Bơh uă nam do, dơ̆ lơh yàng hòi mìu Yàng Pơtao Apui hơđang bơnơm yàng Chư Tao Yang (gơ wèt sàh Chư A Thai, càr Gia Lai) geh lơh wơl bè ờs jat bơhiàn bơh yau cau Jarai dê. Lài mờ ngai lơh yàng, làng bol tàm ală ƀòn tàm do neh jal mhar rơcang ai dơ̆ lơh yàng hòi mìu in. Phan pơ dơng lơh yàng hòi mìu geh: 1 drăp tơrnờm, 1 nơm jrềng, 1 prèng poac geh tah lờs. Cau geh jàu kơnòl kuơmàng ala làng bol lơh bơhiàn lơh yàng hòi mìu là ồng Siu Phơ (cau dong broă ồng Rah Lan Hieo – Bơtau ồs rài dơ̆ 14 dê).

Tơngume jơnau rac yàng geh gơtha: “Ơ yàng dà ndu gơn rơh! Ngai do, làng bol tàm ƀòn pơdơng phan, nùs nhơm ki ngàm pơyua yàng in. Hòi dan yàng yơr tĕ 2 mpàng tê nàng sền gàr làng bol tàm ƀòn in, nàng pah tŭ tiă dà dờng, dà croh ndrờm geh ring lơngai, ờ gơtìp rềs àr. Dan yàng ai pà hiòng dà tềng mbòr dà ƀòn dê sùm bềng lìu, ờ tŭ lơi soat kơnrañ, nàng mìr tam kòi, suơn tam tơngời gơs tơlir, ai tờm kòi in lik sơnyùr uă, kòi bềng drong bềng đam. Dan yàng sền gàr làng bol ƀòn lơgar in pràn kơldang, kis tàm sòr, tam klac bal, kờñ gơboh bal mờ gơp bè oh mi pròc mhàm tờm dùl hìu”.

Dơ̆ lơh yàng geh lơh tàm nùs nhơm ndu gơn rơh, mờ bơta tus bal bơh gal ngan làng bol tus bơh tiah đah jum bè Phú Túc, Ayun Pa, Phú Thiện; tus tiah đah tô bè Pleiku, Chư Pah, halà tus bơh tiah đah mat tơngai mut bè Chư Prông, Chư Pưh… Ồng Kpă An, cau geh bơngă pin dờn ƀòn Ring Dap, sàh Chư A Thai pà git:

“Pah tŭ geh dơ̆ lơh yàng, làng bol bơh làm gùt ală tiah ndrờm cèng phan tus pơ dơng bơtau ồs in. Phan pơ dơng digơlan là rơpu, kơnrồ, iar, sur, tơrnờm, kòi phe… Bơhiàn lơh yàng geh lơh tàm dùl anih king crŭ ơm ngài tàm brê dờng. Do là tiah wèr, làng bol ờ geh mut. Mìng geh bơtau ồs mờ ală cau dong broă đềt mềr ồng dê hơ̆ sồng geh gơnoar lơh ală bơhiàn lơh yàng. Bơh bơta ndu gơn rơh, ndơp ndơr mờ yŭ rơyùm hơ̆ neh lơh rùp să Bơtau ồs sơlơ gơ gơs kung crŭ tàm bồ tơngoh làng bol dê, gơ gơs dùl rùp pơrya gah huềng làng bol dê”.

Cau chài jak ngan ồng Ksor Lol (mat mờng hòi là ồng Sơ dê) kung là cau ala mat làng bol ƀòn Rbai, sàh Ia Piar, kơnhoàl Phú Thiện yau, tŭ do là sàh Phú Thiện lơh cau tờm lơh yàng hòi mìu pà git jơnau gơtha bơh bơhiàn lơh yàng kuơmàng do dê:“Pah nam, làng bol tàm ƀòn bal mờ gơp bơyai lơh yàng dà kềng gah dà dờng, dà croh, tiah geh sền là hiòng dà rài kis dê. Jat làng bol tàm ƀòn lơgar kơlôi sơnơng, yàng dà là yàng sền gàr kòn bơnus pah tŭ khi lòt tàm dà dờng, dà croh. Bè hơ̆ den tàng dơ̆ lơh yàng dà geh gơtha kuơmàng ngan, ndu gơn rơh ngan, làng bol hòi dan yàng sền gàr nàng tŭ tiă dà dờng, dà croh, tơl nă cau ndrờm geh ring lơngai, ờ gơtìp rềs àr. Is ồn, làng bol tàm ƀòn sùm hòi dan yàng dà jat sền, sền gàr ală oh dềt pah ngai lòt ê rơpu, kơnrồ nàng bol khi ờ gơtìp ntiar jơng, gơ cồt halà bŭ dà tàm dà dờng, dà croh”.

Tơnơ̆ tŭ rac yàng bal mờ bơhiàn prih dà, rơpua dà tàm ndul ală cau kra ƀòn nàng hòi dan pràn kơldang, hòi dan bơta bơtuah bơtuài, cau bơ jơu cùn khoai 3 dơ̆ brah yàng hơ̆ sồng it dà tàm drăp tơrnờm. Tŭ cau bơ jơu rê wơl hờ drăp tơrnờm, cing geh dròng, sơng gơr geh jañ, ồng ntàu rơlĕ tơlùn, tamya xoang bè klàng lì nđar par nàng lam jơnau rac dan tus mờ brah yàng. Tàm nùs nhơm ki ngàm, tàm sap cing, sap sơng gơr, jơnau rac yàng mpong ntas bơh cau dong broă dê, tơl nă làng bol ơm mŏ jat sền, ai tơnggŏ bơta ki ngàm ală brah yàng mờ kơp kờñ brah yàng rơp klo jơnau rac dan bơh làng bol tàm ƀòn dê mờ ai pà mìu. Ồng Rmah Thiết ơm tàm ƀòn Tel A tus bal dơ̆ lơh yàng pà git:“Pơn yờ să ngan, kơnhoàl bơyai lơh mờ bol hi tus bal tàm dơ̆ bơyai lơh yàng hòi mìu ngai do, bol hi kơp kờñ rơp lơh wơl broă lơh yàng bơh yau mờ niam chài làng bol kòn cau Jarai dê”.

Bal mờ dơ̆ lơh Yàng hòi dan mìu cèng bềng bơhiàn niam chài bơh kòn cau Jrai dê, di dơ̆ do neh geh bơyai lơh Dơ̆ tàm pơrlòng niam chài- Tàp pràn să jan ală jơi bơtiàn dồ ết nă cau tàm Tiah tềl lời wơl Dà lơgar Plei Ơi. Dơ̆ tàm pơrlòng geh rlau 300 nă cau chài bơh 10 sàh dê tus bal mờ uă broă lơh duh hồl bè: Ràng tơlik dròng cing jañ mồng, tàñ ồi kòn cau, tàñ phan, trah mòn rùp, mòn lơh đờng goòng jơi bơtiàn, đơs jơnau pơnđick, ràng tơlik phan teh kòn cau ờs mờng, drà phan lơh geh bơh broă lơh sa suơn sre...

Is ồn, dơ̆ tàm pơrlòng ntoăt jơng cèng mat sơnđan “Jat cơnđoà jơng Bơtau Ồs” kung geh bơyai lơh, lơh geh nùs nhơm duh hồl ai dơ̆ lơh chờ in. Tàm tơngume dơ̆ lơh chờ, drà phan lơh geh bơh broă lơh sa suơn sre geh bơyai lơh nàng kờñ yal tơngĭt ală phan bơna OCOP mờ phan bơkah pơn rơ ală tiah dê, drơng broă jơnau kờñ blơi phan mờ phan sa bơh năc lòt  nhơl dê.

Bi Phạm Thị Kiều, dùl nă năc lòt nhơl tus bal dơ̆ lơh chờ, pà gĭt: “Geh ală bơta niam chài ờs mờng, dơ̆ lơh Yàng hòi dan mìu, dơ̆ lơh chờ bè kàl phan tơnhào, añ gŏ là cèng wơl bơta kwơ lơh gơrề uă bè bơhiàn niam chài bơh jơi bơtiàn tàm tiah do dê nàng tơl nă cau in tus ală tiah geh ngan bè hơ̆ nàng gŏ ală broă lơh geh ngan bè do rơ̆p lơh gơ rề uă ală bơta kwơ ờs mờng lik đah bơdìh geh niam rlau tai”.

Mờ tàm tơngume dơ̆ lơh chờ, năc lòt nhơl mờ làng bol ƀòn lơgar geh dơ̆ bơnĕ bơnài bal să  tờm he dê mờ sền gĭt ală dơ̆ nhơl bơh yau, bè: tò pơlai, tò pơlai tơrnò, jơm mat kŭp ada, jơm mat pờng glah ù buh, ai bồng bi... Mò Yă Nghẽo, ơm tàm sàh Ia Hiao tus bal dơ̆ lơh chờ pà gĭt: “Làng bol kòn cau Jrai bal mờ gơ̆p tơrgùm să tơl làm nàng bơyai lơh chờ chờ hờp, nàng kờñ cih kah mờ ưn ngài kàl tam phan geh tơnhào uă tơnơ̆ ală nhai ngai lơh broă bòl glar. Do kung là dơ̆ nàng tơl nă cau in tơngŏ nùs nhơm gĭt ưn ngài gơwèt mờ ù tiah trồ tiah neh ai mìu càl niam, kàl tam phan geh tơnhào uă. Añ kơ̆p kờñ ngai lơh chờ bè do rơ̆p geh kòn cau Jrai pơn jat tai prap gàr ai oh kòn kòn sau tơnơ̆ do in”.

Pơn yờ să là làng bol bơh ƀòn lơgar bơh Bơtau Ồs (Pơtao Apui) dê, ồng Rmah Yơi, cau geh bơngă pin dờn tàm ƀòn Plei Ơi, pà gĭt, gĭt nđờ rài do, tàm rài kis hwềng nùs bơh kòn cau Jrai tàm do dê gơ jat bal mờ jơnau yal yau bè ală rài Bơtau Ồs. Den tàng dơ̆ lơh yàng hòi dan mìu “Pơtao Apui” sơlơ geh gơtha jrô ơnàng làm uă rlau tai: “Bol añ pơn yờ să tài bơh neh geh jơh là 14 rài Bơtau Ồs tàm pơrdờn bal. Bơtau Ồs ờ gŏ di là Bơtau đơng lam tài bè gơnăp gơnoar, mờ là Bơtau nùs nhơm kwơ màng, geh làng bol ală ƀòn lơgar sền dờng màng mờ duh khoai. Tàm rài kis hwềng nùs bơh mpồl bơtiàn dê, Bơtau Ồs geh gơnoar broă bè là cau tàm tơrbŏ bal đah kòn bơnus mờ Yàng, ala mat làng bol nàng răc dan ai mìu càl niam, phan tam hòn gơs niam, ƀòn lơgar lơngăp lơngai, pràn kơl dang”.

  Ồng Nguyễn Đức Thuận – Cuyên viên Cơldŭ lơh broă Niam chài sàh Chư A Thai, càr Gia Lai pà gĭt, nam do, Anih duh broă Làng bol càr Gia Lai neh pơgồp bal mờ Viện Hàn Lâm jak chài mpồl bơtiàn Việt Nam bơyai lơh Pơrjum cribơyai jak chài “Bơtau Ồs- Jơnau yal yau mờ bơta geh ngan”, cribơyai broă lơh prap gàr, ngui niam bơta kwơ Tiah tềl lời wơl Plei Ơi.

Ồng Nguyễn Đức Thuận pà gĭt, pơrjum cribơyai neh ring bal sồr lơh niam wơl Tiah tềl lời wơl niam chài, kah yau Dà lơgar Plei Ơi gơ gơs Tiah tềl lời wơl Dà lơgar is ồn: “Jat bơta kơ̆p kờñ bơh làng bol tiah do dê, pah nam gơnoar atbồ kung sền gròi bơcri priă lơh, dong kờl ai broă lơh prap gàr gah pin dờn jat yàng hòi dan mìu “Yang Pơtao Apui” là bơhiàn niam chài pơn rơ ngan bơh tiah do dê. Pah nam, làng bol Plei Ơi là cau tờm bơh gah pin dờn jat yàng do dê ndrờm bơyai lơh dơ̆ hòi dan mìu “Yàng Pơtao Apui”. Làng bol lơh jat bal, tus bal ală dơ̆ tàm pơrlòng niam chài đơs crih tam ya nàng yal tơngĭt rùp hin Plei Ơi đơs is mờ càr Gia Lai dê đơs bal”.

Dơ̆ lơh Yàng hòi dan mìu “Pơtao Apui” bơh kòn cau Jrai dê geh dờp là Phan lời wơl niam chài ờ di phan bơna Dà lơgar, Plei Ơi (tiah ală Bơtau Ồs ơm kis) kung geh ală cau jak chài sồr lơh niam wơl gơ gơs Tiah tềl lời wơl Dà lơgar is ồn. Bơta hơ̆ ờ mìng là cơng tàng ai bơta lơh ngan prap gàr bơhiàn ờs mờng bơh yau lơm mờ gam gơs pơr ya niam chài is ồn bơh kòn cau Jrai, càr Gia Lai dê đơs is, tiah Tây Nguyên đơs bal. Do mờ là bơta pơn yờ să bơh mpồl bơtiàn mơkung pờ geh bơta ƀuơn bơta pràn dờng nàng yal tơngĭt uă lòt nhơl niam chài, gơ hòi gơ jà năc lòt nhơl tus sền gĭt bơta niam bơnĕ cèng bềng bơhiàn niam chài bơh ù tiah do dê.

Gơtùi đơs nền là Dơ̆ lơh Yàng hòi dan mìu “Yàng Pơtao Apui” là broă lơh niam chài, lòt nhơl niam ngan, yal tơngĭt uă pràn kơl dang rùp hin mờ yal tơngĭt bơta ƀuơn bơta pràn bơtàu tơnguh lòt nhơl bơh càr Gia Lai dê. Bơh hơ̆ gơ hòi gơ jà bơcri priă lơh broă bal, lơh bal mờ ală tiah ndai, lơh geh bơnàng jă nàng bơt bơtàu phan bơna lòt nhơl pơn rơ ngan. Dơ̆ lơh Yàng hòi dan mìu Pơtao Apui Chư A Thai tơnơ̆ tŭ geh lơh tơngŏ wơl neh gơ gơs phan buơn lòt nhơl tàm pah dơ̆ 30/4, 1/5 là dùl cơng tàng. Pah dơ̆ lơh chờ, tiah do wă bơh 6 rơbô tus 8 rơbô dơ̆ làng bol mờ năc lòt nhơl tus sền gĭt. Mờ kung sơnđờm bơh dơ̆ lơh chờ, lơh geh bơta tàm tơrbŏ bal mờ ală tiah lòt nhơl ƀòn lơgar dê, pơgồp bal yal tơngĭt phan lơh geh bơh broă lơh sa suơn sre pơn rơ uă ngan, bơh hơ̆ pơgồp bơnah ờ dồ ết tàm gơ hòi gơ jà bơcri priă, yal tơngĭt uă lòt nhơl.