Ñòng tàm rài kis cau K’Ho dê
Chủ nhật, 01:00, 04/12/2022 Cau cih mờ mblàng K'Duẩn/ VOV Tây Nguyên Cau cih mờ mblàng K'Duẩn/ VOV Tây Nguyên
VOV4.K'Ho - Gơ wèt mờ cau K’Ho, ñòng là phan wan ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis khi dê. Ñòng cau K’Ho sùm geh mòn mờ lŭ kràng màng geh tơl bơta dà màu, wil halà lơm pòng bal mờ uă bơta dờng dềt krơi is. Cau K’Ho ờ gơtùi mòn gơs ñòng mờ pal blơi bơh cau Prum dê.

Jat jơnau kơlôi sơnơng bơh cau K’Ho dê, ñòng là phan wan ai tơnggŏ bơta kas mơda mờ gơnăp gơnoar bơh hìu bơnhă dê. Cau pas den geh bềng sơ̆ ñòng, hìu rƀah den kung pal geh 2, 3 dang ñòng, geh tŭ mìng 2, 3 gar ñòng kung geh sơl. Bulah dùl êt halà uă, ndrờm bè hìu bơnhă lơi kung pal geh ñòng lơm. Ồng Liêng Hót Ha Brưng ơm tàm thôn Dà Dâng, xã Liên Hà, kơnhoàl Lâm Hà, càr Lâm Đồng pà git: bơh yô yau, ñòng ờ di là bơh cau K’Ho mòn gơs, mờ geh blơi wơl bơh cau Prum. Khi cèng ñòng tus tàm tiah kơh bơnơm nàng pơl phan, den tàng rài yau, ñòng geh bơta kuơ bè priă jền nàng blơi phan: “Ñòng rài yau geh mòn bơh lŭ mã nào. Ñòng do pal mù tus Phan Rang nàng blơi cau Prum dê. Ai cau K’Ho den ờ git mòn gơs ñòng”.

Lài do, ñòng geh mòn bơh lŭ kràng màng kuơmàng ngan. Tŭ do, ñòng uă ngan geh mòn mờ đù halà thuỷ tiñ, mơya kung gam geh tơl 5 dà màu ờs mờng là: kò, jù, pơrhê, rơmit mờ tơlir. Cau K’Ho sơnơng bè dà màu niam ngan: jù là bơta ai lơh pơn yơu ù in (jơh dùl rài kis bơh tŭ deh tus tŭ chơt, kòn bơnus ndrờm đềt mềr mờ ù lơm), pơrhê là bơta pơn yơu ai bơta kơp kơnờm, nùs nhơm brồ guh in, tơlir là dà trồ dê, rơmit là dà bơh bơta àng dê, là bơta tàm pơgồp bal niam ngan đah kòn bơnus mờ trồ tiah, ù tiah. Bơh broă tàm pơgồp dà màu tàm che ñòng gơtùi git gơnăp gơnoar bơh cau wan dê.

Ală dang che ñòng geh rùp hin, bơta dờng, dềt krơi is. Ñòng gar dờng geh rùp lơm pòng, gar dềt geh rùp wil, geh sring jat dùl bơta tàm bơrlŭ niam ngan, lơh gơlik bơta ring bal, sền niam mat ngan. Jat ồng Liêng Hót Ha Brưng đơs, bơh broă bơceh tàm broă bơrlŭ dà màu, rơ wah bơta dềt, dờng gar ñòng neh lơh gơlik bơta li la bơh ală bơta ñòng cau K’Ho dê: “Ñòng geh uă ngan bơta, pơgap 4 halà 5 bơta ñòng. Geh ñòng Kĕ, ñòng Gur Mang, ñòng Pôp, Tăp Jơ Lang. Tàm hơ̆ den kuơmàng ngan rlau jơh là ñòng Gur Mang”.

Dang che ñòng là phan wan geh cau ùr K’Ho wan uă ngan rlau jơh. Ñòng tŭ pơgồp bal mờ ală phan wan, phan dò ndai bè kòng, pơ no, ồi mbơn, lơh gơlik bơta hàng niam ngan ai cau ùr in. Ồng Liêng Hót Ha Brưng kung pà git: Ñòng geh 2 bơta hơ̆ là dò tê mờ wan ngko. Ñòng wan ngko geh ngui uă ngan rlau jơh mờ bơta ñòng Đại Hàn. Ñòng do gam geh ngui nàng pà nac lòt nhơl tàm hìu halà geh lơh phan sều mat: “Ñòng geh ngui nàng lơh phan wan pah ngai. Tŭ wan den khi kờñ ală bơta ñòng yau. Ai tàm broă lap klau tam bau ùr den ngui ñòng lơi kung di lơm, jat jơnau sồr bơh đah hìu klau mờ bơta geh ngan bơh hìu ùr dê”.

Geh dùl bơta kuơmàng là tŭ sều mat nac, cau tờm hìu geh pà cau ùr in ñòng Chài, ai pà cau klau in là ñòng Đại Hàn. Ồng Lơ Mu Ha Thanh ơm tàm thôn 3, xã Tà Nùng, ƀòn dờng Dà Làc mblàng lơh loh bè bơta krơi is do bè do: “Cau K’ho he dê jat jơi mè, den tàng khi sơnơng là cau ùr là cau dờng màng rlau jơh tàm hìu, gơnoar broă cau ùr dê sùm geh sền dờng màng, ai cau klau là blah ồi nàng jơm sah, là cau sền gàr hìu bơnhă”.

Bơdìh hơ̆ tai, ñòng geh bơta kuơ dờng màng ngan tàm gùng tam bau bơh cau K’Ho dê. Hơ̆ là rùp hin bơh bơta kờñ gơboh, bơta jơh nùs bơh cau ùr, cau klau mờ ală ùr bơklau K’Ho dê tŭ neh rê ơm kis bal dùl hìu. Ñòng geh ngui nàng ala jơnau đơs ờñ gơboh, là phan kơt ờ gơtùi ờ geh tŭ lap bau. Bè hơ̆ den tàng ñòng ờ mìng là phan pà cèng bơta kuơ phan bơna lơm mờ gam geh bơta kuơ king crŭ ngan, là dang che tơrbŏ bal ùr klau, là jơnau sơn tơm să kờñ gơboh jơh nùs. Ồng Liêng Hót Ha Brưng pà git tai: “Jat bơhiàn bơh yau cau K’Ho dê den ñòng là phan pal geh tàm broă lùp lap, tam bau. Bơdìh hơ̆ tai den ñòng gam geh ngui là phan pà. Pơn yơu bè sau mut còp ồng mò den ồng mò pal sều mat say in mờ ñòng nàng sau in ờ ñìm. Kơ mòn mut còp kồñ wa kung pal pà ñòng nàng ai tơnggŏ bơta sền ngềr. Mờ ngan là tàm broă lùp lap, tam bau pal geh ñòng”.

Ñòng geh bơta kuơ dờng màng ngan tàm rài kis bơh cau K’Ho dê. Che ñòng lơh àng gơ crà bơta hàng niam să jan kòn bơnus, ngan là cau ùr. Bè hơ̆ den tàng bơdìh mờ lơh hàng să jan, ñòng gam gơ rềng tus niam chài, lơh chờ, lơh yàng, bơhiàn bơh yau cau K’Ho dê tai. Tàm adat bơhiàn, lùp lap, ñô bau den ñòng sùm là phan tàm pơ gơl, hơ pơrgon, cih kah bè dùl rùp pơn rơ ai bơta pin dờn, bơta jơh nùs. Ai gơ wèt mờ mpồl bơtiàn den ñòng là dang che nàng sơlơ tơnguh bơta tam klac bal đah ală cau tàm ƀòn lơgar dê.

Cau cih mờ mblàng K'Duẩn/ VOV Tây Nguyên

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC