Tàm ƀòn Bi, sàh tiah nhàr lơgar Ia O, càr Gia Lai, tơl ƀòn, tơl nơm hìu ndrờm là dùl anih rơcang gàr bơh Mpồl sền gàr dà lơgar jơh gùt làng bol dê. Gơtùi lơh geh bơta do là tàm sùm uă nam, ồng Ksor Bơng là cau mblàng wơl bơta git wă geh kơnòl tàm làng bol. Ồng sùm đơs, tiah nhàr lơgar geh ring lơngai den ƀòn lơgar hơ̆ sồng ring lơngai; làng bol pal git gàr bă ù ƀòn lơgar dê, pal lơh jat adat boh lam, ờ gŏ dê đòm jat bol ờ niam mờ pal tryăng tryồng lơh broă, lơh sa nàng rài kis bơtàu tơnguh rlau. Bulah neh rlau 70 sơnam, cơnđuà lòt ờ gam ndang tai, mơya gơnoar broă ồng dê tàm ƀòn lơgar ờ hềt tŭ lơi gơmù.

Ală nam do, ồng Bơng lòt tàm tơl gùng, teh tơl mpồng hìu, tìp mat 23 hìu bơnhă làng bol geh suơn mìr rềp gùng nhàr lơgar nàng mblàng yal bañ sơgràm tam phan, bañ lơh tìs jơnau pal jat tiah nhàr lơgar, bañ pồn halà dong kờl ai ală broă lơh tac bro tìs adat boh lam in. Tơl dơ̆ lòt sền, ồng bal mờ mpồl ling sơrlèt gan kơh bơnơm lŭ, tiă gan dà croh. Ồng Bơng yal: “Bồ nhai, lồi nhai ndrờm pơrjum, mblàng yal làng bol tàm ƀòn in, tơrgùm tàm broă lơh tiah nhàr lơgar, lơh bè lơi nàng sền gàr tiah nhàr lơgar lơngăp lơngai, ờ lời gơlik geh ală bơta tam lah, tam lơh, lơh roh bơta lơngăp lơngai cíñ trị tàm mpồl bơtiàn. Tàm tơngai lài, làng bol neh lơh jat nền nòn ngan. Bal mờ hơ̆, he là cau ơm rềp mờ mpồl ling sền gàr tiah nhàr lơgar, pơgồp bal mờ ƀòn pơrjum làng bol, mblàng yal làng bol in, làng bol pin dờn, làng bol đòm jat mờ lơh jat nền nòn, dong broă tàm tơngai lài sùm geh gàr niam”.

Ờ mìng tă pơgồp bơta pràn sền gàr tiah nhàr lơgar, ồng Bơng gam là cau tơrña gơ rờm bal, tàm bơrkuăt bal ƀòn lơgar. 8 nam lơh pơgru, 20 nam lơh Ƀí thư, Củ tịc Anih duh broă Làng bol sàh hơ̆ sồng Củ tịc Mpồl cau dờng sơnam. Mờng chài hơ̆ neh dong ồng ƀuơn ngan đềt mềr mờ làng bol. Ồng Bơng neh blơi tơl bơta măi mok iat, sền, yal jơnau, tơrbŏ internet den tàng bơsram geh uă bơta bơh mpồl bơtiàn dờng ơnàng. Làng bol kung ƀuơn yal mờ kwang bàng, nàng đơs bè bơta kơp kờñ, bơsong ală bơta gơ kòl tàm rài kis mờ broă lơh sa.

Tŭ do, làng bol git bơta chài lơh sa, tryăng tryồng lơh broă, rài kis neh bơtàu tơnguh rlau, ală bơta tam lah dềt ờ huan gam tai, den tàng ƀòn lơgar ƀuơn ngan jòi geh jơnau đơs bal: “Bulah lài do, broă lơh sa, hìu ơm làng bol dê gơtìp uă ngan kal ke, mơya tơngai rềp ndo geh Đảng, Dà lơgar sền gròi mblàng yal làng bol in, ngan là ală kwang bàng tàm ƀòn lơgar, mblàng yal làng bol lơh suơn mìr, tam tờm chi sa plai, tờm chi jŏ nam bè điều, kau su, kơphe,… nđờ nam rềp ndo tơnhàu geh uă đau. Să tờm añ gŏ làng bol tàm ƀòn bơtàu tơnguh lơh sa - mpồl bơtiàn den chờ hờp ngan, tài làng bol ờ gam jơgloh tai, lài do mìng sa bùm tung, tŭ do làng bol neh bơtàu tơnguh rlau”.

Kơnờm bơta lơh krơh lài bơh ồng Bơng dê, ƀòn Bi neh crơng gơs mpồl atbồ is gùng nhàr lơgar, jrong nhàr lơgar, pơgồp bal jơh nùs mờ Pôs ling sền gàr tiah nhàr lơgar Ia O lam lơh lòt sền gròi jat tơngai pơrgon. Uă nam do, bòn Bi ờ gam gơlik geh bơta dô gan tiah nhàr lơgar tìs mờ adat boh lam, ờ geh broă lơh tìs adat boh lam lơh roh bơta lơngăp lơngai. Thượng úy ồng Rơ Lan Tân, Lam bồ Mpồl lam sồr làng bol, Pôs ling sền gàr tiah nhàr lơgar Ia O đơs nền: “Đòm jat gơnoar broă cau kra ƀòn mờ cau geh bơngă pin dờn tàm ƀòn lơgar là broă kuơmàng ngan. Bol hi git nền, tơl nă làng bol là dùl nơm jrong kis tàm tiah nhàr lơgar. Tŭ làng bol gơtùi ngui niam gơnoar broă, kơnòl broă, tơrgùm làng bol pơgồp bal mờ mpồl ling sền gàr tiah nhàr lơgar rơp lơh gơlik dùl mpồl kơ̆ kơnhăp sền gàr tiah nhàr lơgar”.

Sàh tiah nhàr lơgar Ia O geh rlau 2 rbô 700 hìu bơnhă, 11 rbô nă cau, rlau 68% là làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau, tus tŭ do neh lơh gơs bơt bơtàu ƀòn lơgar pa mờ 19 tàm 19 broă lơh. 100% gùng lòt ală sàh geh lă cài, tuh bê tông; mờr 90% gùng lòt tàm ƀlàng sre neh lơh kơ̆ jơh, 87% hìu làng bol kơnhăp kơ̆ jat Ƀộ Bơt bơtàu. Jat ồng Nguyễn Xuân Tuấn, Phó Củ tịc Anih duh broă Làng bol sàh Ia O pà git, ală cồng nha hơ̆ geh bơta tă pơgồp uă ngan bơh ală cau ƀòn bè ồng Ksor Bơng: “Tàm tiah nhàr lơgar, gơnoar broă bơh cau geh bơngă pin dờn dê là kuơmàng ngan, tàm hơ̆ geh kra ƀòn mờ is ồn là ồng Ksor Bơng tàm ƀòn Bi. Bơh ală kra ƀòn là cau geh bơngă pin dờn tàm ƀòn bal mờ ală mpồl, gah lơh broă tàm ƀòn pơgồp bal mblàng yal nàng lam lơh ală broă lơh bơh Đảng mờ adat boh lam bơh dà lơgar dê tàm sàh tàm tơngai lài. Tơngai tus rơp pơn jat tai đòm jat nùs nhơm hơ̆, ngui niam bơngă pin dờn bơh cau kra ƀòn dê tàm tiah jơi bơtiàn dồ êt nă cau nàng bal mờ Anih duh broă Đảng, gơnoar atbồ tàm ƀòn lơgar lam lơh niam broă lơh bơtàu tơnguh lơh sa - mpồl bơtiàn, gàr niam lơngăp lơngai, rơndap tap sèng tàm sàh”.

Nam 2024, kra ƀòn ồng Ksor Bơng geh jờng rơ tàm broă lơh “Anih kơldìng ƀòn dê”, dùl bơta cih dờp dipal ngan lời ai ală tă pơgồp kơ̆ dơn mờ ngềt ngơt. Mơya phan ƀàn dờng ngan rlau jơh gơ wèt mờ ồng kung gam là bơta chờ hờp làng bol dê tŭ sền gŏ suơn điều lì bơkàu, là sap ñŏ kòn dềt tàm gùng bê tông neh ala gùng ù lài do… ală tềl tơnggŏ loh làng ngan bơh dùl tiah nhàr lơgar gam tam gơl ngai pah ngai dê.