VOV4.Mnông:  Pah kan mô nâp ueh, nău geh play rnoh tăch jur thuk, geh rnoh tăch khlăy yơn tơm tăm mô geh play, geh rnôk mô play rnoh tăch mô khlăy đo\ng way geh ta ăp ntil tơm tăm ta n’gor Gialai. Tâm rnôk ne\, nău kơl mpeh bảo hiểm tuch tăm hôm nha ê ho\ geh do\ng. [on lank an lo\ mir ta n’gor hôm nha mâp âk jêr jo\t.

            Yan mhe nơh, rnăk vâl nô Lê Quang Thanh, ta thôn Phú An, xã Ia Le, nkuăl Chư Pưh, n’gor Gialai tăm rlău 2 ha rpoăl. T^ng nô Thanh mbơh, nău geh rpoăl yan aơ huch âk đah ăp yan ba năp. 2 ha rpoăl kanu\ng geh klâp ma 7 tấn play, huch tât rlău 80% rnoh geh râng geh ăp năm. Yor ne\, bôl ma rnoh khlăy rpoăl yan mhe nơh du\t khlăy, yơn nău geh bâh rnăk vâl tâm yan aơ mô âk.

“Rnăk vâl lêh play r^ mô âk play, rnoh mô âk jêng nău geh mô ban kơt năm e. nkô| nău jêng mô geh âk play lah yor trôk nar lah nkô| nău tơm, bâh ne\ ntoh luh geh nău mô play, roh dơm”.

Chư Pưh lah ngoăy tâm âk nkuăl tơm geh tăm âk play rpoăl ta n’gor  Gialai đah nroh neh ăp năm bâh 600-1000 rbăn ha. Rnoh khlay rpoăl tâm năm aơ du\t khlăy, geh rnôk hao tât 12 rbăn prăk/kg, khlăy rlău rnoh tăch ăp năm. Bôl ma rnoh tăch du\t khlăy, yơn nău geh bâh nu^h tăm rpoăl ta aơ hao mô âk, yor nău geh râng geh kanu\ng geh klâp ma 10 tấn/ha, huch du n’gul đah râng geh ăp năm. Geh ăp rnăk roh dơm yor nău geh huch tât 80-90%, nău geh play rpoăl huch âk.

Ndrel đah rpoăl, nău pah kan tuch tăm bâh [on lan ta Gialai ăp năm ba năp mô đăp mpăn. Nău geh rnoh tăch mô khlăy, tăch khlăy mô geh plăy, geh rnôk nkre mô play, nkre tăch mô khlăy hôm geh âk. Ntoh lư lah đah tơm rpu\ng kai. Du\t năm 2016, bôk năm 2017, trôk nar mô ueh, nău geh rpu\ng kai ta Gialai tât du n’gul, tâm rnôk rnoh khlăy rpu\ng kai jur thuk đo\ng, [ư an nu^h [on lank an lo\ mir roh dơm. Wa Nguyễn Thị Thanh Danh ta thôn 6, xã Hà Tam, nkuăl đăk Pơ, an g^t.

“{on lank an lo\ mir ta aơ ăp nu^h roh dơm da dê. Rnoh khlăy tăch ndơ jur thuk n’hanh trôk nar mô ueh lăng. Ăp rnăk [ư roh dơm 60-70 rkeh prăk. A[aơ mô geh kơt aơ, hên ăp nu^h jêr da dê”.

T^ng nău mbơh bâh wa Phạm Thanh Vân, kruanh UBND xã Sró, nkuăl Kong Chro, n’gor Gialai, đah ăp xã nkual njônh ngai, nkual geh neh ntu, trôk nar mô ueh lăng, nu^h [on lan kanu\ng geh tăm ntil tơm gleh nar.aơ lah ăp ntil tơm geh nău khuch âk yor trôk nar n’hanh ntu\k tăch rgâl, mô geh play, mô geh rnoh tăch khlăy du\t dơh geh nkre nău rêh nu^h [on lan jêr jo\t. yor ne\, t^ng nău mbơh bâh wa Vân, ngih dak an geh m^n ua\nh ăp nău kơl kan an tâm di gay ma kơl an [on lan đăp mpăn pah kan jan sa, đăp mpăn nău rêh jêng:

“Mpôl hên du\t m^n rvê đah ăp nău jêr jo\t bâh [on lan mpeh ntu\k tăch bâh ndơ geh [ư lah du\t jêr. [on lan mô dơi g^t njrăng g^t tăch . mpôl hên u\ch lah mpeh nău kan, ăp gâl kan an geh nău nt^m mbơh na nê|, tâm rgop mô lah mhâm [w gay ma geh ntu\k tăch tâm di an [on lan”.

Ndrel đah ăp nău khuch tât mpeh trôk nar, nuh srê,nău ntu\k tăch ndơ geh [ư dôl lah nău mô dơi bâh n’gâng kan tuch tăm Gialai. Tâm rnôk ne\, du nău kơl kan geh ntrong kan têh gay ma kơl bah ir geh nău tât mô ueh lah Bảo hiểm tuch tăm hôm nha du\t ngai du\t jêr đah [on lan kan lo\ mir. T^ng nău ntru\nh 315 năm 2011 bâh Thủ tướng chính phủ mpeh nău [ư t^ng nău rlong kan Bảo hiểm tuch tăm, kanu\ng geh du đê| ntil tơm tăm, kon rong geh rlong [ư n’hanh kanu\ng geh do\ng ta du đê| nkuăl [on têh. Tâm rnôk ne\, Gialai n’hanh ăp n’gor ta Tây Nguyên ê ho\ geh mbơh [ư nău kơl kan aơ, bôl ma aơ lah n’gor geh n’gâng kan wa\ng sa knơm dut âk ta nău pah kan tuch tăm. [on lan kan lo\ mir ta nkual du\t u\ch geh nău kơl kan an na nê\. Wa Võ Văn Hưng, kruanh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan nkuăl Kong Chro, n’gor Gialai an g^t:

“Ăp ntil tơm tăm ta nkuăl kơt lah mbo, bum, rpu\ng kai kơt lah ăp ntil biăp, tuh rnoh khlăy mô đăp mpăn ma ntu\k tăch mô dơi geh đăp mpăn đo\ng jêng lah jêr an [on lan. Tâm 21 n’gor nkuăl [on têh ta lam dak [ư t^ng nău rlong [ư mpeh bảo hiểm tuch tăm r^ Gialai ê ho\ geh dơn g^t nău aơ. Aơ lah nău ma u\ch lah [on lan kan lo\ mir ta Gialai ơm geh g^t gay ma geh rnoh kơl an bâh ngih dak đah [on lan, gay ma [on lan đăp mpăn pah kan kan sa rnôk geh nău tât bâh mih sial, nuh srê, kơl [on lan đăp mpăn jan sa”.

Gialai lah êng, ăp n’gor ta Tây Nguyên lah nsum lah ntu\k geh nău dơi têh gay ma hun hao tuch tăm yor geh rnoh neh têh. Yơn lah, aơ hôm nha lah ngoăy tâm âk ntu\k du\t ach o ta lam dak, pah kan tuch tăm, nău rêh bâh [on lan hôm nha âk nău jêr. N’gâng kan, nu^h [on lan ta aơ du\t kâp knơm geh tay nău kơl an săk rnglăy mpeh tuch tăm gay ma hun hao pah kan jan sa an nâp nâl. Tâm ne\, bảo hiểm tuch tăm lah du nău kơl kan dôl geh kâp kan âk, kơl an ăp nu^h [on lan bah ir geh nău khuch roh yor mô geh âk play, rnoh tăch jur thuk.

Nu^h rblang: Thị Đoắt