Ƀlàng dờng Đại Đoàn Kết, Pleiku, duh hồl săp ntas ală bơta phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau kòn cau Bahnar dê tàm Ngai chờ niam chài ală jơi bơtiàn gùt càr Gia Lai dơ̆ II nam 2023. Oh ùr dềt H’Thương 12 sơnam pin dờn pờ dờ đơs jơnau đơs crih iăt bơkah tồr ngan jơnau đơs crih “Ùr ơruh kồih srồñ” mờ dà kòn cau Bahnar. Do là jơnau đơs crih tiơng pơnrơ ngan bơh cau bơceh jơnau đơs crih Hoàng Hiệp dê neh geh mblàng mờ dà kòn cau Bahnar, dipal ngan mờ phan ngui đơs crih lơh mờ đơr gle bè đờng t’rưng, klông pŭt, goong. H’Thương chờ hờp pà gĭt:

“Sau gĭt nhơl đờng T’rưng bơh tŭ 9 sơnam. Sền ồng deh mè mờ mè nhơl đờng T’rưng den kờñ ngan, den tàng sau đơs mờ mè mờ ồng bơto bơta chài nhơl. Tŭ do neh gĭt nhơl bàr pe jơnau rao. Sau rơ̆p lơh ngan bơsram uă rlau tai nàng nhơl geh uă jơnau rlau, niam rlau tai…”

Bi Yna Tan, là mè H’Thương dê là cau pơlam lơh jơnau đơs crih is ồn ai kòn ùr he dê in lơh. Bi yal: “Añ là Tan, gơboh kờñ ngan ală phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau kòn cau Bahnar dê, ngan là đờng T’rưng – đờng neh geh bèp ồng prăp gàr mờ lời wơl. Să tờm añ neh geh bơsram broă nhơl bơta đờng do mờ neh chài ngan  bloh. Tŭ do añ pơn jăt tai bơto yal wơl ai oh kòn kòn sau rơnàng tơnơ̆ do in nàng sền gàr, ngui niam phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau do. Tŭ do añ gam lơh ngan bơto yal wơl ai oh kòn kòn sau in nàng săp ntas đờng sùm kơno tàm rài kis, ờ gơtìp hŭi roh tĕ. Nàng rơnàng oh kòn kòn sau gĭt gơboh kờñ gĭt sền dờng màng phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau bèp ồng he dê, prăp gàr bal bơta niam chài ờs mờng bơh yau jơi bơtiàn dê”.

Tàm ù tiah dờng ơnàng bơh Ƀlàng dờng Đại Đoàn Kết, Pleiku, tềng hơđơm mƀur chi nho dờng kra, gal ngan năc lòt nhơl mờ làng bol tàm tề tê gơgơs dùl dar wil iăt ngan săp ntas niam bơnĕ ngan bơh ală phan ngui đơs crih lơh bơh đơr gle dê bơh hìu bơnhă ồng Byơh dê nhơl. Bi Tan pà gĭt, hìu bơnhă bi ơm tàm sàh Hà Ra, càr Gia Lai. Tus bal ngai chờ, hìu bơnhă dờng geh 5 nă cau tàm 3 rơnàng, geh: bèp bi là Cau chài Jak ngan Byơh, bi bal mờ dồ nă oh klau là Tum, mờ 2 nă kòn bi dê là Hu Xy mờ H’Thương.

Tàm ngai chờ niam chài ală jơi bơtiàn càr Gia Lai, năc lòt nhơl kờñ ngan rlau jơh là đờng T’rưng 3 dra 46 ding. Do là phan ngui đơs crih bơh cau chài Jak ngan Byơh dê bơceh mòn.

“Añ lơh đờng T’rưng 3 dra do là 46 ding. Añ jơh koh đơr sơkàr hơ̆ sồng òt, tơnơ̆ hơ̆ ìs dùl nhai hơ̆ sồng ro. Tơnơ̆ hơ̆ cèng lòt tram tàm dà tơnau dùl poh; hơ̆ sồng tă mờ ơn pơr tềng dra ƀềp bơh 2 tus 3 poh hơ̆ sồng ai lơh. He pal săc ding đơr ring; mbal ir den ờ gơtùi, lơhơ ir den ntas ờ niam”.

Năc lòt nhơl mờ làng bol ƀòn lơgar kờñ ngan gơ wèt mờ hìu bơnhă kòn cau Bahnar nhơl chài ngan ală phan ngui đơs crih jơi bơtiàn dê, bal mờ jơnau đơs pơnđik bơkah lơngồt ngan lam tơl nă cau lòt mŭt tàm ală săp ntas lơh gơkờñ ngan cau. Ồng Yũng ơm tàm sàh H’ra, càr Gia Lai yal:

 “Kòn cau Bahnar tàm sàh H’ra den geh hìu bơn hă ồng Byơh là cau chài, bơh lài tus tŭ do sùm sùm sền gàr bơhiàn niam chài krơi is jơi bơtiàn Bahnar dê. Hìu bơnhă ồng sùm tus bal ală dơ̆ pơrlòng niam chài cing mồng bơh ƀòn lơgar dê bơyai lơh mờ pơrlòng geh khà jờng. Să tờm ồng Byơh bơto yal wơl ai ală oh kòn kòn sau tàm hìu bơnhă in, bơto yal wơl ai ơruh pơnu kơnòm pa tàu tàm ƀòn lơgar in”.

Ală săp ntas bơh đơr gle sơkàr gơlơh bè gơmŭt jrô tàm puăc tàm mhàm cau chài jak ngan Byơh dê mờ jàu tàm pơdờn lời wơl tus ală rài kòn, rài sau in. Jăt nam nhai, bơta kờñ ngan ală phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau kung dờng rơhời tàm hwền g nùs tơl nă cau tàm hìu bơnhă dờng dê. Khi jàu pơdờn ai gơ̆p in ală bơta chài nhơl chài ngan, bal mờ mờng chài bơceh mòn phan ngui đơs crih bơh uă rơnàng cau. Nàng hơ̆ sồng, ală săp ntas niam bơnĕ ngan bơh đơr gle sơkàr bơh cau Bahnar dê pơn jăt tai geh lơh tàm rài kis mờ ală dơ̆ lơh yàng lơh chờ ƀòn lơgar rềp ngài dê.

Cau chài Byơh chờ hờp ngan yal:

“Tàm hìu bơnhă, bơh tŭ añ gĭt lơh, prăp gàr phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau den añ sùm bơto yal wơl ai oh kòn kòn sau in. Tus tŭ do, ală kòn, ală sau kung kờñ ngan sơl, gơboh kờñ ală săp ntas bơh brê bơnơm dê. Tŭ do hìu bơnhă kung geh 4 nă cau gĭt mòn mờ nhơl chài ngan phan ngui đơs crih jơi bơtiàn dê. Bè Tan, kòn ùr tơnhoa añ dê, gĭt mòn mờ nhơl đờng T’rưng. Dơ̆ bàr là Tum, kòn klau pơn jăt, gĭt mòn mờ nhơl đờng T’rưng, đờng ting ning. Dơ̆ 3 là Tâm kung chài ngan broă mòn mờ nhơl phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau…Pơn jăt tai hơ̆ là sau kòn klau, kòn ùr añ dê kung neh gĭt nhơl đờng T’rưng sơl. Añ chờ hờp ngan tài bơh oh kòn kòn sau ndrờm gơboh kờñ mờ tă pơgồp bal prăp prăp gàr ală phan ngui đơs crih jơi bơtiàn he dê”.

Gơboh kờñ, sền gàr phan ngui đơs crih jơi bơtiàn, hìu bơnhă dờng kòn cau Bahnar do gam bơceh mòn ală bơta phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau drơng ală dơ̆ pơrjum niam chài mpồl bơtiàn mờ lơh gơs phan bơna tăc mờ năc lòt nhơl in. Bi Yna Tan pà gĭt:

“Ală bơta phan ngui đơs crih ờs mờng bơh yau bè đờng T’rưng, ting ning…den hìu bơnhă bol hi bơceh mòn is mờ tus bal wil tơl tàm ală dơ̆ lơh chờ lơh yàng ƀòn lơgar mờ bơdìh mpồl bơtiàn dê. Tŭ do, hìu bơnhă bơceh mòn is mờ geh tăc ală phan ngui đơs crih do rao. Bè đờng T’rưng bơh đờng dềt tus đờng dờng, hơ̆ sồng đờng ting ning, halà tiang liang càl, đờng kơlñi, sơna…bol hi ndrờm geh nàng drơng năc kwơ in”.

Bơceh mòn mờ nhơl phan ngui đơs crih jơi bơtiàn dê, lơh gơlik geh ală phan bơna lời kir, hìu bơnhă cau chài Byơh ờ mìng geh tai priă jền mờ gam là ală cau ala măt niam chài yal ală jơnau yal ờs mờng bơh yau bơh jơi bơtiàn he dê mờ năc lòt nhơl in bơh ală săp ntas iăt bơkah tồr ngan.

Yal bè đờng goòng kòn cau dê, cau chài ồng Byơh jơh nùs đơs bè đờng Ting ning. Bơh tŭ lòt jat mè bèp lòt tàm mìr, tŭ ơm rlô… sap đờng Ting ning neh gơ gơs là sap ntas bơh rài kis ồng dê. Ồng git teh đờng bơh tŭ 11 sơnam, tus tŭ do neh mờr 60 sơnam. Cau chài ồng Byơh gơ gơs là cau wă wờng ngan bè đờng Ting ning, git mòn mờ ngui chài ngan bơta đờng goòng krơi is do.

Đờng Ting ning bơh yau kòn cau Bahnar dê geh mòn mờ ding tờm kơrla halà ding đơr, dờng kàr kồ tê cau dờng dê. Tềng bồ ding đờng dê geh crăp kơmhồ plai nhồng ro, ngui lơh hộp gơ bơr lŭ wơl sap ntas. Sap đờng Ting ning jơnhua ngan bè tề lam tơl nă cau gơ rờm bal mờ dơ̆ lơh chờ: geh tŭ den hô hơng bơh nùs nhơm ngai chờ dê, geh tŭ den rơlĕ rơlùn bè ală jơnau đơs tàm kờñ, đơs tàm sơrbŏ bơr kờñ gơboh ùr klau,… lơh gơ kờñ ngan nùs tồr cau dê. Cau chài ồng Byơh pin dờn là, đờng Ting ning bơh cau Bahnar dê rơp gơ kis sùm bal mờ tŭ tơngai: “Ting ning cèng wơl bơta chờ hờp git nđờ rài in. Dilah ờ gam tai den rài kis rơp moat jrùm ngan, ờ geh bơta lơi chờ hờp tai. Do là bơta đờng goòng gơ jat bal mờ rài kis pah ngai, cèng wơl bơta chờ hờp cau Bahnar in. Bè hơ̆ den tàng añ sùm kah jơnau mò pàng nting tơngkah wơl hơ̆ là pal sền gàr gơtùi bơta đờng goòng krơi is do”.

Bơh nđờ rài do, đờng Ting ning neh đềt mềr ngan mờ rài kis nùs nhơm bơh cau Bahnar dê. Is ồn gơ wèt mờ ală klau pơnu Bahnar, đờng Ting ning gam geh ngui nàng ală jơnau đơs tàm kờñ. Tài bè hơ̆, cau Bahnar pơn yơu sap đờng Ting ning là jơnau tàm nùs bơh ală klau pơnu ùr ơruh gam tàm sơnam tàm kờñ dê. Ồng Hmôt, ơm tàm ƀòn Tuơh Kơtu, sàh Đăk Đoa, càr Gia Lai, dùl tàm ală cau chài teh đờng Ting ning niam ngan rlau jơh tàm ƀòn pà git: “Tŭ gam pơnu lòt ting ùr lài do, pah tŭ añ teh đờng Ting ning den ală ùr ơruh, bal mờ mè bèp khi dê ndrờm chờ hờp pờ mpồng, wă mut tàm hìu nàng iat sap teh đờng Ting ning, uă cau iat den gơ lơh ngoh rơngac nùs tồr, kờñ iat sùm tơn. Sap đờng Ting ning iat bơkah tồr ngan rlau jơh tàm tŭ 9 halà 10 jơ mang, tŭ trồ tiah neh ngềt ngơt, sap đờng gơ mpong ngài, cau lơi iat kung gơ kờñ lơm. Añ kờñ ngan sap đờng Ting ning mờ rơp sền gàr gơ tus jơh rài kis tơn”.

Đờng Ting ning geh ngui uă ngan, ờ gơtìp kơryan bè anih, tŭ jơ, gơtùi teh tŭ tàm hìu, tŭ tàm mìr halà tàm ală mang chờ ƀòn dê… Gơ wèt mờ cau Bahnar, sap đờng Ting ning bè gơ mut tàm poac, tàm mhàm, gơ mut tàm huềng, tàm nùs cau dê. Sap đờng lơh rài kis ƀòn lơgar in sơlơ chờ hờp rlau, nùs tồr kòn bơnus dê geh pờ ơnàng, đềt mềr mờ lơbơn niam.

Tàm rài kis ngai pa, đờng Ting ning gam geh tai nùs nhơm pràn pa, lơh gơ kờñ, gơ hòi gơ jà nac lòt nhơl rềp ngài. Tŭ Ting ning mpong ntas, nùs tồr cau dê gơ lơh ngoh rơngac, jơng tê kờñ tamya jat sap ntas đờng dê. Sap đờng bè cèng tus bơta pràn kis chờ hờp ai ƀòn lơgar in, lơh tơl nă cau sơlơ kờñ rài kis rlau tai.