Tơnơ̆ do, jà làng bol mờ ală bơyô tus bal mờ càr Lâm Đồng, gơkờñ tàm ù tiah niam chài cing mồng Tây Nguyên- dùl bơta phan lời wơl niam chài bơto pơlam mờ bơr ờ di phan bơna bơh kòn bơnus dê.
“Ơ... jơh ală làng bol! Tơnơ̆ dùl nam lơh broă bòl glar tàm sre tàm mùr, tŭ do kòi neh dăp bềng tàm drong, tơrnờm neh tus ngai ngui. Bol he tơrgùm wơl tàm do nàng ưn ngài ală Yàng neh ai ƀòn lơgar in dùl nam mìu càl niam, ai sre mìr in kòi tơ̆t plai uă, ai mpồl sur uă bè kòn ngòñ jù, ai mpồl kơnrồ uă bè kòn koăt tềng hơđơm dà croh. Ơ.. jơh ală làng bol! Bol he rê bal tàm do pờ dơ̆ lơh chờ”.
Tŭ jiơ niam neh tus, kra ƀòn ồng K’ Thế ơm tàm ƀòn Srê Nhắc, sàh Đinh Văn Lâm Hà, càr Lâm Đồng uh dùl dơ̆ kơl wờk jòng mờ hòi jà tơl nă cau tus bal dơ̆ lơh chờ. Hơ jơnau hòi jà, làng bol tơrgùm gùt dar tờm gơnơng tàm anih tờm tiah lơh Yàng dê. Tơl nă cau neh rcang jơh lơm, kra ƀòn ồng K’ Thế sơnđờm răc dan: “Ơ Yàng cing ndu gơn rơh! Gam ơm crŭ tàm ală cing dờng, ding dềt; cing mè, cing kòn. Ƀòn lơgar geh phan sa phan prap, geh lơh bơta di bơta niam. Dan ưn ngài Yàng mờ jà Yàng rê tus bal mờ dơ̆ lơh Yàng ƀòn lơgar dê. Tŭ do ƀòn lơgar pờ dơ̆ lơh chờ, rơ̆p geh phan ơn pơdơng, geh tơrnờm bơkah. Dan Yàng ai tơrmù cing mờ dròng cing mpoong làm gùt brê bơnơm, hô hơng nùs nhơm cau dê mờ hô hơng dơ̆ lơh chờ”.
Jơh jơnau răc dan, kra ƀòn lơh dơ̆ ơn phan pơdơng phan Yàng in mờ dùl nơm iar dam; bal mờ ală phan ơn pơdơng geh bal ka ro, boh, phe, piang mbar, plai chi. Dơ̆ lơh yàng geh gơtha nàng dan ai bòr cing mù nàng ngui mờ gờm chờ ai tơl nă cau tus bal dơ̆ lơh Yàng in ndrờm geh bơta lơngăp lơngai, pràn kơl dang, bơtoah bơtoài. Pơn jat hơ̆ là bơhiàn tơrmù tơl nơm cing mờ jàu ai 6 nă klau pơnu in nàng sơnđờm dròng jơnau cing “Gungme Gungma”, geh gơtha là “Gờm chờ năc”. Tơnơ̆ tŭ tơn jơh dơ̆ lơh Yàng tơrmù cing, jơnau ntas cing dê mpoong hô hơng kung là tŭ nàng sơnđờm dơ̆ lơh chờ. Kra ƀòn K’ Thế pà gĭt:“Mpồl bơtiàn lơi mờ kra ƀòn halà tàm ƀòn hơ̆ geh bòr cing den hwềng bơh Yàng cing dê ơm tàm ƀòn hơ̆. Dơ̆ lơh Yàng tơrmù cing là nàng dan gơnoar mờ Yàng rê tus bal mờ chờ hờp bal mờ làng bol tàm ală dơ̆ bè sơnđờm tùc kòi tàm mìr, halà lơh hìu pa, bau kòn, tàm bau oh kòn... Jơh ală jơnau cing den ndrờm dan mờ Yàng ai gơnoar den bol añ hơ̆ sồng geh dròng cing”.
Dùl tàm ală dơ̆ ràng tơlik gơ kờñ ngan rlau jơh tàm Dơ̆ lơh Yàng duh khoai Cing là tàm pơrlòng cing (Ching Yo). Tàm tŭ geh tơrnờm tàm să, ală klau pơnu tàm pơrlòng dròng cing, ngui bơta chài dròng cing bơh he dê sồr cau tàm pơrlòng ờ gơtùi dròng cing tai nàng ai geh bơta jai pha. Dơ̆ chờ hờp bè hơ̆ sùm gơlik geh, gah ală drăp tơrnờm, jơnau ntas cing dê sơlơ mpoong ngài ngan. Bi Kra Jan K’Rông, ơm tàm thôn Bồ Liêng, sàh Đinh Văn Lâm Hà, pà gĭt, cing mờ ală dơ̆ lơh chờ là ală phan sa nùs nhơm ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis kòn cau K’Ho dê: “Bơta sền gròi bơh Đảng mờ Dà lơgar dê neh sơlơ sồr làng bol he dê ngai sơlơ sền gàr bơhiàn yau jat jơi đah mè. Hơ̆ là dùl bơta kwơ phan lời wơl ờ di phan bơna, phan sa nùs nhơm bơh làng bol bòl añ dê”.
Tàm cing geh Yàng, kòn cau K’Ho is ồn sền dờng màng sền gàr, ờ ngui khat gơboh. Ồng K’El, ơm tàm sơnah ƀòn Ryông Srê, sàh Đinh Văn Lâm Hà, càr Lâm Đồng pà gĭt: Cing pơgồp bal mờ ală dơ̆ lơh Yàng kwơ màng tus dar rài kis cau mờ ală dơ̆ lơh chờ kwơ màng bơh mpồl bơtiàn dê: “Cing bơh kòn cau K’Ho dê den geh 6 nơm, mồng den geh 8 nơm. Tàm bòr cing den gơtùi dròng uă gùng, ngui tàm ală ngai chờ dờng, pơn yơu bè cèng kòi rê tàm hìu, tàm bau mờ ală dơ̆ lơh Yàng kwơ màng den bol añ ndrờm ngui cing. Cing là dùl phan bơna kwơ màng bơh kòn cau K’Ho dê”.
Tàm ală dơ̆ lơh chờ bơh cau K’Ho dê, dơ̆ lơh yàng duh khoai cing là bơhiàn lơh yàng sơn đờm nàng dan brah yàng ai bà bòr cing nàng dròng. Do kung là bơhiàn lơh yàng nàng sơn đờm lơh ală broă lơh chờ bềng lìu sap ntas mờ gơ klŏ gơ crà tơnơ̆ hơ̆. Rài kis ngai sơlơ bơtàu tơnguh, làng bol kung gam ki ngàm mờ pơn jat tai sền gàr, ngui niam ală bơta kuơ bơh yau. Tàm hơ̆, dơ̆ lơh yàng duh khoai cing là dùl broă tờm is ồn ngan, geh cau K’Ho prap gàr wơl tàm uă dơ̆ lơh chờ tŭ do.
Cing là bơta phan dròng ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis nùs nhơm bơh cau Tây Nguyên dê đơs bal, cau K’Ho đơs is. Gơ wèt mờ làng bol kòn cau K’Ho he tàm càr Lâm Đồng, jơnau cing chờ hờp – gam hòi là cing Bor – geh kơp gơn iat uă ngan rlau jơh. Tŭ jơnau cing geh dròng là tŭ nàng làng bol tàm ƀòn in tìp mat, bơrkuăt bal nùs nhơm đềt mềr đah kòn bơnus mờ kòn bơnus, ai tơnggŏ bơta tam klac bal, dùl nùs bal tàm hìu bơnhă mờ ƀòn lơgar.
Dilah geh tŭ sĕ còp ală ƀòn kòn cau K’Ho dê, năc lòt nhơl rơ̆p geh cau tờm hìu ki ngàm wă rò mờ jơnau cing Bor- tơnggŏ bơta chờ hờp ngan tŭ geh năc kwơ tus còp hìu. Ồng Liêng Hót Ha Kliêng (kòn cau K’Ho Cil) tàm thôn Srê Đăng, sàh Tân Hội, càr Lâm Đồng pà gĭt: Lài do, cing Bor sùm geh dròng tŭ geh bơta chờ hờp tàm hìu bơnhă halà ƀòn lơgar. Hơ̆ là tàm ală dơ̆ tơhòp bau geh tiah hòi là ñô bau, rò năc kwơ, halà lơh yàng mŭt ơm hìu pa halà lơh yàng lơh sa geh tơnhàu uă…Săp ntas cing Bor dê lơh kòn bơnus in sơlơ chờ hờp, sơlơ gơn kơnờm tai: “Tŭ he lơh geh uă kòi tơngời cèng rê tàm hìu den he pal lơh yàng pal chờ hờp, pal ai cing tur, lơh yàng chờ hờp lơh geh uă kòi phe nàng yal mờ làng bol ƀòn lơgar in gĭt bal. Tam pà bal bơta chờ hờp mờ ƀòn lơgar bal mờ bơta kơ̆p kờñ kàl lơh sa nam tơnơ̆ geh uă pràn kơldang mờ rơ̆p lơh geh uă kòi phe rlau tai, hơ̆ là bơta bơhiàn bơh mò pàng he dê lời wơl, bơta niam chài kòn bơnus bơh jơi bơtiàn K’Ho bol hi dê”.
Cau chài Ka Să Ha Sang ơm tàm thôn Dà Blah, sàh Lạc Dương, càr Lâm Đồng pà gĭt: Cing Bor cau K’Ho dê geh 6 pang, rùp pơrya ai hìu bơnhă 6 nă cau in, geh mè bèp, mờ 4 nă kòn. Măt hòi tơl pang cing là: Cing Me, Cing Rơnoai, Cing Ndơn, Cing Mboăt, Cing Blah mờ Cing Cồng.
Jơnau cing Bor tŭ tur pal tơl 6 pang. Cau tur cing den gơtùi tam gơl ( 3 nă klau – 3 nă ur, 6 nă klau halà 6 nă ùr). Cau chài Ka Să Ha Sang đơs loh, dilah ờ tơl dùl pang tàm 6 pang den rơ̆p ờ gơtùi tur gơs jơnau cing bor- cing bơh nùs nhơm hìu bơnhă, nùs nhơm tam klăc bal dê: Jơh ală sền bal hờ dùl đah, tàm jơm glòm tàm dong kờl bal, tam klăc bal ring bal dùl nùs. Bè cing do, geh 6 pang mờ kờñ tur jơnau cing bor den pal tơl 6 pang, tài bơh dilah ơm is tơl đah 3 pang den mbè gơtùi tur geh jơnau cing bơr, ờ gơtùi tur geh cing chờ hờp- bơta tam klăc dê, hơ̆ geh hòi là dùl mò pàng bal, dùl ƀòn bal, dùl dà lơgar bal".
Tŭ tur jơnau cing Bor, cing bèp cing mè rơ̆p pờ bơr lài, hơ̆ sồng jăt bơta rơndăp tăp sèng ală cing kòn rơ̆p hơ ơ mè ơ bèp…Săp ntas dròng cing bor kơno dờng dềt jăt bơta rơndăp tăp sèng mờ sơrbăc rơhời, tơnggŏ bơta chờ hờp brơn brài tàm nùs nhơm bơh tơl nă cau dê. Dùl jơnau cing chờ hờp pal geh tơl 6 pang, tài bơh ờ gơtùi chờ hờp dilah tam cah is tơl pang cing me cing bèp halà ală cing kòn. Cau chài Ka Să Ha Sang pà gĭt tai, jơnau gơtha jrô ndơ̆p bơh jơnau cing Bor dê là ờ geh bơta tam cah is, pal tam klăc mờ kờñ gơboh bal tàm dong tàm kờl bal bơh tàm hìu bơnhă, tus ƀòn lơgar mờ dà lơgar: "Jơnau gơtha bơh jơnau cing bor do dê gơ ơm tàm bơta là tàm hìu bơnhă halà tàm ƀòn lơgar geh cau dờng cau dềt, geh cau kra cau kơnòm, jơh ală tơrgùm bal dùl anih sền bal dùl đah…den hơ̆ sồng geh dà lơgar Việt Nam he".
Mờ sap ntas chờ hờp bal mờ bềng lìu jơnau gơtha niam ngan, ală ngai do tàm làm gùt ƀòn lơgar K’Ho, càr Lâm Đồng dê, săp ntas dròng cing Bor gam kơno dờng làm bă tiah, bơrlŭ bal tàm bơta chờ hờp mờ ală jơi bơtiàn oh mi tàm làm gùt lơgar. Mờ bơta ƀuơn is ồn bơh càr Lâm Đồng dê, bal mờ bơta bơcri priă bơh dà lơgar dê, bơta lơh ngan bơh làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau dê, neh ai “Ù tiah niam chài cing mồng Tây Nguyên” gơ gơs dùl phan lòt nhơl gơ hòi gơ jà gal ngan nac lòt nhơl tàm lơgar mờ bơdìh lơgar jòi tus nàng iat pah tŭ cơnđuà jơng mut tàm ù tiah do.
Viết bình luận