VOV4.K’ho - Tài gơrềng bơh kòp Kovid-19, tŭ do, khà mhàm prăp nàng drơng tàm broă sơm kòp ai cau kòp in tàm ală hìu sơnơm tàm càr gam ờ uă, tàm hơ̆ uă ngan là tàm hìu sơnơm tiah Tây Nguyên. Nàng tơmù bơta do, anih Huyết họk mờ Truyền máu càr Dăk Lăk neh bơyai lơh dờp mhàm tơn tàm anih lơh broă, pơgồp bal, hòi jà ală mpồl ai mhàm dong kờl is, cau ai mhàm dong kờl is, làng bol tus bal ai mhàm dong kờl cau.

Kòp Kovid-19 dơ̆ 4 gơtìp kal ke tàm uă tiah, neh lơh broă ai mhàm dong kờl kòn bơnus gơtìp ờ geh uă. Bơdìh mờ khà ală dơ̆ ai mhàm gơtìp gơmù, uă cau tài ngòt kòp gơtờp den tàng ờ tus bal ai mhàm, den tàng lơh khà mhàm prăp tàm ală hìu sơnơm ndrờm tàm bơta ờ geh uă ngan. Tềng đăp mờ bơta mùl màl do, lồi nhai 3 nam 2022, Anih Huyết họk mờ Truyền máu càr Dăk Lăk neh tơlik jơnau yal mhar nàng jòi jà ală cau ai mhàm dong kờl. Cau kờñ ai mhàm dong kờl, tàm ală tŭ lơi tàm tơngai lơh broă ndrờm gơtùi tus anih Huyết họk mờ Truyền máu càr Dăk Lăk (cờn dơ̆ 4, hìu B, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên) nàng ai mhàm dong kờl mờ ờ pal kơ̆p tus tàm tŭ geh dơ̆ lam sồr.

Kwơ màng, bơh tàm Facebook pơgồp bal, hòi jà ală mpồl ai mhàm dong kờl, cau ai mhàm dong kờl, cau hìu cau kòp mờ làng bol tus bal ai mhàm dong kờl is. Broă dờp mhàm pah ngai ndrờm geh lơh nền nòn mờ ală kơrnoăt tàm broă rơcang sơndră mờ kòp gơtờp mờ nùs nhơm geh lơh sùm “Ai mhàm ờ do ờ dă-ờ ngòt kòp Kovid-19 gơtờp”, broă lơh jăt nền nòn ală broă rơcang sơndră mờ kòp tàm broă ai mhàm, geh gàr niam bơta pràn kơl dang să jan ai cau ai mhàm dong kờl in mờ ai geh khà mhàm niam drơng tàm broă sơm kòp cau kòp in.

Tus bal mờ mpồl cau ai mhàm dong kờl tàm tiah Tây Nguyên bơh 9 nam lài, bi Lê Văn Bình (kis tàm kơnhoàl Ea Kar, càr Dăk Lăk) là cau tàm mpồl ai mhà dong kờl is mờ lam sồr ală cau tus bal. Bi Lê Văn Bình yal: “Añ là cau tàm mpồl bơh 9 nam lài, bơh tŭ mpồl pa geh crơng gơs. Tus tŭ do, añ geh ai 10 dơ̆ mhàm mờ 50 dơ̆ ai tiểu kầu. Să tờm añ neh tìp uă cau, geh uă ngan cau geh rài kis gơtìp kal ke. Tŭ geh jơnau sồr bơh mpồl tus ai mhàm den añ rơndăp tơngai lơh broă nàng tus mơ, geh bal ngai ha là mang, tàm hơ̆ uă ngan là ai tiều cầu geh tŭ 1, 2 jơ àng drim gờñ. Gŏ geh bơta chờ bơh cau kòp mờ cau hìu nhă là añ gơlơh gơboh sơl”.

Geh bal bơta chờ tŭ geh ai dùl bơnah bơta kis bơh să tờm, cau bơyô Trần Khánh Ly (bơsram nam dơ̆ 3, hìu bơsram Đại học Buôn Ma Thuột), là cau neh 6 dơ̆ ai mhàm dong kờl tàm 3 nam bơsram yal: “Dơ̆ sơnrờp añ git tus broă lơh do là bơh đoàn hìu bơsram lam sồr. Añ gŏ broă lơh do geh kwơ màng, den tàng kung neh tus bal dan cih măt. Ală dơ̆ lài añ tus bal ai mhàm tơrgùm tàm ală anih ai mhàm, mìng is dơ̆ do den krơi is rơlao là geh tus bal rơlao. Ai mhàm dong kờl tàm tŭ kòp gơtờp geh lơh nền nòn mờ ờ do ờ dă, ală cau ndrờm lơh jăt jơnau bơto sồr 5K den tàng añ iang nùs ngan”.

Tàm mùl màl, geh gal ngan cau kờñ mhàm, hơ̆ là ală cau roh mhàm tài rềs àr tàm gùng lòt, rềs àr tàm lơh broă, sồt să, gơlik mhàm tơrdih phan sa...; cau kòp gơtìp ală kòp bè mhàm bè ung thư mhàm, ờ pràn chung, mhàm ờ kơ̆t, gơlik gơmù tiểu kầu... bơdìh hơ̆ tai, ală dơ̆ reh plai nùs, gùng mhàm, koh klung, bơkiar klung klờm kung kờñ geh uă ngan mhàm. Khà mhàm drơng tàm broă sơm kòp mìng geh ai bơh dùl khà là cau pà mhàm. Ƀák sĩ Vũ Thị Ngà, Phó kwang atbồ anih Huyết họk mờ Truyền máu càr Dăk Lăk pà git: “Tềng đăp mờ kòp Kovid-19 dơ̆ 4 gơtờp pràn, den broă bơyai lơh dờp mhàm bơh bơdìh mpồl bơtiàn gơtìp kal ke ngan, geh rơndăp broă ai mhàm pah nhai, pah quý bơh bơdìh mpồl bơtiàn neh gơtìp ơm ing ha là sơbì tơn. Tềng đăp mờ bơta mùl màl do, anih Huyết họk mờ Truyền máu neh bơyai lơh dờp mhàm tơn, dờp mhàm pah ngai tàm anih Huyết họk mờ Truyền máu. Lam sồr ală mpồl, cau lơh broă nùs nhơm dong kờl, cau hìu cau kòp tus bal ai nhàm. Lơh jăt broă hòi jà tus bal ai mhàm bơh facebook, bơh tŭ hơ̆ neh hòi jà geh cau ai mhàm tus bal mờ anih nàng ai mhàm cau kòp in”.

Bơh tŭ lam sồr ai mhàm dong kờl tơn tàm anih Huyết họk mờ truyền máu tus tŭ do, dùl ngai anih do geh dờp bơh 50 tus 60 kơl dung mhàm, pơgồp bal kwơ màng tàm broă sơm kòp ai cau kòp in. ai mhàm geh mhar geh prăp gàr di jăt mờ kơrnoăt geh ai mờ geh xét nghiệm rơwah nàng sơbì ală bơta kòp bơh gùng mhàm bè: kòp HIV, kòp viêm gan B, viêm gan C, kòp giang mai, kòp sốt rét... Kơl dung mhàm geh niam geh tam pà jăt mpồl mhàm O, A, B ha là AB, tam cah gơs ală bơnah is bè huyết tương, hồng kầu, ƀạc kầu mờ tiểu kầu. Mhàm mờ ală cế phẩm mhàm geh prăp tàm bơta ndrờm bal, tơl niam broă ai mhàm ờ do ờ dă ai ală hìu sơnơm, ală kơl dung mhàm lơi ờ geh tơl niam den sơbì di jăt mờ kơrnoăt neh geh ai.

Gơtùi đơs, kơnờm mờ broă lơh ndrờm bal tàm broă lam sồr, bơyai lơh ai mhàm di jăt broă tam pà dềt khà cau ai mhàm neh bơnah lơi tơmù broă ờ tơl mhàm drơng tàm broă sơm kòp tàm bơta kòp Kovid-19 lơh gơbàn. Bŭ lah bè hơ̆, tài khà mhàm dờp geh gam ờ tơl pơn drờm mờ broă kờñ, den tàng khà mhàm geh ai lài ală cau kòp sơm kòp jroă kờñ mhàm nàng sơm kòp mhar.

Ai is mhàm dong kờl cau. Dùl ntờc mhàm geh pà, dùl rài kis geh ơm wơl, ală ntờc mhàm geh pà geh cèng wơl bơta kis ai cau kòp in tŭ ngòt rơngơt. Nàng git tai bè ai is mhàm mờ ală jơnau tơngkah nàng ai is mhàm ờdo ờdă tàm tơngai kòp Kovid-19, tơnơ̆ do là tơngume cribơyai mờ Ƀák sĩ Vũ Thị Ngà, Phó Kwang atbồ Anih tờm Huyết họk Tơmut mhàm càr Dăk Lăk.

Ơi, dăn ƀak sĩ pà git ală jơnau pal kah lài mờ tŭ mờ tơnơ̆ tŭ ai is mhàm? Ală cau lơi ờ gơtùi ai is mhàm, ờ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Vũ Thị Ngà: Lài mờ tŭ ai is mhàm pal kah ală bơta bè tơnơ̆ do: Mang lài mờ tŭ ai is mhàm bañ ngar jrô bơnang ir, bic êt ngan rlau jơh là 6 jơ mờ pal sa dùl êt lài mờ tŭ ai is mhàm. Bañ sa ală phan sa geh uă đạm, tơngi, bañ ñô ơlak, bièr mờ gàr nùs nhơm niam, hùc uă dà lài mờ tŭ ai is mhàm.

Tơnơ̆ tŭ neh jơh ai is mhàm, cau ai is mhàm pal ơm rlô tềng hơ̆ tơn êt ngan rlau jơh là 15 phuk, hùc uă dà mờ lik bơh anih ai is mhàm tŭ neh niam tàm să, bañ ngar mang, bañ ñô ală phan lơh chul tàm să bè ơlak, bièr. Tơnơ̆ tŭ ai is mhàm, pal gàr mờng quèng tàm rài kis bè ờs, sa uă phan sa geh uă bơta kuơ bè poac, ka, tap, dà toh, bơ tơl mhàm ai broă lơh mòn gơs mhàm pa in.

Ală cau bañ ai is mhàm hơ̆ là cau pa nô ơlak, bièr, cau gam geh ală kòp as sồt kơn jơ̆ mhar halà să tờm gơbàn ală kòp jŏ nam bè kòp gùng plai nùs, huyết áp, gùng tă nhơm, kòp nội tiết, kòp tàm tơngoh,... là cau ngir ma tuý mờ geh bơta bic bài ờ gàr bơta ờdo ờdă mờ uă cau.

Tơngai pràn wơl tơnơ̆ tŭ ai kis mhàm là kàr lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Vũ Thị Ngà: Tơnơ̆ tơngai ai is mhàm pơgap bơh 3 tus 4 poh, ală bơta tàm mhàm geh pràn wơl bè ờs. Ai is mhàm dong tam gơl khà tế ƀào neh kra mờ ờ pràn, geh ala mờ 2, 3 tế ƀào pa mờ geh bơta pràn niam rlau, rài kis jŏ jòng rlau den tàng geh niam rlau ai să jan in.

Dan ƀák sĩ pà git, cit sơnơm vaccine nđờ jŏ den gơtùi tus bal ai is mhàm? Ai is mhàm lơh gơmù cồng nha sơnơm vaccine kòp Kovid-19 halà ờ?

Ƀák sĩ Vũ Thị Ngà: Tơnơ̆ tŭ cit sơnơm vaccine kòp Kovid-19 geh pal kờñ dùl tŭ tơngai ơm ing. Tơngai ơm ing geh gơ wèt tàm tơl gah sơnơm vaccine krơi is. Ală bơta sơnơm vaccine geh Ƀộ Y tế ai gơnoar ngui tŭ do den gơtùi ai is mhàm tơnơ̆ tŭ cit dùl poh dilah să jan pràn bè ờs. Ală jơnau kơlôi sơnơng tŭ do ờ hềt ai gŏ cơng tàng bè broă ai is mhàm lơh gơmù cồng nha bơh khat dùl bơta sơnơm vaccine lơi dê tàm hơ̆ geh sơnơm vaccine kòp Kovid-19. Gơ wèt mờ să jan cau bè ờs, kờp bal geh pơgap bơh 4 tus 6 lít mhàm, pah dơ̆ ai is mhàm mìng ai bơh 250 tus 350ml mhàm. Khà kháng thể dră wơl virus Sars KoV-2 tàm khà mhàm ai is ờ huan uă tŭ să jan sùm lơh gơlik khà mhàm pa, tàm hơ̆ geh ală tế ƀào ƀạc kầu geh mòn gơs mờ gơtùi drơng bơta pràn ờ bơtờp kòp, kờñ ai broă lơh ndrờm bal kháng nguyên Sars KoV-2 bơtờp tàm să.

Jơnau pơlam ƀák sĩ dê tàm broă gàr niam ờdo ờdă tŭ ai is mhàm tàm tơngai kòp Kovid-19 tŭ do bè lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀak sĩ Vũ Thị Ngà: Tàm tŭ tơngai kòp Kovid-19, sơlơ tơnguh broă gàr niam ờdo ờdă tơmut mhàm jat 3 tơl khà: ờdo ờdă ai cau ai is mhàm, ờdo ờdă ai cau dờp mhàm mờ ờdo ờdă ai cau lơh sơnơm lơh broă tơmut mhàm in. Den tàng, gơ wèt mờ mpồl lam lơh ai is mhàm pal gàr ờ tơrgùm gal cau tàm dùl tŭ tơngai, tam cah tơngai ai mhàm mờ tam cah tŭ jơ ai cau ai is mhàm in. Rơ wah anih ai is mhàm geh bơta pah gời, geh càl hềr, gàr kloh niam cơldŭ ai mhàm, ală phan tup mờ ală phan ngui lài mờ tŭ ai mhàm. Cau ai is mhàm pal yal di tŭ ai mpồl dờp mhàm in dilah geh ală tềl tơnggŏ bơsiă, duh să, kalke tă nhơm tàm pơgap 14 ngai tơnơ̆ tŭ ai is mhàm. Kuơmàng, cau ai is mhàm bañ lòt ai is mhàm mờ ală anih ai is mhàm tŭ geh cồng nha xét nghiệm bơtờp virus Sars KoV-2. Mìng ai is mhàm êt ngan rlau jơh 10 ngai kờp bơh tŭ geh cồng nha xét nghiệm ờ gam bơtờp kòp Kovid-19 mờ ờ gam geh khat dùl tềl tơnggŏ kòp lơi.

Dăn ưn ngài ƀák sĩ uă ngan!

Cau mblàng Ndong Brawl- K' Duẩn