VOV4.Mnông: Ăp năm ba năp, rnoh tiu hao khlăy n’hanh đăp mpăn jêng nu^h [on lan tâm rlong tăm tiu. Nău tăm tiu âk ir, bôl ma geh nău mbơh njrăng le\ [ư an âk rnoh tiu geh bu tuh, ndrel đah ne\ ăp năm ba năp rnoh tiu jur thuk mbro [ư âk rnăk [on lan rnon âk. Kơp dơn bâh phóng viên nkô| way nkoch ta xã Dak Ndring , nkuăl Dak Song, n’gor Dak Nông.

Năm 2012, hăn ta Hải Dương lăp ta Dak Nông pah kan, lôch âk năm rgum rgop, rnăk vâl wa Bùi Xuân Bỉ le\ rvăt geh 1 neh ta thôn Dak Kual 5, xã Dak Ndrung, nkuăl Dak Song gay ma gu\ rêh n’hanh pah kan tuch tăm. Tâm 6 năm ba năp, saơ rnoh tiu hao khlăy, rnăk vâl wa le\ manh tay 200 rkeh prăk gay ma ntuh [ư tăm 1.300 jro\ng tiu. 2 năm ba năp, tiu bâh rnăk wa le\ ntơm play bôk năp r^ rnoh tăch mô khlăy, năm aơ lêh play ngăn r^ rnoh tiu lơ ma jur thuk. Ê ho\ nkoch, mir tiu bâh wa Bỉ le\ êr n’ha n’hanh ntơm kh^t. bâh rnôk tiu geh êr n’ha tat rnôk kh^t kro kanu\ng tâm 1 khay dơm [ư an rnăk vâl wa mô năn săm.

Lêh play geh 2 năm aơ r^ rnăk vâl trok rnon mô ho\ lôch, hôm e r^ năm aơ tiu kh^t r^ ntơm mât tay nơm mhâm hôm blău [ư”.

{ah đah mir wa Bỉ mô ngai, rlău 3 ha tiu năm tal 7 bâh rnăk wa Phạm Huy Thìn le\ kh^t bơi le\ yor nău bu tuh ma mô geh ntrong mât chăm. T^ng wa Thìn, bôk năp tơm tiu geh saơ ru\ng n’gul n’ha, du đê| jro\ng tiu geh nău êr n’ha n’hanh ru\ng n’ha lôch ne\ jêng ôm tơm, ru\ng kô| n’hanh kanu\ng ê ho\ to\ng 1 khay lah ăp rde tiu le\ kh^t kro. Gay ma mât ueh an mir tiu, rnăk vâl le\ jă kĩ sư mbơh nău n’hanh rvăt dak si mât tơm tăm gay ma săm 3 tơ\ yơn mô tam. Tâm ban kơt âk rnăk vâl êng, a[aơ rnăk vâl wa Thìn dôl tup ta nău jêr jo\t rnôk ma hôm nha dôl geh rnon ngân hàng rlău 800 rkeh prăk.

“ Tiu bâh rnăk vâl kh^t r^ geh saơ rlău 2 khay aơ hôm, nkô| nău kh^t yor bu tuh. Năm aơ trôk mih âk, le\ do\ng poh 3 tơ\ dak si hôm ta ntu, yơn mô tam jêng hên mô hôm gơih săm tay đo\ng”.

Bâh nău ua\nh nđôi ndrel đah nu^h [on lan ta mir geh tiu kh^t, wa Đinh Thị Quỳnh Nga, kĩ sư Trạm mât tơm tăm n’hanh tuch tăm nkuăl Dak Song an g^t, năm aơ trôk nar mih âk, le\ rngôch ăp rnoh neh tiu ta xã Dak Ndrung le\ ntưp bu ruh, kaman, ôm reh, du đê| geh dak băm ndrel đah kro n’ha ntoh âk [ư an tơm tiu kro n’ha jêng tât kh^t. nchroh lor tâm let năp tay rnoh tiu kh^t mbra hao âk yor nău bu tuh ntưp trêng. A[aơ, n’gâng kan tuch tăm dôl mbơh [ư ăp ntrong kan gy ma bah ntưp trêng nău bu tuh an tơm tiu, bah ir geh nău khuch khat an nu^h [on lan.

“ Rlău ma nău bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi r^ hôm nha geh du ntil naư bu tuh ne\lah krăk n’ha tiu. Păng êng đah nău kh^t ngăch kh^t mbrơi lah bôk năp păng ntoh ta n’ha, rnôk r^ ta njônh n’ha, rnôk ta p^t n’ha, rnôk ta n’gul…Nău bu tuh aơ êng đah bu tuh thán thư, nău bu tuh thán thư ntoh ta krăk bêl nglăng ta n’ha, hôm nău bu tuh krăk n’ha tiu r^ rnôk nău bu tuh jo\ mbra geh jêng blak, nău bu tuh aơ ntưp du\t ngăch, ntưp t^ng sial, ntu\k sial khôm ntưp tât ta ne\”.

A[aơ lam xã Dak Ndrung geh klâp ma 1 rbăn ha tiu, ăp năm ntơm nơh r^ rnoh tiu hao khlăy n’hanh đăp mpăn jêng nu^h [on lan tăm âk, bôl ma nău mbơh njrăng bâh nu^h kan, nău tât lah bu tuh ntưp ak [ư an âk rnoh tiu kh^t , rnăk vâl khuch đê| r^ bar pe jât jro\ng tiu, âk r^ tât bar pe ha. Tiu kh^t ndrel đah rnoh tiu jur thuk mbro [ư an âk [on lan rnon da dê.

Đah le\ rngôch rnoh hvi bơi 30 rbăn ha, hvi neh mir an klêh play lah 15 rbăn ha, rnoh âk geh play tăch ăp năm nklăp 31.000 tấn. Dak Nông jêng ngoăy tâm ăp n’gor geh rnoh hvi neh tăm tiêu du\t têh Tây Nguyên. Tơm tiêu le\ rgop âk an nău geh wa\ng sa bah nu^h [on lan ta n’gor. Yơn lah, nău tăm âk tiêu tâm bah ri aơ nơh hôm mô geh trong r[o\ng n’hanh geh ma nău rmeh bưm ir, bu tuh bu sa jêr mât njrăng jêng geh tât nău khuch âk an bah kơi tay. A[aơ, nu^h tăm tiêu ta n’gor Dak Nông mô dơn tâm rdâng đah nău geh tiêu ju\r thuk, ma hôm dâk gâng yor mir tơm geh ntưp bu tuh kh^t ruh ma mô ho\ geh dak si tam săm đo\ng, khuch du\t têh đah wa\ng sa rnăk wâl.

Mhâm [ư gay mât chăm tơm tiêu geh nău tam, đăp mpăn ue\h jêng, trong [ư gay ma g^t năl jêng bu tuh ta tơm tiêu n’hanh trong njrăng der? Tâm nkô| way nkoch ndrel hăn [on lan kan lo\ mir pơh dja, mpôl hên geh rơh tâm ôp đah wa Nguyễn Tuấn Khải, Chi cục Trưởng Chi cục tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm n’gor Dak Nông mpeh nkô| nău dja:

- Hơi wa, may mbra nkoch le\ nô nău tăm rơ\ tiêu ta n’gor Dak Nông tâm bah ri aơ nơh le\ n’hanh dôl mâp moh ndơ jêr jo\t mêh?

- Wa Nguyễn Tuấn Khải: Kơt he le\ g^t đah n’gor Dak Nông dja tâm bah ri aơ nơh tăm rơ\ tiêu du\t duh ndal, ntơm bah nău hao duh ndal dja ri mpôl hên ho\ âk tơ\ njrăng đă kônh wa lah mô đôl đal tăm âk tơm tiêu yor păng geh tât du\t âk  nkô| nău n’hanh păng [ư jêng khuch khat roh hoach tât nu^h [on lan. Tâm bah ri aơ nơh, he ho\ saơ geh nău tơm tiêu kh^t, jêng tât nău kônh wa rvê tâm trong tăm âk tơm tiêu. An geh nô nău dja ri kơt mpôl hên ho\ mbơh njrăng lor lah tơm tiêu ân geh ntu\k tăm n’hanh mât chăm di rêng lah mô ri bu tuh bu sa dơi ntoh luh, tơm tiêu du\t dơh khuch đah trôk nar tât duh nđik ndal tâm ban kơt  bu tuh bu sa đo\ng.

- Ơ hơi wa, may mbra rblang kloh na nê| nkô| jêng tât nău tơm tiêu a[aơ dôl mâp ăp ntil bu tuh mêh?

- Wa Nguyễn Tuấn Khải: Rnôk tơm tiêu kh^t ri geh du\t âk nkô|, kơt tăm ta neh mô tâm di, tâl bar lah tă bah ntil, tâl pe tă bah bu tuh bu sa. Ngoăy lah he tăm tơm tiêu ta ntu\k neh ntu bri dak mô tâm di, trôk nar duh nđik, dak mô tâm di ri tơm tiêu hao jêng mô ue\h. Tâl bar lah tă bah ntil, tă bah tăm hao âk ndal, he mô sơch na nê| ntil, aơ lah ngoăy tâm ăp nkô| jêng tât tơm tiêu geh kh^t bu tuh. Tâl pe lah rnôk tăm tơm tiêu he mô t^ng di ăp rêng kĩ thuật nt^t kơt bah [ư s^n ue\h neh, njrăng n’gang bu tuh mhâm [ư jêng bu ro\ sa reh dơh lăp dơh jêng geh ntưp bu tuh. Jêng rnôk tăm rơ\ âk tơm tiêu, he du\t n’hâm njrăng uănh na nê| t^ng ăp nău njrăng đă bah ăp nhih pah kan dơi kan geh rnâng kan gay he tăm rơ\ jêng tơm tiêu jo\ jong, ns^t geh wa\ng sa, der bah an tât khuch bah kơi n’hoach n’hoai kơt tâm bah ri aơ nơh.

- Ơi wa, gay njrăng der bah bu tuh ta tơm tiêu ri n’gâng kan dơi kan moh geh nău njrăng đă đah nu^h [on lan kan lo\ mir mêh?

- Wa Nguyễn Tuấn Khải: Gay der bah bu tuh ta tơm tiêu ri mpôl hên ho\ njrăng đă kônh wa âk tơ\ ri dơi rtu\t glêh kơt bah kơi aơ: Lor rnôk tăm tơm tiêu ri kônh wa ân sơch ntu\k neh mir tâm di đah tơm tiêu. Tâl bar lah uănh khlay tât kon ntil, rnôk sơch tăm. Tâl pe lah ân t^ng le\ rngôch rêng [ư ho\ nt^m nti gay ma tơm tiêu hao jêng ue\h. Tâl poăn lah rnôk geh bu tuh bu sa lơn lah kh^t ngăch kh^t mbrơi ri he ân ôp tât ăp nhih pah kan dơi kan gay nt^m nti an kônh wa do\ng ăp ntil dak si mât njrăng si tăm tâm ban kơt ăp trong nkra ma he mbra njrăng der dơi bu tuh an tơm tiêu. Mpôl hên njrăng đă kônh wa ân hăn tât ăp ntu\k kan tuch tăm n’hanh mât njrăng si tăm gay ôp. Du\t ue\h lah he ân ndjôt ndơ geh bu tuh, jă ăp cán bộ ju\r tât mir, he ân hăn tât ntu\k mơ dơi năl. Mpeh rnoh rđău đă ri ăp năm he pơk ăp jrô kơi năp nti an kônh wa [on lan da dê. Mpôl hên mpo\ng kônh wa ân râng jrô tiăr nti gay r[ah g^t nău lư tơm tâm nău tăm tiêu lah nsum tâm ban kơt njrăng n’gang ăp ntil bu tuh rnôk geh.

- Ơ dăn lah ue\h wa!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt