Dùl drim kàl prang nam 1941, kwang đơng lam bồ Nguyễn Ái Quốc rê ƀòn lơgar tờm tơnơ̆ mờ 30 nam lik lơgar bơdìh nàng jòi gùng dong klàs dà lơgar. Nguyễn Ái Quốc neh rơwah Pác Bó, càr Cao Bằng là anih ơm rơlô mờ tơnơ̆ mờ hơ̆ đơng lam Pơrjum dơ̆ 8 Đảng Kộng sản Đông Dương (10-19/5/1941). Jăt jơnau bơceh bơh Nguyễn Ái Quốc dê, Pơrjum neh crơng gơs Mặt trận jơi bơtiàn tơrgùm dùl dờng ơnàng geh sơnđan măt Việt Nam krơi is lơh broă bal (sơnam lơyah là Mặt trận Việt Minh), tơrgùm ală mpồl cau tàm mpồl bơtiàn, ờ tam cah gah jăt yàng, đảng, gah lơh broă, jơi bơtiàn mŭt bal dùl mặt trận jơi bơtiàn tơrgùm dùl.

Ồng Lưu Văn Sơn, kòn cau Mông, kis tàm ƀòn Lũng Phầy, sàh Hoà An, càr Cao Bằng kung gam pơnyờ să ai sền pang sră Lịch sử Đảng ƀộ sàh Hồng Việt (tŭ do là sàh Hoà An) pah tŭ geh cau năc tus nhơl. Ală pang sră cih wơl ală broă lơh dờng ƀòn lơgar dê bal mờ khà măt ală kwang bàng kăc màng là “cau lam lài” tus bal Việt Minh nam hơ̆: Dương Kim Đao, Cao Lý, Lý Thị Máy, Lưu Văn Cụa (hơ̆ là Coi), Lý Thị Mị… “Añ là sao tờm ồng Lưu Văn Cụa (măt mờng hòi Coi). Kòn cau Mông tàm do ntrờn ơm kis bơh ală tiah ndai bơh nam 1937. Tus nam 1941 geh Wa Hồ, ală kwang bàng đơng lam bồ càr ai geh ờ uă kwang bàng guh tus tàm do, lơh jăt nàng tus bal mờ lơh jăt kăc màng. Tŭ añ gam pa tào, ồng Dương Kim Đao, mò Lý Thị Máy neh yal añ in. Tŭ hơ̆ òr ală mò ồng tàm ƀòn dong kờl kăc màng, jun sră, sră cih mờ tê ndơ̆p ngan, tă pơgồp priă, phe nàng drơng ală kwang bàng tus lơh broă kăc màng in, geh tŭ là dong kờl kơnrồ, sur”.

Bơh ƀòn kòn cau Mông hờ đang bồ bơnơm ƀòn Tày hờ đơm jơng bơnơm Lam Sơn, làng bol ală jơi bơtiàn tềng đăp mờ broă rồn bơklơn iơh bơsăk ngan bơh ling lơgar Tây sò tơm neh lơh geh nggu rơyas git kăc màng, tŭ do tìp Đảng tề lam bè tờm chi brê ñhoa căt cồng nha. Ồng Sơn pơnyờ să, Hồng Việt là anih crơng gơs ci ƀộ Đảng Kộng sản sơnrờp ngan tàm Cao Bằng nam 1940, hơ̆ sồng rơhời gơs pôs đồng kăc màng tơnơ̆ do.

Tus nhai 7 nam 1941, ală hìu nhă kòn cau Mông tàm Lũng Phầy ndrờm geh bơyai lơh tàm ală Mpồl dong klàs dà lơgar Việt Minh dê. Bơh lồi nam 1941, do là ƀòn Việt Minh “lơm”. Ală Mpồl Việt Minh câu rơhời geh crơng gơs tàm câu Hà Quảng, Hoà An mờ Nguyên Bình (Cao Bằng), làng bol ờ kờp cau klao ha là cau ùr, cau kra ha là cau kơnòm, cau Tày, Nùng ha là Mông, Dao ndrờm tus bal ală Mpồl dong klàs Dà lơgar. Cau chài cih văn Nông Viết Toại, tŭ do neh 99 sơnam kung gam kah sùm ală ngai gam kơnòm pa tào geh tơmŭt tàm Mpồl Việt Minh: “Tŭ hơ̆ òr añ tàm pơgăp bơh 15 tus 16 sơnam, pa jơh bơsram akhar dà lơgar. Kung wă geh nùs nhơm bơh Việt Nam krơi is lơh mpồl bal. Ờ ngòt kal ke, glar bòl. Priă jền ờ geh mơya phan bơna, biài, phe, kờñ bơta phan lơi den làng bol tŭ lơi kung rơcang tă pơgồp, dong kờl bal. Bŭ lah là cau tàm mpồl ha là ờ, tŭ Việt Minh tus kung ndrờm dong kờl. Làng bol ndrờm pin dờn là rơ̆p geh cồng nha, lơh ngan nàng Việt Nam krơi is”.

Bơh nam 1941 tus nhai 5 nam 1945, mpồl Việt Minh bơtàu tơnguh pràn tàm gùt tiah, bơh tiah ring tus tiah kơh bơnơm ñhoa. Bơh càr Cao Bằng tus anih lơh broă pơlam đơng lam kăc màng Việt Nam, mpồl Việt Minh lơh geh uă bè croh dà gơhòr gùt jơng bơnơm, bè nha chi ntas tŭ càl khồm, hòi làng bol gùt tiah bơh ală tiah Cao - Bắc - Lạng - Hà - Tuyên - Thái “ntào nàng lòt” jăt tềl jơng Ồng Ké (Nguyễn Ái Quốc), bi Văn (Võ Nguyên Giáp), Phạm Văn Đồng, Lê Thiết Hùng, Cao Hồng Lĩnh… Nhai 9 nam 1943, Tiah Việt Minh Thiện Thuật geh crơng gơs geh ồng Dương Kim Đao (kòn cau Mông) lơh Atbồ. Nhai 11 nam 1943, tiah Việt Minh Quang trung geh crơng gơs geh ồng Lý Văn Thượng (kòn cau Dao) lơh Atbồ.

Ngai 22 nhai 12 nam 1944, pơrjum crơng gơs mpồl Việt Nam Mblàng yal ling tơnklàs geh bơyai lơh tàm brê dờng Trần Hưng Đạo (Nguyên Bình, càr Cao Bằng). Ồng Dương Mạc Thăng, Ƀí thư Tỉñ ủy càr Cao Bằng lài do yal wơl là: Tŭ hơ̆, bèp ồng (hơ̆ là ồng Dương Mạc Thạch, gam hòi Xích Thắng) là cíñ trị viên Mpồl dê, tàm 34 nă cau ling geh 25 nă cau là oh kòn ală jơi bơtiàn tàm càr Cao Bằng dê: “Rơwah Nguyên Bình nàng lơh anih crơng gơs mpồl Việt Nam mblàng yal ling tơnklàs kung geh uă ngan bơta. Tŭ niam neh tus bloh, tam lơh rah rài ờ gơtùi bơsong bơta lơi mờ pal geh ling tờm dờng, he bơ̆t bơtàu gơs mpồl ling dềt, mpồl ling dờng den kung gam ờ hềt tơl pràn mờ kung ờ hềt di pal. Mìng bơ̆t bơtàu geh dùl mpồl ling 34 nă ling. Jơnau kờñ rơwah geh ală cau ling là rơwah cau tàm mpồl kăc màng bơh ală mpồl ling rơcang gàr is, tus bal is, tŭ lơi kung rơcang lòt mờ ờ git ngai rê”.

80 lài bơh brê bơnơm Việt Bắc, “mpồl ling Việt Nam” mù tus tàm tiah đah jum, bal mờ làng bol gùt lơgar lơh geh pha lin jăk chài Kăc màng Nhai Phàm nam 1945, crơng gơs Dà lơgar Việt Nam Dân củ Kộng hoà, pờ geh rài Krơi is – Khăt gơboh ai jơi bơtiàn in. Bơhiàn kăc màng hơ̆ là bơta kung gam sùm hòi jà ồng Lưu Văn Sơn, nàng ồng lơh ngan gơs cau Đảng viên lơh broă ƀòn lơgar in tàm mờr 70 nam do mờ pơn jăt tai bơto bơtê rơnàng oh kòn, kòn sao in: “Ală ồng sồr añ là, ală sao sùm pal kah broă lơh dờng màng bơh ồng pàng lài do dê, ală cau lơh broă kăc màng, tus bal lơh broă kăc màng kal ke, glar bòl ngan. Ngai do cèng geh gơnoar kwơ ai ală sao, ală sao pal prăp gàr niam, sùm di pal là oh kòn ƀòn lơgar kăc màng dê”.

80 nam tơnơ̆, ală rơnàng tàm tiah ală “ƀòn kah yau” pràn kơl dang dờn song kung gam pơn jăt tai bơhiàn kăc màng bơh ồng pàng dê. Bè croh dà kung gam hòr sùm bơh Pác Bó, bè săp ntas đờng tíñ kung gam mpong săp sùm bơh bồ bơnơm Lam Sơn khin cha jăk chài.