ng yua  kơ brua\ ksiêm mka\ dla\ng mdrao klei rua\ leh ana\n hluê nga\ du\m hnơ\ng c\ua\n brua\ mdrao mgu\n ala c\ar. Sa\ mko\ mjing leh brua\ mdrao mgu\n alu\, [uôn, mb^t ana\n mâo du\m phung đru brua\ ênoh mnuih, đru du\m hdra\ brua\ mdrao mgu\n mse\ si: Mgang kdơ\ng klei kdjuôt kdjiu, mgang kdơ\ng klei rua\ êngoh bi m[le\ êrah leh ana\n phung đru brua\ bi mdoh la\n êa wa\l hd^p mda.

     Sang êa drao sa\ a\t bi hgu\m ho\ng brua\ knu\k kna alu\ wa\l, mko\ mjing klei mtô mblang hdra\ mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\, mgang kdơ\ng klei kdjuôt kdjiu, kriê dla\ng klei suaih pral [a\ kkiêng anak… Kyua ana\n, ênoh hđeh kdjuôt kdjiu mơ\ng sa\ hro\ leh. Gra\p thu\n, mâo mơ\ng 95-98% hđeh gu\ 1 thu\n dưi tlo\ waccin mgang klei rua\ dja\p ênu\m hluê djo\ si klei kca\h mtru\n. Mniê ba tian dưi hluê dla\ng leh ana\n tlo\ mgang klei rua\ k`ha\k arua\t ariêng, du\m klei kkiêng ti sang êa drao sa\ dưi rơ\ng êđa\p ênang. Ho\ng du\m brua\ mse\ si ana\n, [ia\ phung nai aê mdrao mơ\ng sang êa drao a\t ka\n mdei g^r c\ia\ng nga\ leh brua\ jao kơ pô.

     Mơ\ng klei duah mđing brei [uh: mnuih [uôn sang ti anei ư ai s’a\i ho\ng ai tiê nga\ brua\ mơ\ng phung nai aê mdrao sang êa drao sa\ anei. Mơ\ng knua\ druh truh kơ mnuih nga\ brua\ a\t hluê nga\ djo\ klei bhia\n blu\ tlao nao hriê ho\ng mnuih rua\, jih ai tiê mhac\ c\hac\, mjing klei h’^t ai tiê ho\ng mnuih rua\ s^t hriê mdrao kơ sang êa drao. Mnuih [uôn sang dưi kc\e\ brei kla\ klơ\ng kơ klei dưi leh ana\n brua\ c\ua\n mơ\ng mnuih blei bảo hiểm ndrao mgu\n, dưi mâo klei ktrâo lac\ brei nao ksiêm mka\ dla\ng  ba mdrao djo\ gưl c\ia\ng dưi t^ng tla pra\k mdrao.

     Hluê si klei [uh lac\ mơ\ng Sang êa drao kdriêk {uôn Đon, sang êa drao sa\ Êa Ê`uôl jing sang êa drao nga\ ja\k brua\ ksiêm mka\ dla\ng mdrao tal êlâo ti sang êa drao nah gu\, mâo knu\k kna alu\ wa\l leh ana\n mnuih [uôn sang hla\m sa\ đa\o knang. Kyua ana\n, đru mguôp leh yuôm bha\n hla\m brua\ kriê dla\ng klei suaih pral kơ mnuih [uôn sang ti alu\ wa\l, mb^t ana\n bi mkhư\ klei lu êgao hnơ\ng đei mnuih rua\ kơ sang êa drao gưl dlông.

 

    

 {uôn Đon jing kdriêk knông la\n mơ\ng c\ar Dak Lak, brua\ duh mkra yang [uôn adôk mâo lu klei dleh dlan, [ia\ brua\ kriê dla\ng klei suiah pral kơ mnuih [uôn sang le\ mâo nnao klei mđing dla\ng. Kyua mâo klei mđing dla\ng mơ\ng du\m gưl brua\ Đảng, brua\ knu\k kna alu\ wa\l leh ana\n du\m brua\ djo\ tuôm ana\n {uôn Đon jing kdriêk tal êlâo mơ\ng c\ar Dak Lak dja\p hnơ\ng c\ua\n ala c\ar kơ brua\ mdrao mgu\n sa\. Kdrêc\ “ Klei suaih pral- Klei hd^p.” hruê anei, pô c\ih klei mrâo mơ\ng sang mdung asa\p blu\ Việt Nam ti Dap Kngư mâo klei blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Phạm Quang Va\n, K’ia\ng khua Sang êa drao kdriêk {uôn Đon, c\ar Dak Lak kơ klei tu\ mko\ mkra sang êa drao djo\ hnơ\ng c\ua\n ala c\ar ti alu\ wa\l.

 

      - Ơ aê mdrao! Dưi thâo {uôn Đon jing kdriêk tal êlâo hlăm ]ar Daklak djăp ênoh ]ua\n ala ]ar kơ brua\ êa drao gu\n sa\, snăn akâo kơ aê mdrao brei thâo kla\ mnga] h^n kơ klei mka\ dlăng mdrao mgu\n ara\ anei kơ mnuih [uôn sang hlăm kdriêk?

         Aê mdrao Phạm Quang Va\n: Gưl sa\ ara\ anei hmei mâo 7 sa\. Hmei djăp leh ênu\m kơ ênoh ]ua\n ala ]ar jing tal êlâo hlăm ]ar Daklak. Gưl sa\ hmei mâo leh aê mdrao, mâo nai êa drao [uê, nai êa drao dlăng kriê mnuih rua\, knua\ druh mdrao mgu\n hluê knhuah djuê ana pô, lehana\n knua\ druh kơ êa drao mse\ mơh. Snăn kơ ênoh mnuih ma\ brua\ hmei mâo leh djăp kơ grăp mta brua\ hla\m sang êa drao gưl sa\. Sang êa drao gưl sa ara\ anei hmei mâo mdơ\ng leh kjăp siam, mâo 13 adu\ ma\ brua\, hlăm năn hmei mprăp kdrăp mka\ dlăng kman, măi siêu âm rup 3 kiêng, jih jang djăp mta măi tính mâo mko\ ho\ng internet, pioh hâo mdah kơ boh klei rua\ tưp ti gưl sa\. Mâo mdơ\ng leh mơh du\m boh adu\ ma\ brua\ pro\ng êhai, mnga] ta], êlan klông jăk siam, snăn hmei dưi truh ho\ng alu\ wa\l nah gu\ ăt pral mơh. Hmei mâo 40km knông lăn, ho\ng ala ]ar Campuchia, hlămnăn mâo sang êa drao kahan mguôp mb^t ho\ng mnuih [uôn sang, grăp mlan mâo klei bi k[^n ho\ng sang êa drao sa\ jê` jê`, lehana\n bi k[^n ho\ng sang êa drao kdriêk. Klei bi mguôp plah wah brua\ mdrao mgu\n l^ng kahan lehana\n mnuih [uôn sang mâo klei bi mguôp, mâo ngă mơ\ng hlăk thu\n 2003, truh kơ ara\ anei ăt ma\ brua\ ho\ng klei jăk.

 

       -Kha\dah {uôn Đon jing kdriêk knông lăn, klei duh mkra ala [uôn adôk tuôm ho\ng klei dleh dlan, [ia\dah jih jang djăp sa\ djăp leh sơăi ênoh ]ua\n ala ]ar kơ brua\ mdrao mgu\n, snăn akâo kơ aê mdrao hưn lac\ brei klei tu\ dưn ana\n mơ\ng kdriêk?

           Aê mdrao Phạm Quang Va\n: Mka\ ho\ng kluôm ]ar Daklak, snăn kdriêk hmei jing kdriêk [un h^n, mâo 5 boh sa\ kr^ng 3, dleh dlan h^n êdi. {ia\dah hmei djăp he\ ênoh ]ua\n la] ana\n kyua mâo klei mđing mơ\ng Đảng bộ kdriêk, Hội đồng nhân dân, knơ\ng brua\ sang ]ư\ êa mđing uê`. Êpul phung knua\ druh hmei mâo mprăp leh djăp klei thâo ma\ brua\, lo\ mđ^ hnơ\ng thâo h^n, hlăm gưl sa\ hmei mâo mprăp leh djăp kdrăp ma\ brua\ kơ klei mdrao mgu\n, mâo aê mdrao, mâo klei thâo hla\m brua\. Kyuana\n mka\ dlăng mdrao mgu\n jing brua\ phu\n mơ\ng sang êa drao sa\, snăn brua\ dlăng kriê klei suaih pral gưl tal êlâo kơ mnuih [uôn sang hmei mâo ba w^t leh boh tu\ dưn năng mơak. Du\m thu\n giăm anei, klei rua\ êngoh bi ktư\ amâo lo\ mâo klei rua\ tưp ôh, hnơ\ng ênoh mnuih mâo klei rua\ hro\, 3 mlan ako\ thu\n 2014, kluôm kdriêk kno\ng mâo 21 ]ô mnuih rua\ êngoh bi ktư\, hlăm năn mâo mnuih rua\ kjham. Sang kkiêng ăt ma\ brua\ jăk, amâo mâo ôh am^ anak djiê hlăm klei kkiêng. Hmei ngă jăk brua\ răng mgang klei rua\ tưp jơ\ng kngan [a\ng êgei, amâo mâo ôh mnuih djiê, lehana\n hnơ\ng ênoh mnuih mâo klei rua\ ăt [ia\.

 

      - Amâo mâo djo\ kno\ng dleh dlan hlăm klei hd^p, {uôn Đon lo\ jing kdriêk knông lăn, ênoh mnuih djuê [ia\ jing lu, snăn si klei mđing hla\m brua\ hâo hưn mtô mblang kơ klei suaih pral?

           Aê mdrao Phạm Quang Va\n: Ti anei hmei mâo truh 60% ênoh mnuih jing mnuih djuê [ia\, ho\ng 17 djuê ana ayo\ng adei hd^p mb^t hrăm, [ia\dah brua\ hâo hưn ti anei ăt ênưih mơh. Ara\ anei mâo leh lu hdră hâo hưn. Boh nik hlăm du\m boh [uôn, hmei mâo jih jang 99 boh [uôn, snăn jih 99 boh [uôn mơh mâo leh pô đru brua\ s^t suôr hâo hưn mtô blang kơ klei suaih pral hla\m yang [uôn, kyuana\n djăp mta klei rua\ tưp pral thâo [uh, lehana\n mdrao mgu\n ho\ng klei pral mtam. Mnuih [uôn sang djăl mâo klei thâo săng, wa\t hlăm klei nao mka\ dlăng mdrao mgu\n, di`u lo\ êmuh ya mta klei ka thâo săng nai êa drao ti [uôn. Boh nik ti sang êa drao sa\, mâo leh adu\ kăp k]e\ đru hjăn, mâo adu\ hâo hưn mtô mblang kơ klei suaih pral hlăm yang [uôn, mâo mprăp loa, lehana\n caset pioh kơ brua\ hâo hưn.

 

       -Kha\ dah jing kdriêk tal êlâo mơ\ng ]ar Daklak mâo leh ênu\m sa\ djăp ênoh ]ua\n ala ]ar kơ brua\ mdrao mgu\n, ti ana\p klei ]ia\ng kơ brua\ mdrao mgu\n [rư\ hruê [rư\ lu mơ\ng mnuih [uôn sang, dhar brua\ êa drao gu\n kdriêk {uôn Đon si hdră êlan mâo, Ơ aê mdrao?

          Aê mdrao Phạm Quang Va\n: }ia\ng kơ găl hla\m brua\ mdrao mgu\n, snăn hmei ara\ anei mâo leh lu hdră êlan ma\ brua\ đru kơ gưl nah gu\ dlăng kriê klei suaih pral tal êlâo kơ mnuih [uôn sang, snăn sang êa drao sa\ bi mâo klei mprăp klei thâo hlăm brua\ kơ phung nai aê êa drao, lehana\n kdrăp ma\ brua\. Ara\ anei kdrăp ma\ brua\ mâo leh djăp kdrăp mrâo mrang ênuk ara\ anei, [ia\dah ba truh kơ gưl nah gu\, snăn tuôm ho\ng klei lu phung nai aê êa drao ka thâo ba yua ôh, kyuana\n hmei ]ia\ng bi mâo klei mjua\t bi hriăm kơ phung nai aê êa drao gưl nah gu\ mđ^ klei thâo hla\m brua knua\. Ara\ anei mâo leh lu klei m^n, lehana\n hdra\ brua\ ba wa\t măi điện quang truh kơ sang êa drao sa\, [ia\dah anôk ma\ brua\ hlăk dôk knia\. Wa\t hlăm sang êa drao kdriêk, ara\ anei ăt ka mâo mơh anôk bi ktlah tơdah mâo klei rua\ tưp pro\ng, ti sang sa\ mse\ mơh. Knua\ druh ara\ anei hmei mrâo mâo ti dua boh sang êa drao sa\ mâo 2 ]ô aê mdrao, du\m năn kơ dih sa boh sang êa drao mâo sa ]ô đu] aê mdrao, kyua ana\n brua\ mka\ dlăng, mdrao mjê] ăt adôk tuôm ho\ng lu klei dleh dlan. Kơ mnơ\ng ma\ brua\, snăn gưl sa\ ]ia\ng lo\ ru\ mdơ\ng anôk bi ktlah mnuih rua\. {ia\ êdi mâo 10 boh jhưng đih, lehana\n kdrăp ma\ brua\ hlăm adu\ bi ktlah ana\n, pioh răng mgang klei rua\ tưp hu^ hyưt mkăn. Hmei akâo lo\ mkăp thiăm êdeh êdâo lehana\n kdrăp mdrao mgu\n pioh mdrao mgu\n mnuih [uôn sang. Kyua hlăm gưl nah gu\, jing anôk mka dlăng klei rua\ tal êlâo, ]ia\ng đru kơ mnuih [uôn sang, đăm le\ hlăm klei jing knia\ đei kơ sang êa drao.

 

      - Lac\ ja\k kơ aê mdrao!