VOV4.M’nông: Rnoh dŏng (CPI) khay 9 hao rđil đah khay bah năp, kơp nsum 8 khay CPI hao dêh ngăn ndrel 5 năm rlau aơ, tâm ăp khay geh bơi tât 11 rbăn ntŭk kan mô dơi dâk nâp, Rnoh geh tăch rai ndoh dnơ ndrel ntŭk kan dŏng-Nchuăn rdeng năch-rnoh ê nkra công nghiệp…kŏ n’huch. Rnoh geh văng sa khay 8 ndrel 8 khay mhe geh N’gâng kan kơp uănh, N’gâng kan nchrăp kan ndrel ntuh kơl mbơh ân saơ, nau geh bah srê Covid-19 hŏ khuch tât âk ding, khuch ngăn tât ăp nau kan. Nkoch kơt nê mô geh lah nau kan văng sa Việt Nam ăp nar rlau aơ knŭng lah nau mô ueh. Nau kan bah ntŭk ê nkra tăch rgâl hôm geh nau ang ơm, ân geh nau nsôih ndrel hun hao, rgop nau ntrŭt dăng văng sa.

Ăp rnoh geh kơp tâm khay 8 ndrel 8 khay rlau aơ nkoch tât ăp nau jêr ngăn bah jâng văng sa dôl mâp. Ngăn lah, mbơh nau ân saơ, nau n’huch ngăn bah rnoh ê nkra công nghiệp, nau kan ndrel tuch tăm bol ma tâm rnoh hun hao âk, nau tăch luh dak ba dih kŏ kơơ dơn rnoh n’ơhuch bol ma rnoh tăch luh, rvăl lăp bah ndoh ndơ khay 8 nchrăp geh 53,7 rmen đola lah nau geh bonh đŏng tâm rnôk geh srê tal 4. Rnoh geh bah ntŭk kan tăch rgâl dăn rhuăt luh bah ăp ntŭk kan nar lơn ma âk, tâm di khay geh bơi tât 11 rbăn, rnoh geh bah nau kan tăch rgâl n’huch, nkoch tât nau kan jêr, ngăn lah tâm du đê̆ n’gor, nkuăl ƀon têh kơt Hồ Chí Minh, Bình Dương…Êp nê, rnoh geh ndơ tăch rai ndrel nau geh bah ndoh ndơ geh mbơh ri n’hâm rvăt bah jâng văng sa n’huch- rnoh dŏng kŏ n’huch. Ndrel bah 8 khay bah năm, yơn tơm prăk ntuh kơl knŭng tâm rlau 50% kŏ ân saơ ăp nau jêr, nau ntul rlong bah jâng văng sa.

Yơn lah, ăp nŭih kan lah rjăp, “Aơ lah rup gui geh nau mô ueh”. Tâm rnôk srê nuh tât jêr, ân geh ndơn saơ ngăn ăp nau ang, nau ueh, tâm rnoh aơ. Kơt lah: nau dŏng tơm prăk, rnoh geh hao ray bah rnoh geh nkân njrăng, văng sa mrô đăp mpăn, rnoh prăk ntuh kơl dak ba dih, tơm prăk đăng kí pă mhe, pă tơm prăk đăng kí rgâl ndrel rnoh geh rgop prặ, rvăt cổ phần bah ăp tơm ntuh kơl dak ba dih geh rlau 19 rmen đola Mỹ bol ma dêh lơn năm e, yơn tâm rnôk geh srê ji rnôk aơ ri ân saơ nau rnơm bah ăp tơm ntuh kơl dak ba dih đah jâng văng sa Việt Nam. Gay ân mât nau kan aơ, nŭih nchră nau kan văng sa Nguyễn Trí Hiếu nkah:

‘Nau ƀư FDI tâm 8 khay rlau aơ lah nau ang bah jâng văng sa ndrel geh rnoh lơn ma nar lơn âk. Ndri ma, ân geh nkah, rơh êp aơ, du đê̆ ntŭk kan FDI ngăn lah ta nkuăl ƀon têh Hồ Chí Minh ndrel du đê̆ n’gor mpeh ba dâng yor nau kol pă nau tăch ndrel mô tŏng nŭih kan, bu dôl rdâng đah nau ƀư tay nau kan ê nkra tăch rgâl ta Việt Nam ndrel lah nau kan aơ jŏ jong ri mra geh tât nau khân păng rhuăt luh. Nau khuch lah âk ngăn, ân geh nkah”.

Nau nê tâm ban lah, ân geh ăp ntrong kan ân nâp gay ma lŏ ƀư ueh nau ang bah jâng văng sa tâm rơh tât, ƀư nau ntơm ân jâng văng sa mhe. Nkre tâm ban ma nau aơ, nŭih nchră nau kan văng sa-Tiến sĩ Lê Duy Binh-Giám đốc rđau kan văng sa Economica Việt Nam ân lah, nchrăp lăp tâm ăp khay dŭt năm lah rnôk ma nau ŭch bah ntŭk kan lam ntur neh ŭch đah du đê̆ ndoh ndơ bah Việt Nam hao âk, ngăn lah ăp ntil nau kan kơl an rơh Noel, Tết dương lịch. Lah Chính phủ, ăp n’gâng kan, ntŭk kan ơm geh ăp nau kan tâm tam, ƀư nau dơi ân ăp ntŭk kan văng sa ơm ndâk pah kan-mât nâp dơi ăp nau kan aơ tâm ăp khay dŭt năm, nau geh ndâk njêng mra geh rjăp lơn tă bah ăp khay hôm e. Wa Lê Duy Bình, đă:

‘Rdâng dơi srê nuh ndrel đah nau kan pơk hvi vắc xin lah nau ueh ngăn kơl an lor. Yơn lah, tâm rnôk srê nuh ri nơm ân geh kơp uănh, ân geh jêng luh ăp nau kan mhe. Mra dơi pơk hvi nau kan: Mô dơi nsrŭng tâm nau kan njêng ăp ntŭk kan ndrih ma ân geh mât đăp mpăn nau kan ê nkra tâm nkuăl geh neh ntu bah du ntŭk kan tăch rgâl mô lah du nkuăl ƀư nau tăm ueh nâp ma ân geh njêng du ntrong ƀư pă n’ho ueh mô lah ntŭk ƀư nau kan geh nau dơi tăch luh âk kơt lah nrô jot, tanh jĭng…ndơn tĭng nau kan pă ndơ geh tât ăp ntŭk kan răch rgâl ê nkra ăp ntil ndơ aơ: tă bah ndơ geh dŏng tâm bôk năp, ân tât ntŭk kan ê nkra, ntŭk kan geh tât nau pă tăch ndơ tât ăp ntŭk, tât ăp mpông dak lêng. Geh kơt nê mra đăp mpăn nau leo ndoh ndơ n’ho ro bah lam du ntrong kan. Ndri ma ân geh ntơm ƀư bah ăp nau kan tơm jêh nê pă ân hvi bah lam jâng văng sa”.

Tâm di nau kan tăch rgâl-ƀư nau kan tăch rgâl, wa Nguyễn Đình Thắng-Groi Kruanh rmôt kan tin học Việt Nam ân lah “Bol ma geh nau rve engăn đah nau kan njrăng, rdâng srê nuh yơn kŏ ân geh mô di lah ơm gay ƀư ăp nau kan ndâk ân nau kan văng sa ê nkra tâm ăp khay dŭt năm ndrel jong lơn”.

Gay ăp ntŭk kan geh ndâk, nchuăt rlong đah nar khay gay ma ndâk ăp nau pă, ƀư dơi n’ăp ma nau kan nkre njrăng rdâng srê, nkre hun hao văng sa, ân geh ndâk du nau kan, mô knŭng lah ndâk dơi ân ma bah nau rdâng, ndâk njêng nau kan, ân ndâk n’ăp ma nau kan mĭn kơl an ân geh ndâk tay n’ăp ma nau ndâk-hun hao nkre jêh rnôk Covid-19, kơt lah, ăp nkuăl mra dơi ndâk, ăp nkuăl geh kơp, ntŭk kan ân geh dơi ndâk ân dơi. Ma ŭch ndâk, ân geh ngăn ngên uănh khlay tâm nau nhtoi pă ndrel uănh ngăn nau geh kan yor rnôk geh srê ji hŏ mô tĭng jâk ngăn nau pah kan”.

Rup gui bah jâng văng sa khay 8 ndrel 8 khay rlau aơ âk ngăn lah nau mô ueh, nau aơ lah nau ngăn, mô geh ân rdâng ma nau kan mbơh nkoch bah ăp nŭih, ntŭk kan ma ân geh uănh nau kan văng sa rêh jêng ăp nar rlau aơ. Tâm nê, ăp nau kan nsum, nau ndơn dơi nau kan têh ngăn gay đăp mpăn văng sa njêng nau hun hao văng sa rơh tât nê lah: Nsôih ƀư ân dơi ăp nau kan kơl an ngăn ân nŭih pah kan mô geh nau dơi, gay nŭih pah kan dơi geh ndâk tay nau kan ê nkra, blau nau mhe, kơl an nau rêh jêng, ƀư nau ueh ân jâng văng sa.  Êng đah ăp ntŭk ueh ang ân geh kơt tĭng ndrel nsôih bah ăp rmôt kan, ăp nau kan, ân geh ăp nau kan tâm nau ƀư nau kan tơm ngăn bah ăp ntŭk kan, nau kan tơm tâm nau ƀư geh tât nau jêng văng sa Việt Nam đăp mpăn tâm nrôk ê dơi geh mbơh nchră luh bah nau bah ngăn bah srê nuh./.

Nŭih rblang: H’Thi