VOV4.Mnông: Khay mih ta ăp n’gor Tây Nguyên ntơm bâh khay 5 n’hanh jo\ tât kahy 10. aơ lah rơh tơm cà phê têh jêng, hun hao du\t ngăch, an geh rnoh ndơ kah bâh 85-90% tâm le\ nău u\ch geh ndơ kah bâh tơm tăm tâm du năm. Yơn lah, khay mih lah nău dơh nơih gay ma ăp ntil nău bu tuh, [ư khuch, tâm ne\ nău ru\ng play, êr n’ha lah yor ăp ntil nău bu tuh [ư khuch âk lơn. Nău ngăn aơ leư n’hanh dôl geh ntưp ta lam nkual Tây Nguyên, tâm ne\ geh Lâm Đồng.

Play play cà phê geh ua\nh năl bâh âk nkô| nău, mbra lah yor tơm ru\ng êng mô lah yor bu tuh. Ta Lâm Đồng, nkô| nău ru\ng play cà phê yor bu tuh mbr^ng [ư du\t âk. Le\ rngôch ăp mir cà phê bâh n’gor aơ le\ ntoh geh nău aơ, tâm rnôk [on lan kan lo\ mir du\t jêr tâm nău njrăng n’hanh mât săm. T^ng wa Mai Thị Hiên, ta thôn 10, xã Hoà Bắc, nkuăl Di Linh, yor nău khuch bâh trôk nar mih sial, duh mih ndal jêng geh ăp năm dăch aơ mir cà phê bâh rnăk vâl wa way geh ntoh âk nău bu tuh [ư khuch âk tât nău geh tuch tăm.

 “Jêr ngăn lah ntil bu tuh ôm play, ru\ng play, n’hanh nău n’ha bêk kro, kơt lah măt reng, ntil aơ jêr ngăn njrăng săm”.

Tâm rnôk ne\, t^ng wa Nguyễn Văn Nhật, ta xã Nam Hà, nkuăl Lâm Hà, n’gor Lâm Đồng r^ an lah, gay ma njrăng bu truh mbr^ng, ăp nău bu tuh [ư khuch ta tơm cà phê lah du nău jêr.

            “Bar pe năm dăch aơ nău bu tuh ta nkual xã Nam Hà, Lâm Đồng r^ an lah, gay ma njrăng bu tuh , ăp nău bu tuh [ư khuch ta tơm cà phê lah êr n’ha. Yơn lah ntrong njrăng n’gang r^ mô di ăp nu^h dơi [ư da dê”.

Bôl ma geh ua\nh năl ri\ng play lah yor bu tuh, yơn âk rnăk [on lan hôm nha w^ we\ tâm nău ua\nh năl n’hanh joi trong njrăng rdâng geh săk rnglăy. Nău bu tuh thán thư mô lah [on lan way ntơ lah kro n’g^ng, kro play, lah mô geh ngăch saơ n’hanh ngăch njrăng r^ nău geh cà phê mbra ruch âk. Rnoh play cà phê geh ru\ng âk tât 30%, na nê| geh ăp mir ru\ng tât 50% rnoh geh play. Wa Đinh Văn Quảng, ta thôn 1, xã Hoà Bắc, nkuăl Di Linh an g^t, bôl ma le\ geh do\ng ăp ntrong kan   mât njrăng t^ng kơt nău mbơh nt^m yơn cà phê hôm nha geh êr n’ha, ru\ng play âk mô dơi săm bah.

“Nkoch mpeh nău bu tuh r^ tơm cà phê a[aơ geh bu tuh âk ngăn, ma âk ngăn lah bu tuh mbr^ng.păng [ư an tơm kro n’g^ng, êr n’ha, ru\ng play”.

Ăp nău bu tuh ôm sôt reh ta rmôt bu tuh tâm trôm reh tơm mô geh môr, du\n, ntoh geh tâm mir cà phê le\ âk play nkre mir mhe tăm. [ư an reh nse ôm n’hanh kh^t bâh reh, [ư an tơm mô dơi djrôp dak n’hanh ndơ kah, kro hoănh lôch ne\ kh^t. đah mir cà phê le\ lêh play yor geh âk reh jêng tơm êr n’ha n’hanh kh^t mbrơi lơn đah ăp tơm cà phê hôm nha jê| mhe tăm. Rnôk reh cà phê bu tuh geh êr n’ha lôch ne\ rgâl jêng gu\, du bing geh ôm, êr n’ha  lôch ne\ jêng êr kro nkre, tơm mô têh, du đê| n’g^ng mbah kro, ăp ntu\k gâl mô dơi têh hao jêng tât kh^t tơm.

T^ng wa Trần Tiến Đạt, ta nkuăl [on têh Đà Lạt, n’gor Lâm Đồng, bâh âk năm m^n ua\nh n’hanh ua\nh năl an sa, nău geh play cà phê khuch âk tât nău knơm bu tuh reh tâm neh n’hanh geh geh khuch âk.

            “A[aơ nău bu tuh êr n’ha, ôm reh yor bu tuh ta reh n’hanh sêt mbr^ng, păng [ư an tơm cà phê êr n’ha n’hanh kh^t. aơ lah nău bu tuh he du\t jêr njrăng săm. Yor he ê ho\ g^t vây mpeh nău bu tuh ta reh, du\t âk lah m^n geh bu tuh êr n’ha, tơm kh^t lah yor âk nău êng kơt lah  tu wai. Rnôk ne\ he hâl ma njrăng săm tu wai, mô g^t nkô| nău lah yor bu ruh ôm reh jêng nău bu tuh ăp nar lơ ma ntưp trêng, lơ ma jêr njrăng”.

Ngăn lah njrăng nău bu tuh săk rnglăy r^ nău ua\nh năl lah du\t khlăy. Yor an geh ua\nh năl di nău bu tuh r^ do\ng dak si săm mơ dơi bah nău bu tuh. T^ng wa Nguyễn Đức Thiết, ngih nti cao đẳng công nghệ kĩ thuật nkuăl [on têh Bảo Lộc, đah ăp ntil dak si njrăng bu tuh ru\ng play cà phê, a[aơ ta ntu\k tăch rgâl geh tăch âk ntil, geh nđâp dak si ndơm jo\ nkre. Yơn lah, bâh nău ngăn an saơ, mô di lah geh ăp ntil dak si dơi ns^t tay nău geh ueh an [on lan kan lo\ mir do\ng. ăp ntil dak ji njrăng săm bu tuh reh way geh nt^m mbơh lăp jru, ngăch n’hanh jo\, săm bah n’hanh njrăng bu tuh tâm trôm n’hanh bah dih nkre tâm săk tơm. Nău bâh [on lan kan lo\ mir lah mhâm [ư an g^t năl di ntil bu tuh ta tơm cà phê gay ma geh trong njrăng săm.

“{on lan kan lo\ mir g^t năl ta n’ha r^ geh ăp ntu\k bêk kro. Ta tơm hôm nha ueh nđir r^ geh ntoh ăp nău bu tuh gu\, rnôk he but ma ti r^ kơt lah geh nduh ndăm ta n’g^ng. hôm ta play, rnôk nău bu tuh ôm reh ntoh r^ geh ăp bêk gu\ ta play”.

T^ng rnoh kơp, ăp năm ta n’gor Lâm Đồng geh du\t đê| bâh 25 tât 30% rnph neh cà phê geh bu tuh ôm reh n’hanh bu tuh ăp ntil. Lah mô geh do\ng ăp ntrong kan njrăng săm tâm ban tâm nău mât săm, njrăng bu tuh, rnoh neh cà phê geh khuch khat yor bu tuh mbra âk hvi lơn.

Nu^h rblang: Thị Đoắt