Là cau tus bal đơng lam uă bơhiàn tam klăc bal ală bơyô kơnòm să, kra ƀòn Y Cúc Hwing (hòi là ồng Sure dê), ơm tàm ƀòn Tu, sàh Ea Tul, càr Dăk Lăk, pà gĭt: “kŭp bau” là broă hòi bè bau kòn bơh ală jơi bơtiàn jat jơi đah mè. Ngan ngồn broă bau kòn là bơh nùs nhơm is lơm gơ dê.
Tŭ ùr ơruh neh kờñ dùl nă klau pơnu lơi hơ̆, rơ̆p ờ khin tus bal mờ gơ̆p, mờ rê tàm hìu yal mờ mè bèp, mờ kồñ, wa. Ală cau dờng sơnam tàm jơi nòi rơ̆p cribơyai mờ lùp nền ùr ơruh. Mìng tŭ lơi ùr ơruh ngan ngồn kờñ bau mờ klau pơnu hơ̆, den tơl nă cau rơ̆p lòt tàm hìu đah klau tơm bơh bơr mờ jàu kòng. Kra ƀòn ồng Sure dê, pà gĭt: “Broă hìu bơnhă đah ùr tus hìu đah klau lùp bau, ờ geh bơta huàc huơr lơi ai cau klau in ờ, mờ tơngŏ bơta sền dờng màng bơta kwơ bơh cau klau dê lơm. Kòn klau bau mờ pơ ùr rơ̆p kis mờ hìu bơnhă đah pơ ùr. Ală cau pròc mhàm bal bơh klau pơnu dê bè mè bèp, oh mi kung muăt jrùm sơl tài bơh oh kòn he dê pal ơm ngài, lik bơh hìu bơnhă lòt jat pơ ùr. Kung geh ală hìu bơnhă ờ pà kòn klau he dê jat pơ ùr ờ, mờ sồr pơ ùr pal lơh ƀan tàm hìu bơnhă he dê. Mơya uă ngan là jat bơhiàn bơh kòn cau Rơđê dê là jat jơi đah mè rao, pal dờp mờ bơta hơ̆”.
Mờ di jat bơhiàn, den hìu bơnhă đah klau rơ̆p ai tơlik ală bơta mờ hìu bơnhă đah ùr. Khi kơ̆t bau uă jơnau kờñ là đơs nền bơta kwơ bơh cau klau dê, kung bè đơs nền jơnau hơ bau kòn kơ̆ kơl jăp jŏ jòng. Tài bơh tàm tŭ ơm kis mờ klau pơnu lơh tìs mờ hìu đah ùr, hìu bơnhă đah klau kung rơ̆p gơtìp lơh glài kơn jơ̆ ngan sơl. Kra ƀòn Y- Soat Êban (hòi là ồng Han dê) ơm tàm ƀòn Puôr, sàh Ea Knuêč, càr Dăk Lăk, pà gĭt:“Kồñ, wa hìu đah klau rơ̆p đơs ală phan kơ̆t bau. Tơnơ̆ tŭ 2 gah ring bal rau den hìu bơnhă đah ùr rơ̆p rcang ală phan kơ̆t bau ai hìu đah klau in. Hìu bơnhă đah ùr rơ̆p dờp lài ai hìu đah klau in kàr lơi, mờ hơ dờp tai tơnơ̆ do kàr lơi. Hìu đah klau kung rơ̆p ai dùl nơm sùng, mơngàn lơngô mờ drăp tơrnờm”.
Kung jat kra ƀòn ồng Han dê sơl, “kơ̆t bau” ngan ngồn là phan kơ̆t bau tàm broă bau kòn bơh kòn cau Rơđê dê. Do là bơhiàn pal geh, nàng kờñ ưn ngài hìu bơnhă jơi nòi đah klau, kung bè gơ jat bal mờ kơnòl broă bơh khi dê mờ broă sền gàr broă tàm bau bơh yô kơnòm să in. Phan “ kơ̆t bau” bè lơi rơ̆p gơ jat bal tàm jơnau ring bal đah 2 hìu bơnhă dê, bè là “jơnau hơ” gàr niam ai broă bau kòn in:“Tŭ do, ùr klau tàm kờñ gơboh, ală cau dong kờl ai hìu bơnhă, mè bèp kung là cau geh kơnòl gơwèt mờ broă bau kòn bơh oh kòn dê. 2 gah hìu bơnhă kung ring bal mờ kung geh ală phan kơ̆t bau sơl. Lài do, den kơ̆t bau digơlan là mờ rơpu, kơnrồ, ai tŭ do geh ala mờ priă mat”.
Ngan ngồn, kung neh gơlik geh bơta gơ lin bè jơnau kờñ đah 2 hìu bơnhă dê mờ gơrềng tus bơta kis chờ hờp bơh yô kơnòm să dê. Gơ wèt mờ ală kra ƀòn kòn cau Rơđê, broă “kơ̆t bau” tàm bàr pe ƀòn lơgar Tây Nguyên uă ngan là tài bơh broă gĭt wă ờ hềt di bè bơhiàn. Kra ƀòn ồng Y Kuăt Hđơ̆k (hòi là ồng Thư dê), ơm tàm ƀòn Cư Dluê, sàh Hòa Phú, cau neh tă pơgồp bal mờ Mpồl lơh broă Jơi bơtiàn càr Dăk Lăk (yau) bè broă lơh tơrlòng lài tơnggơs mpồl duh broă kra ƀòn, ai ală adat bơhiàn niam bơh jơi bơtiàn dê tàm jơnau hơ pơrgon, jơnau hơ bơt bơtàu ƀòn lơgar pa, pà gĭt:“Kơ̆t bau là dùl bơhiàn niam ngan mờ geh kwơ tàm rài kis niam chài bơh làng bol kòn cau Rơđê dê, mơya tàm bàr pe ƀòn lơgar ờ hềt gĭt wă bè adat bơhiàn mờ adat boh lam, khi kơ̆t bau uă ir, lơh kal ke bal bè broă do. Broă kơ̆t bau uă ir, sền dờng màng phan bơna uă ir den rơ̆p lơh roh tĕ bơta kwơ, gơtha bơh bơhiàn kơ̆t bau do dê. Den tàng, ală cau dờng sơnam, gĭt wă bè adat bơhiàn pal sền sơ wì wơl broă do. Bol he pal ơn bơta kis chờ hờp bơh oh kòn kòn sau in là hơđang rlau jơh, ờ ơn kơn jơ̆ broă kơ̆t bau, cau klau halà cau ùr ndrờm là kòn lơm, pal ring bal. Bol he pal tam gơl bồ tơngoh kơlôi sơnơng “kơt bau uă” nàng gàr geh bơta kwơ niam bơnĕ mùl geh mờ jat di mờ rài kis ngai sơlơ bơtàu tơnguh bè tŭ do dê”.
Ring bal mờ nùs nhơm do, kra ƀòn Y- Soat Êban (hòi là ồng Han dê) – ơm tàm ƀòn Puôr, sàh Ea Knuêč, càr Dăk Lăk đơs sùm, bơta kờñ pal gàr tàm bơhiàn “kơ̆t bau” tờm ngan là pơgồp bal mờ kơnòl bơh hìu bơnhă 2 gah bal mờ broă sền gàr broă bau kòn bơh yô kơnòm să dê, ờ gŏ di pal là bơta kwơ phan bơna dê ờ: “Kồñ, wa là ală cau dong kờp lam lài, bơto tơngkah 2 nă ùr bơklau kis bal mờ gơ̆p jơh nùs, ờ gŏ di iăt jat jơnau cau ờ niam dê nàng kờñ lơh aniai rài kis chờ hờp bơh ùr bơklau dê ờ. Tŭ nting tơngkah 2 nă ùr bơklau tàm ngai tam bau, cau dong kờl rơ̆p đơs: “Neh bau mờ pơ ùr den pal ơm mờ pơ ùr tus di tŭ chơ̆t; neh ià bŭp tơrnờm den pal mut bal tus di tŭ tơrnơm bơsàp; neh dròng mồng den pal dròng tus di tŭ cau ndai kŭp tê wơl”... Hơ̆ là dilah pơ ùr chơ̆t den hơ̆ sồng geh bau mờ ùr ndai. Ờ geh gơnoar sang tĕ pơ ùr. Pơ ùr mờ bơklau pal lơh wil tơl kơnòl broă bơh he dê. Hơ̆ là dùl bơhiàn niam bơnĕ tàm bơhiàn lùp bau bơh kòn cau Rơđê dê. Añ kung kơ̆p kờñ làng bol dê sền gàr ală bơta niam bơnĕ hơ̆”.
Viết bình luận