VOV4.K’ho- Thalassemia (Gơhòr mhàm bơh dềt) là kòp mhàm gơtờp bơh mè bèp mờ tŭ do ờ hềt geh sơnơm sơm bời. Mơya, tàm internet den geh uă jơnau yal bè ală bơta sơnơm sơm bời kòp do mờ neh geh uă cau blơi nàng sơm kòp kòn in. Cồng nha là kòp ờ mìng ờ bời mờ gam lơh kòn dềt gơtìp ală bơta ngòt rơngơ̆t.

Oh T.T.T kis tàm xã Tân Hoà, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dăk Lăk nam do tờm 7 sơnam, pal sùm mŭt tàm hìu sơnơm nàng jồr mhàm tài gơtìp kòp Thalassemia. Bi T.V.H bèp  tờm oh dê pà git, tŭ di pơgăp 3 nhai, oh sùm ñìm, cau tàm hìu nhă cèng tus hờ hìu sơnơm tiah Tây Nguyên nàng kham. Ƀák sĩ pà git oh gơtìp kòp gơhòr mhàm sùm bơh dềt. Kòp do ờ geh sơnơm sơm bời mờ pal jồr mhàm jăt tơngai. 7 nam do, tàm 1 nhai dùl dơ̆, cau tàm hìu nhă pal cèng oh T tus tàm hìu sơnơm nàng jồr mhàm. Di lah cau yal geh sơnơm sơm bời kòp do là cau tàm hìu nhă jòi nàng blơi. Mơya, hùc uă bơta sơnơm mờ kòp ờ gŏ gơmù, mìng gŏ kòn gơtìp glar rơlao. Geh dơ̆ tài hùc sơnơm geh yal tàm internet, oh T gơtìp jê ndul gơjroh jŏ ngai, să bồ gơtìp rơgai, pàl mờ pal mŭt piam kòp tàm hìu sơnơm. “Tŭ gam dềt den tàm bơh 3 tus 4 nhai lòt jồr mhàm dùl dơ̆. Tus tàm tŭ bơh 2 tus 3 sơnam den tơngai lòt jồr mhàm sơlơ ờ jŏ rơlao. Geh cau hơ ai sơnơm nàng hùc geh gơmù dơ̆ lòt jồr mhàm, kòp gơmù mờ bời, bơh 2 tus 3 nhai hơ̆ sồng lòt jồr mhàm dùl dơ̆, mơya tŭ blơi sơnơm nàng hùc den kung gam ờ gơmù sơl. Ai sơnơm bơh cau do, cau ne nàng kòn in hùc mơya dŭt ndơl kòp kung gam ờ gơmù sơl, gam pal lòt tus hờ hìu sơnơm nàng jồr mhàm”.

Hìu nhă bi B.V.V kis tàm kơnhoàl Ea H’ Leo, càr Dăk Lăk kung geh kòn gơtìp kòp Thalassemia. Cau tàm hìu neh blơi ală bơta sơnơm yal tàm internet nàng sơm kòp roh git nđờ jơ̆t tơlăk đong priă, mơya kòp kòn bi dê kung gam ờ gơmù. “Tàm tơngai hơ̆, kung hùc ală bơta sơnơm brê nàng ai kòn in hùc, mơya kung gam ờ geh cồng nha, dŭt ndơl kung gam pal lòt tus tàm hìu sơnơm nàng geh bơta kis kòn in. Bơh bơta do, añ kung kờñ yal bè broă mờng chài bơh să tờm añ dê tus mờ ală cau mè bèp gŏ kòn gơtìp kòp Thalassemia den broă lơh niam ngan mìng cèng kòn tus hờ hìu sơnơm nàng geh ƀák sĩ bơto, pơlam geh gùng dà broă lơh niam ngan ai kòn in, bañ dờn ală bơta sơnơm lơi yal tài lơh roh uă ngan priă”.

Mờ broă tơnguh bơtàu bơh internet mpồl bơtiàn mờ broă sơgràm nùs nhơm kơ̆p kờñ kòn geh bời kòp bơh ală cau tàm hìu nhă geh kòn gơtìp kòp Thalassemia, uă cau, mpồl lơh broă tài bơta kwơ neh ai geh ală jơnau yal tìs mờ mùl màl bè ală bơta sơnơm sơm bời kòp ha là lơh gơmù khà dơ̆ tus hờ hìu sơnơm. Mùl màl tŭ do ờ geh bơta sơnơm lơi sơm bời kòp do, ală broă lơh mìng geh jồr mhàm, tơlik sắt mìng nàng tơnjŏ tơngai kis cau kòp in. Broă blơi is sơnơm mờ ờ tus hờ hìu sơnơm di gơlan sơlơ lơh gơtìp aniai uă, tài cau kòp Thalassemia pal geh kham, jồr mhàm, tơlik sắt jăt tơngai, di lah lơyài di gơlan lơh gơtìp uă ngan bơta ờ niam tài ờ tơl mhàm mờ uă ir sắt, geh tŭ gơtìp chơ̆t gờñ ngan. Tiến sĩ, ƀák sĩ Trần Thị Thuý Minh, Kwang atbồ khoa Nhi Tổng hợp, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên pà git: “Ală cau mè bèp gơtìp ờ bơtoah geh kòp gơtìp kòp Thalassemia pal tus hờ hìu sơnơm nàng geh bơto sồr sơm kòp, atbồ di pal mờ geh lơh sùm. Sơm kòp kòp Thalassemia tŭ do bơdìh mờ jồr mhàm, tơlik sắt, sơm dong kờl, sơm bơh tàm dơlam mờ gam geh ờ uă broă lơh dờng bè bơkiar chung, bơkiar gen, koh la... ndrờm là ală broă lơh mìng geh ală hìu sơnơm dê. Den tàng, tŭ kòn dềt gơtìp kòp Thalassemia, cau mè bèp pal tus hờ hìu sơnơm rềp ngan nàng geh bơto sồr, sơm kòp di tŭ, ờ geh dùl broă lơh ờs mờng lơi gơtùi sơm bời kòp do”.

Thalassemia là kòp geh khà gơtìp uă tàm ală kòp gơtờp bơh dềt. Mờ ală bơta tơngŏ tờm là ờ tơl mhàm mờ jơnkah sắt, cau kòp Thalassemia pal geh jồr mhàm mờ ngui sơnơm tơlik sắt jơh rài, priă tă uă. Cau gơtìp kòp gơhòr mhàm sùm bơh dềt geh gơtìp ờ pràn tàm broă lơh mờ rài kis, lơh gơtìp ală bơta kal ke tus mờ cau tàm hìu nhă mờ mpồl bơtiàn. Tàm lơgar Việt Nam, geh tus 20% khà kơnờm dềt gơtìp chơ̆t tàm sơnam bơh 6 tus 7 sơnam, geh uă kơnòm dềt gơtìp chơ̆t tàm sơnam bơh 16 tus 17 mờ jơh ală cau kòp gơtìp jroă ờ geh tơl niam bơta nàng bơ̆t bơtàu rài kis. Bơta ờ sŭk là, kòp Thalassemia  là kòp gơtờp ngòt rơngơ̆t, mơya jơnau git wă bè kòp do bơh làng bol gam ờ hềt di pal mờ ờ hềt geh uă uă bơta niam geh bơto sồr bè broă lài mờ bao, lài mờ deh kòn. Tàm bơta ờ loh làng, kòp ờ geh tơngŏ bè bơta geh, den tàng uă cau kung geh gen kòp mờ ờ git. Tŭ geh bal pơ-ùr mờ bơklao geh gen kòp thalassemia den pah dơ̆ deh kòp geh tus 25% khà di gơlan gơtìp kòp do, 50% kòn geh dùl gen kòp mờ 25% kòn geh bè ờs. Tàm càr Dăk Lăk, jăt khà kờp tàm hìu sơnơm tiah Tây Nguyên, tŭ do geh rơlao 400 nă kòn dềt neh geh sền gơtìp kòp Thalassemia mờ sơm kòp sùm tàm hìu sơnơm. Pah ngai Hìu sơnơm dờp mờ sơm kòp ai bơh 20 tus 30 nă kòn dềt gơtìp kòp Thalassemia.

Kòp gơ hòr mhàm bơh deh (Thalassemia) uă ngan  là tài bơh bơtờp, gơrềng uă ngan tus bơta pràn kơldang să jan kòn dềt dê. Bal mờ broă lơh kham sac rwah lài mờ tŭ deh, gah lơh sơnơm kung lam lơh uă broă lơh dong kờl sơm kòp do. Tiến sĩ, ƀak sĩ mò Trần Thị Thúy Minh, Kwang ătbồ Khoa kòp kơnòm dềt tơrgùm bal, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên geh yal bơh dơ̆ lùp do:

Niam să ƀak sĩ, dan ƀak sĩ pà gĭt bè kòp Thalassemia lơh gơrềng bè lơi tus bơta pràn kơldang să jan bơh kòn dềt dê ?

Ƀak sĩ Trần Thị Thúy Minh: "Kòp Thalassemia lơh gơbàn uă bơta gơ aniai ai kơnòm dềt in tŭ bơtờp kòp do, ngan là  tàm bơta kòp kơn jơ̆. Thalassemia lơh gơlik bơta gơ aniai bè đah mhàm bè klờm, la, as dờng, ờ tơl mhàm mờ gơbàn aniai bè gùng mhàm plai nùs lơh gơkòl sắt tàm ală anih, ngan là lơh gơbàn ờ pràn nùs, ờ pràn nội tiết, băt dờng bè să jan, lơh kơnòm dềt gơtìp rơgai ờ pràn, lơh ờ niam nột tiết, lơh sồt aniai klờm, lơh sồt aniai leh. Uă ngan ală kơnòm dềt bơtờp kòp Thalassemia tàm bơta kơn jơ̆ ờ geh sơm kòp sùm den geh mìng geh kis gời rlau jơt nam lơm. Rềp ndo, kơnờm ală bơta gơguh jak tàm gah lơh sơnơm tàm ală tŭ tơmŭt mhàm, tơlik sắt hơ bơdìh, ală kơnòm dềt gơbàn kòp do gơtùi kis jŏ rlau mờ bơta niam rài kis kung geh gơ tơnguh đau sơl.

Dan ƀak sĩ pà gĭt bè broă chài rơcăng pleh kòp Thalassemia tàm kơnòm dềt ?

Ƀak sĩ Trần Thị Thúy Minh: "Thalassemia là kòp tàm bơtờp, gơbàn tàm uă bơta, tàm hơ̆ geh: gơbàn ndơ̆p, nggờc, di mơ, kơn jơ̆ mờ kơn jơ̆ ngan. Jơnau bơh tài kơnòm dềt bơtờp kòp Thalassemia là tài bơta tàm bơtờp tài bơh bơta pơgồp bal gen kòp bơh mè mờ bèp dê. Do là kòp gơtùi rơcăng pleh lài kơnờm bơta bơto pơlam tàm bơtờp. Tàm ală lơgar geh khà bơtờp kòp Thalassemia uă bè ală lơgar tàm tiah Địa Trung Hải neh ai jơnau đơs bơtơ pơlam tàm bơtờp mờ sac rwah lài mờ tŭ deh nàng tơrmù khà bơtờp kòp sơbơng roh ngan do. Tàm lơgar he, bàr pe ƀòn dờng dờng neh sơnđờm ngui broă lơh do, mơya gam bàr pe tiah tàm tiah sar lơgar ngài ờ hềt ngui broă lơh gròi sền do den tàng kung gam ờ hềt kơryan geh kòp.

Tàm tơngai kòp Kovid-19 lơh bơtờp kal ke bè tŭ do, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên neh lam lơh ală broă lơh lơi nàng gàr tơl mhàm tơmŭt ai ală kơnòm dềt bơtờp kòp Thalassemia ơ ƀak sĩ ?

Ƀak sĩ Trần Thị Thúy Minh: "Tàm tơngai kòp Kovid-19 bè tŭ do, geh uă kal ke nàng gàr tơl mhàm ai ală kơnòm dềt bơtờp kòp Thalassemia in. Kal ke tàm broă lòt rê, ơm yah ngài, broă tơrgùm mhàm bơh ală mpồl lơh broă niam, ală anih lơh broă dong kờl is kal ke rlau. Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên neh geh ală broă lơh ngan nàng bơsong broă do bơh broă pơgồp bal mờ ală broă lơh bơh Mpồl Cữ thập đỏ, Ală mpồl Thalassemia, Gùng lòt pơrhê mờ hòi jà ală mpồl đoàn viên, ơruh pơnu bơh hìu sơnơm dê tus bal pà mhàm, lơh geh mhàm ai ală cau kòp in đơs bal mờ cau kòp Thalassemia in đơs bal. Broă lơh do kung gam lơh broă sùm tàm tơngai rềp ndo.

Dan ưn ngài ƀak sĩ uă ngan !

Cau mblàng Ndong Brawl-Lơ Mu K’ Yến