VOV4.K’ho- Tơnơ̆ tŭ sơm bời kòp Kovid-19, uă cau gơ lơh sa ờ bơkah, bic ờ lơhă, kơlôi rơcang, bơsiă uă, kal ke tă nhơm, jê ntơh, tă nhơm bòl, gơmù kĭ, rơgai ờ pràn, ờ niam ơră... Do là ală tềl tơnggŏ mờng gơbàn tơnơ̆ kòp Kovid-19. Dilah ờ geh git gŏ mờ sơm di tŭ, tơnơ̆ kòp Kovid-19 digơlan jŏ jòng, lơh gơ rềng tus pràn kơldang să jan.

Pơgap mờ do 2 nhai, bi Trần Trường Viên, 42 sơnam ơm tàm kơnhoàl Dăk Glong, càr Dăk Nông bơtờp kòp Kovid-19 mờ geh sơm kòp tàm hìu. Tơnơ̆ tŭ bời kòp tus tŭ do, bi Viên sùm gơtìp ờ lơ hă bic, sàu sa ờ gơmut den tàng să jan gơ lơh rơgai tơn. Kơlôi rơcang bè bơta tơnơ̆ kòp Kovid-19 den tàng hìu bơnhă neh jun bi Viên tus Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên nàng kham, sơm kòp. Yal bè kòp kòn klau dê, ồng Trần Văn Vĩnh, bèp bi Viên dê đơs: “Tơnơ̆ sơm bời kòp Kovid-19 den pràn kơldang să jan khai dê gơmù tơn, gơmù rlau 10 kĭ, să jan rơgai. Lam lòt kham den gam kơp hìu sơnơm geh jơnau đơs pơn dut. Mơya đơs ngan tềl tơnggŏ tơnơ̆ kòp Kovid-19 ờ gơtùi git là bơsiă sùm ngai mang, sàu sa ờ gơmut, bic den ờ lơ hă den tàng ngai sơlơ gơmù kĭ, să jan ờ sô den tàng hìu sơnơm pal jun mut tàm hìu sơnm dờng tiah Tây Nguyên nàng kham, sơm jơh bơta tơnơ̆ kòp Kovid-19”.

Cau ndai là mò Nguyễn Thị Thọa, 80 sơnam ơm tàm xã Hoà Khánh, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk geh kòn ùr jun mut tàm hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên nàng kham, pơlam tơnơ̆ tŭ sơm bời kòp Kovid-19 dùl nhai. Tàm tơngai sơm kòp Kovid-19, mò Thọa geh bơsiă dùl êt, pràn kơldang să jan bè ờs. Mơya bơh tŭ bời kòp, pràn kơldang să jan mò Thọa dê gơ lơh ờ sô tơn, sùm gơtìp sơ wing bồ mờ lòt đồm uă dơ̆ tàm ngai. Bi Phan Thị Hồng, kòn ùr mò Thọa dê ơm tàm xã Hoà Khánh, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk pà git: “Tài mè añ dê neh ờ sô, bal mờ kòp đồm sơdang jroă tai den tàng tơnơ̆ kòp Kovid-19 khai gơ lơh ờ sô tơn, pràn kơldang să jan gơmù, sàu sa ờ huan gơmut, sùm gơtìp sơ wing bồ, lòt đồm uă dơ̆ den tàng oh mi bol añ jun mè lòt kham nàng iang nùs tài klo cau đơs tơnơ̆ kòp Kovid-19 ngòt rơngơt ngan den tàng kung kơlôi ngan sơl”.

Jat Mpồl lơh sơnơm dunia yal, tơnơ̆ kòp Kovid-19 là bơta cau kòp tơnơ̆ tŭ bời kòp Kovid-19 gơtìp gơ rềng jŏ jòng, geh ală tềl tơnggŏ tàm khà krơi is bơh nggờc tus kơn jơ̆. Uă ngan cau kòp geh tềl tơnggŏ tơnơ̆ kòp Kovid-19 uă ngan là jơnau gơ lời wơl bè gùng tă nhơm, lơh lề phan sa halà geh ală toh gơlik tàm kơltau. Jat kờp dŭ geh bơh 10 tus 20% khà cau kòp Kovid-19 neh bời gơbàn ală tềl tơnggŏ pa yal mờ jŏ jòng tàm uă nhai.

Ai tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, tŭ do, kờp bal dùl ngai, hìu sơnơm dờp kham, pơlam sền gàr pràn kơldang să jan mờ sơm bơh 50 tus 70 nă cau kòp tơnơ̆ kòp Kovid-19 mờ uă bơta sơnam, tàm hơ̆ ơruh pơnu mờ cau dờng sơnam geh khà uă ngan.

Ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Tiên, Kwang atbồ khoa Kham, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git, bơta tơnơ̆ kòp Kovid-19 digơlan gơlik geh tơnơ̆ tŭ sơm bời kòp Kovid-19 bal mờ ală tềl tơnggŏ ờs mờng bè bic ờ lơ hă, kơlôi rơcang, gơ lơh jê ntơh, rơm nùs, bơsiă jŏ jòng, ñam ño jơng tê, glar să, jê bồ, kal ke tă nhơm, ngan là kal ke tă nhơm tŭ pơn đơl lơh broă, gơmù bơta pràn git wă mờ gròi sền... Bơdìh hơ̆ tai, ală cau bơtờp kòp Kovid-19 pal sơm jŏ ngai, tơnơ̆ tŭ bời kòp den gơ lời wơl ală bơta ờ niam bè ờ pràn ơră, rơgai ờ sô, lòt rê kal ke... Jơh ală bơta do digơlan lơh pràn kơldang să jan cau kòp dê gơmù jŏ jòng, gơ rềng uă ngan tus bơta pràn rê wơl bơsram sră, lơh broă halà tus bal rài kis mpồl bơtiàn. Bè hơ̆ den tàng, ală tềl tơnggŏ tơnơ̆ tŭ bơtờp kòp Kovid-19 kung là dùl tàm ală bơta pal geh sền gròi dipal. Ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Tiên pà git: “Ală tềl tơnggŏ uă ngan rlau jơh tŭ tus hìu sơnơm geh bic ờ lơ hă, gơ lơh jê ntơh, rơm nùs, kal ke tă nhơm, bơsiă jŏ jòng. Hơ̆ là ală tềl tơnggŏ ờs mờng ngan. Gam geh 2, 3 nă cau geh kòp jŏ nam kơn jơ̆ tàm să den bơta gơlik geh kòp dê tam gơl. Pơn yơu bè lơh kòp kơn jơ̆ rlau halà geh 2, 3 bơta tam gơl. Sồr ƀák sĩ pal geh broă sơm jơh nùs. Pơn yơu bè gùng mhàm, plai nùs, kòp klờm soh gơ kòl, hian phế quản. Halà geh ală cau lài do neh gơtìp ờ niam tàm tơngoh, ờ pràn tơngoh kơlôi rơcang, ờ lơ hă bic den ală bơta do digơlan gơguh uă rlau nđờ dơ̆. Pơn yơu bè kòp hian phế quản, dilah tơnơ̆ kòp Kovid-19 mờ ờ lòt kham, pơlam sền gàr pràn kơldang să jan mờ sơm di tŭ den bơta ờ niam tàm klờm soh sơlơ gơbàn kơn jơ̆ rlau”.

Bulah ờ di cau bơtờp kòp Kovid-19 lơi kung gơ lời wơl jơnau ờ niam tơnơ̆ kòp Kovid-19, mơya, bơh khà kờp khà cau kòp sơm ngan ngồn tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên ai gŏ,  ală cau bơtờp kòp Kovid-19 sơm tàm hìu sơnơm geh khà gơbàn ală jơnau gơ lời wơl tơnơ̆ kòp Kovid-19 uă rlau pơndrờm mờ sơm tàm hìu. Sơm tàm hìu gơbàn tơnơ̆ kòp Kovid-19 geh bơh 30 tus 35%, ai sơm tàm hìu sơnơm là 80%. Bơta pal kơlôi rơcang là tŭ do, uă cau kung gam geh bơta mờng quèng blơi is sơnơm sơm kòp tŭ geh ală tềl tơnggŏ glar tàm să. Bulah bè hơ̆, broă do neh lơh kòp ờ bời mờ ngai sơlơ jroă rlau halà digơlan gơlik geh bơta hùc sơnơm ờ di kòp, lơh gơbàn bơta dră wơl sơnơm...

Tus tŭ do, kung ờ hềt geh khà tơrgùm kờp halà jơnau kơlôi sơnơng tơl làm bè bơta tơnơ̆ kòp Kovid-19, mơya tơnơ̆ tŭ sơm bời kòp Kovid-19 mờ geh ală tềl tơnggŏ bè glar să, kal ke tă nhơm, bic ờ lơ hă, bơsiă jŏ jòng... den cau kòp pal tus ală hìu sơnơm nàng kham, git di bơta geh ngan kòp dê mờ geh ală broă sơm di tŭ. Ờ gŏ di blơi mờ hùc ală bơta sơnơm geh tac uă, ờ git loh anih lơh gơlik tàm internet nàng sơm is, bơta do ờ mìng lơh hoàc priă jền mờ digơlan gam lơh gơ rềng tus pràn kơldang să jan tai. Bơdìh hơ̆ tai, làng bol kung pal jat sền, git gŏ bơta pràn kơldang să jan he dê, di tŭ sền git ală tềl tơnggŏ ờ niam nàng lòt kham, mơya kung pal pleh bơta kơlôi rơcang ir,  geh tềl tơnggŏ lơi kung đơs là tơnơ̆ kòp Kovid-19 hơ̆ sồng lòt blời sơnơm, lòt kham làm bă tiah, roh gời priă jền.

Nàng wă loh rơlao tai bè ală bơta tơngŏ bơh kòp Kovid-19 kung bè broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19, ƀák sĩ Nguyễn Ngọc Tiên, Kwang atbồ khoa kham, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên hơ jơnau lùp tơnơ̆ do. Jà...

Ơ ƀăk sĩ, tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 mờng gơtìp tàm tơngai lơi tơnơ̆ mờ tŭ cau kòp geh sơm bời kòp Kovid-19 mờ tơn jŏ tàm nđờ ngai?

Ƀăk sĩ Nguyễn Ngọc Tiên: “Tơnơ̆ mờ Kovid-19 sùm gơtìp tơnơ̆ mờ tŭ cau kòp neh bời kòp Kovid-19 bơh 2 tus 4 poh. Ală bơta tơngŏ gah uă ngan là gơsăp ntơh, ờ lơhă bĭc, ờ sŭk mờ ñăp ño jơng tê. Geh cau gơtìp rơgai să. Tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 di gơlan gơtìp geh bơh 1 tus 2 nhai, geh tŭ là 3 nhai. Di lah ală cau tus piam kòp tàm hìu sơnơm, geh tơngŏ jroă di gơlan geh bơh 3 tus 6 nhai, rơlao 3 nhai là ală jơnau bè ờs. Gơwèt mờ ală cau ờ jroă geh bơh 2 tus 3 poh, di lah di lah cau kòp geh pơgồp bal mờ gah lơh sơnơm sơm kòp niam den geh tơngŏ kung gơmù loh làng. Ngan là geh ală cau gơtìp tơnơ̆ mờ Kovid-19 ờ jroă, tơnơ̆ mờ Kovid-19 mìng geh tơngŏ di mơ, geh bơta pràn rơcang sơndră mờ kòp niam den ờ geh ai tơngŏ tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19. Mơya di lah ală cau gơtìp tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 den pal lòt kham mờ niam ngan di lah cau lơi geh tơl bơta den tus kham kòp, sền gròi kòp bañ kơ̆p tus tàm bơta tơngŏ hơ̆ sồng lòt kham”.

Ơ ƀăk sĩ, hìu sơnơm geh broă sơm kòp gơwèt mờ cau kòp tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 bè lơi?

Ƀăk sĩ Nguyễn Ngọc Tiên: “Gơwèt mờ ală cau kòp gơtìp tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 den bol añ neh bơto sồr tơl bè broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan, sào sa. Pal gàr niam tơl phan sa bơkah, khoáng cất, ai tơl dà, bè cau geh bơta mờng hùc dà ờ uă den tŭ do pal tơnguh bơta pràn rơcang sơndră mờ vitamin khoáng cất. Gam bè sơnơm, hìu sơnơm geh ai sơnơm sơm kòp ală bơta geh tơngŏ. Hìu sơnơm gam pơgồp bal nền nòn mờ gah lơh sơnơm yau mờ vật lý trị liệu nàng ai cau kòp tus tàm hơ̆ in bơsram tàp tơnguh bơta pràn să jan. Bè ală cau gơtìp kòp Kovid-19 jroă, lơh gơrềng tus mờ bơta pràn ară den tus vật lý trị liệu nàng tàp ơwañ să, ară, tàp tă nhơm ai ală cau geh tơngŏ ntơh ñjơ̆, glar tă nhơm in”.

Nàng brồ guh wơl bơta pràn kơl dang să jan bè ờs jơh, cau kòp tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 pal bơsram tàp pràn să jan bè lơi ơ ƀăk sĩ?

Ƀăk sĩ Nguyễn Ngọc Tiên: “Cau kòp tơnơ̆ mờ kòp Kovid-19 bơdìh mờ broă sào sa tơl phan bơkah, jăt bè tơl bơta pràn kơl dang să jan nàng tàp di pal. Bè gơwèt mờ cau kơnòm să den bơarm tàp ală môn nhơl bơlai, plai kơƀàng, ntoăt jơng, gam cau dờng sơnam den mìng lòt jơng. Mơya tàp tă nhơm kung gam là kwơ màng ngan, bơsram tàp ăañ să nàng tơnguh broă gơlòt nhơm tă is klờm soh in. Do là broă lơh niam ngan ai ală cau gơtìp gơsăp ntơh in”.

Ơi, dan ưn ngài ƀăk sĩ!

Cau mblàng K' Duẩn-Ndong Brawl