VOV4.K’ho- Dơ̆ lơh yàng ưn ngài yàng brê bơh cau Mạ dê tàm kơnhoàl Cát Tiên, càr Lâm Đồng là dùl bơhiàn lơh yàng gah lơh sa suơn sre krơi is mờ niam ngan, cèng bềng bơta kuơ niam chài. Bơh broă lơh yàng, cau Mạ kờñ ai tơnggŏ nùs nhơm git ưn ngài mờ ki ngàm ală bơta lơi mờ trồ tiah neh ai pà mờ nùs nhơm dờp mờ sền gàr.

Tŭ kàl mìu tus, dà hòr rê bềng dà croh, tờm chi căt cồng, kung là tŭ cau Mạ lơh yàng ưn ngài yàng brê. Ồng Nguyễn Huy Cao, lơh broă anih tờm niam chài mblàng yal jơnau mờ Tàp pràn să jan kơnhoàl Cát Tiên, càr Lâm Đồng pà git: “Dơ̆ lơh yàng ưn ngài geh bơh tŭ cau Mạ sơn rờp deh mờ ơm kis tàm hơ̆. Tàm tŭ tơngai tam gơl, khi kung gam gàr bơta tờm. Hơ̆ là broă lơh yàng ưn ngài. Tàm dơ̆ lơh yàng ưn ngài hơ̆ den pal geh phan kis nàng pơ dơng lơh yàng mờ dròng cing, jañ mồng. Hơ̆ là ală bơta niam tờm ngan mờ khi gam prap gàr tus tŭ do”.

Dơ̆ lơh yàng ưn ngài yàng brê bơh cau Mạ dê gơtùi lơh is tàm hìu bơnhă jơi nòi halà jơh gùt ƀòn. Broă lam lơh yàng jơh gùt ƀòn sùm là tàm nam hơ̆ gơlik geh trồ tiah lơh aniai, dà kŏ dà cò, trồ prang dờng soat dà halà geh cau chơt tàm brê. Ồng Nguyễn Huy Cao yal: “Gơ jat tàm bơta geh ngan bè priă jền, broă bơyai lơh. Pơn yơu broă bơyai lơh tàm ƀòn lơgar den khi sa rơpu. Dilah lơh mìng tàm dùl jơi nòi pas sơm kung digơlan sa rơpu, ai dùl hìu bơnhă geh hìu jòng ơm kis bal bơh 2 tus 3 rài den khi sùm sa sur, sa be mơya phan pơ dơng lơh yàng sùm pal geh dùl nơm iar halà phan kis 4 jơng ndai, dilah ờ gơtùi ting mòc phan brê den khi ai phan ròng tàm hìu”.

Bơh dơ̆ lơh yàng ưn ngài brê, làng bol cau Mạ kơp kờñ geh dùl rài kis wil tơl, ring lơngai bè jơnau mblàng lơh loh bơh bi Điểu Các Khu dê ơm tàm ƀòn Ngo, thị trấn Cát Tiên, kơnhoàl Cát Tiên, càr Lâm Đồng: “Lơh yàng do là nàng kờñ ƀòn he dê ờ huan kòp jê. He lòt tàm brê, lòt tàm bơnơm den ờ kal ke, ờ gơ cồt ntiar, ờ gơtìp bơta lơi. He ưn ngàu yàng bơnơm, yàng brê sền gàr ai ƀòn he in ờ di mìng là sền gàr is ai să tờm he in”.

Cau klau, cau ùr tàm ƀòn dròng cing jañ mồng ndang, tamya ndang (rùp VOV)

Dơ̆ lơh yàng ưn ngài yàng brê ờ mìng là dùl broă lơh yàng cèng bơta pin dờn gah huềng mờ gam cèng bơta niam chài bơh cau Mạ dê tai. Tơl broă lơh ai dơ̆ lơh yàng ưn ngài yàng brê in geh ală hìu bơnhă halà jơi nòi halà ƀòn lơgar kơlôi rơcang blơi bơh lài hơ̆ gùt nhai tơn. Ồng K’Ban, kra ƀòn ƀòn Ngo, thị trấn Cát Tiên pà git: “Jơh ală làng bol, bal mờ cau ùr ndrờm tus bal lơm. Geh piang prùh tàm ding đơr, geh mbar, geh dùl êt poac, ală phan kòn cau nàng lơh yàng. Tàm hìu den lơh dềt lơm gời. Tềng bơdìh ƀlàng hìu den lơh ƀàng sàu sa jòng bơh 3 tus 4 hơk. Dilah ờ geh den làng bol tă pơgồp tai, geh iar tă pơgồp iar, geh sur tă pơgồp sur. Dùl hìu tă pơgồp bal 1 nơm rơpu halà kơnrồ”.

Tàm dơ̆ lơh yàng ưn ngài bơh cau Mạ dê, tờm chi gơ nơng là dùl bơta kuơmàng ngan, tài bơh do là anih nàng brah yàng in ơm mờ dờp phan pơ dơng lơh yàng. Gam tờm chi gơ nơng hơ̆ là brah yàng gam ơm tàm hơ̆. Tờm chi gơ nơng ngui tàm dơ̆ lơh yàng ưn ngài yàng brê bơh cau Mạ dê geh 2 tờm. 1 tờm chi gơnơng geh lơh tàm anih tàm nggùl hìu, 1 tờm chi gơ nơng jơnhua lơh tềng bơdìh ƀlàng hìu. Jat ồng Nguyễn Huy Cao đơs, cau Mạ pal lơh 2 tờm chi gơ nơng là tài bơh bè do: “Tờm chi gơ nơng bơh cau Tây Nguyên dê là phan nàng tàm tơrbŏ mờ brah yàng. Brah yàng geh lòt jat tờm chi gơ nơng, ơm tàm tờm chi gơ nơng hơ̆ nàng mut tàm hìu. Dilah tàm hìu, yàng tus tờm chi gơ nơng hơ̆ nàng ñô tơrgùm mờ sa ală phan tàm hìu. Ai tờm chi gơ nơng hờ bơdìh den sùm là tŭ cau lơh yàng sa rơpu den cau jàng rơpu tềng hơ̆”.

Tờm chi go wnơng geh lơh ơm ñă song hơ̆ sồng bồr tờm kơ̆ nàng ờ gơtìp pừ. Tơnơ̆ hơ̆ tồt chi kơt che hờ 8 gah ndrờm bal neh geh đo was lài, ai lơh pơn yơu 8 gah bơh trồ dê. Ồng Nguyễn Huy Cao pà git: “Do là phan ndu gơn rơh ngan rlau jơh bơh cau Mạ dê. Tờm chi gơ nơng, tơl gơl ơm hơ đơm là jrong hìu, pơn jat hơ̆ là rùp pơn yơu dùl gar kòi in; đah hơ đang là dùl nơm mpal ƀŏ phe, tàm mpal geh prơnai nàng ƀŏ. Mờ niam chài lơh sa suơn sre bơh cau Tây Nguyên dê đơs bal mờ cau Mạ đơs is den gơ jat bal mờ bơta kuơ ngan ngồn hơ̆ là tờm kòi, mpal mờ prơnai”.

Cau bơ jơu lơh bơhiàn hòi dan (rùp baodantoc.vn)

Nàng sơn đờm dơ̆ lơh yàng ưn ngài brê, cau tờm lơh yàng ñă bơdìh mpồng hìu wă nac bơh ngài mờ làng bol tàm ƀòn tus bal dơ̆ lơh yàng. Bal mờ cau tờm lơh yàng gam geh cau klau, cau ùr tàm ƀòn dròng cing jañ mồng ndang, tamya ndang nàng wă nac tus mờ dơ̆ lơh yàng.

Dơ̆ lơh yàng ưn ngài yàng brê bơh cau Mạ dê là niam chài pin dờn kòn cau neh geh bơh jŏ rài, ai gŏ bơta tơrbŏ bal đah ƀòn lơgar mờ trồ tiah, brê bơnơm, ki ngàm mờ sền gàr brê bơnơm. Bè hơ̆ den tàng, broă bơyai lơh yàng ưn ngài yàng brê gam pơgồp bơnah dong làng bol cau Mạ tơnguh jơnau git wă sền gàr, prap gàr niam chài bơh yau kòn cau dê kung bè gàr sùm nùs nhơm tam klac bal, tàm tơrbŏ bal ƀòn lơgar.

VOV5 - Cau mblàng K’Duẩn