VOV4.M’nông – Lam dak a[aơ geh nklăp 690ha cà phê đah hang rkeh nu^h kan na nê| n’hanh bah ngai râng tâm rnôk nkret njêng n’hanh tăch rgâl. N’gâng kan cà phê Việt Nam geh ăp nău mpo\ng têh rnôk rnoh geh tăch n’gluh tât 6 rmen đôlar tâm năm 2030. Yơn lah, ta rnôk dja, n’gâng kan cà phê dôl tâm rdâng đah âk jêr jo\t ntơm bah rêng [ư mât chăm, tâm rgop tâm rnoh khlay an tât ntu\k dâk nsan bah găr cà phê ta ntu\k tăch rgâl lam ntu\r neh. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt du rut nău nchih: cà phê Việt Nam ăp jêr jo\t n’hanh nău mpo\ng gay g^t kloh lơn mpeh nkô| dja. Bah kơi aơ lah nău nchih bôk năp: “Rnoh săk geh play âk, rnoh khlay ju\r thuk, nu^h tăm cà phê Việt Nam rgoh n’gơ”.

Lah kơt ta bôk yan năm bah năp, rnoh khlay cà phê tâm dak ta rnoh 42.000prăk/kg ri bôk yan aơ knu\ng ta rnoh 35.000prăk/kg n’hanh na nao ju\r hu\ch, a[aơ knu\ng hôm 32.000-33.000 prăk/kg. Ăp nău rgâl mpeh rnoh khlay nkre geh trong mô ue\h an nu^h [ư cà phê rnôk prăk do\ng bôk năp hao mro, tâm rnôk rnoh ta\ch cà phê na nao ta rnoh du\t đêt. Rnăk wâl H’Nhung Ayun ta [on Cuôr Đăng B, xă Cuôr Đăng, nkuăl Cư M’gar, n’gor Dak Lak tăm 1 ha cà phê, tâm ne\ rlău 6 sào le\ geh play. Năm e, pe\ geh 1,6 tấn cà phê rlăi, đah rnoh tacưh 37 rbăn prăk/kg. Nku\p ăp rnoh prăk do\ng, rnăk wâl hôm ns^t geh nklăp 30 rkeh prăk.

“Năm aơ, rnoh geh cà phê jay gâp đêt lơn kôp đah năm e, knu\ng geh nklăp 8 tạ dơm, tâm rnôk rnoh tăch đêt lơn đo\ng năm e. A[aơ, mpôl hên uănh rnoh khlay ntu\k rwa\t knu\ng ta rnoh 34-35 rbăn prăk/kg dơm. Năm mô geh, roh mô khlay kơt aơ ri rnăk wâl mpôl hên roh dơm; prăk dak si phân poh, prăk soan ntuh kơl an yan năm tât lah mpôl hên mô to\ng hôm”.

Hôm rnăk wâl nô Lê Phước Ngà, ta thôn 9, xă Tân Sơn, nkual [on têh Pleiku, n’gor Gia Lai an g^t: prăk do\ng ntuh kơl bah phân poh tât ăp ntil dak si tu ndru\ng du\t khlay ma rnoh cà phê lo\ du\t thuk, đah rnoh tăch cà phê a[aơ, kơp êng le\ roh dơm prăk ntuh kơl. Nău rêh bah rnăk wâl 5 nu^h, hôm oh kon hăn nti mbra du\t jêr rnôk knu\ng kâp tâm 1 ha cà phê a[aơ mô g^t m’hâm [ư:

 “Rnoh khlay kơt a[aơ ri nu^h [on lan khuch âk ngăn. Phân poh, dak si dak glê moh ndơ khlay da dê, nu^h kan khlay đo\ng, moh ndơ prăk do\ng khlay le\ yơn rnoh cà phê lo\ hu\ch. Kơt aơ ri kh^t ngăn”.

T^ng kơp uănh bah Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam, yan năm aơ, lam dak geh bơi 690 rbăn ha cà phê, rnoh tăch n’gluh geh bơi 1 rkeh 700 rbăn tấn, geh prăk tăch n’gluh bơi 3 rmen đôlar. Nkôp đah năm bah năp, rnoh geh hu\ch nklăp 3% yơn rnoh geh prăk tăch n’gluh hu\ch tât rlău 14%. Rnoh khlay cà phê tăch n’gluh năm aơ dơi uănh lah ta rnoh đêt ngăn tâm 10 năm plơ\ ma aơ, geh rnôk ju\r tât 1.207 đôlar/tấn đah cà phê Robusta, 88 cent/lb đah cà phê Arabica. Tâm rnôk ne\, âk nchroh mbơh an saơ, rnoh cà phê jêr dơi rgâl tâm yan năm mhe, khuch khat mbra hôm e geh tay. Ndrel đah duh jêr rnoh khlay, nău kan cà phê Việt Nam dôl rdâng đah âk ntu\l rlong êng. Ne\ lah nu nău cà phê ranh dôl hao ngăch. Ta Tây Nguyên, nkual tăm âk cà phê bah Việt Nam, rnoh neh cà phê ta 20 năm a[aơ geh nklăp 86.000 ha, geh nklăp 16%, rnohneh cà phê 15-20 năm nklăp 140.000ha, geh 26%. Tâm rnôk ne\ trong kan hôm e du\t jêr jo\t, nău tăm cà phê mô ho\ dơi rklaih nău jêt chrai, luh hao êng. Nô Phùng Văn Quy, xă Tân Bình, nkuăl Đăk Đoa, n’gor Gia Lai, an g^t na nê| ta [on lan:

“Mpeh jao an khoa học kỹ thuật an ndơ\ tât na nê| ta nu^h [on lan, tal 2 lah an [a [ơ. Kơt a[aơ [on lan du\t âk lah [ư êng, mô g^t na nê| khoa học kỹ thuật, âk nău hôm e rlu\k mâl ngăn”.

Tâm nu nău êng, nkra njêng cà phê dak he ăp năm dăch aơ dôl geh âk nău mô ue\h yor rgâl trôk nar. Le\ duh phang tât dak băm, na nao [ư khuch hô nkual tăm cà phê têh ta Tây Nguyên. Knu\ng êng rơh dak lip khay 8/2019 le\ [ư khuch rlău 1.000ha cà phê bah nkual aơ. Hiệp hội cà phê ca cao Vietẹ Nam nchroh yan năm 2019-2020 rnoh cà phê Việt Nam dơi hu\ch tât 15% nkôp đah năm bah năp yor ăp nău khuch bah trôk nar. Ntop tay, đah rnoh tăch kơt a[aơ, âk nu^h [on lan tăm cà phê roh du\t âk mbra sreh jăng lơi cà phê, ndơn đah ăp ntil tơm tăm êng. Wa Nguyễn Minh Đường, Kruanh Công ty TNHH Tăch n’gluh ndơ lo\ mir Tây Nguyên, rnoh cà phê rlăi ta ntu\k tăch ta ăp ntu\k rwa\t cà phê London n’hanh New York dôl du\t đêt, mô knu\ng nu^h [on lan tăm mô geh prăk kon ma doanh nghiệp rwa\t, nkret njêng n’hanh tăch n’gluh cà phê rlăi rvê đo\ng:

“Jêr jo\t a[aơ lah rnoh khlay cà phê ju\r thuk ngăn, rnôk a[aơ nu^h tăm cà phê lah mô geh sa, ma mô geh sa ri khân pơng an rgâl ntil tơm tăm êng.  Kơt ne\ tâm rgo\ năp mô ngai lah du\t khuch tât ndơ pă an bah ntu\k tăch cà phê”.

Bôl lah dak geh rnoh tăch n’gluh cà phê têh tal 2 lam ntu\r neh yơn geh tât 90% rnoh lah tăch n’gluh rlăi, cà phê rlăi. Rlău tay ue\h kah cà phê rlăi bah Việt Nam hôm e du\t đêt jêng rnoh khlay tăch jêt chrai n’hanh knơm bu. Aơ lah nkô| nău khlay [ư an nău kan cà phê dak he geh nău jêr njrăng mro n’hanh mâp âk jêr jo\t tâm năm bah năp.

Tâm rnôk kơt ne\, nău kan cà phê dơi geh nău r[o\ng ta\ch n’gluh geh 6 rmen đôlar tâm năm 2030 đo\ng lah mô ? Aơ lah nău dơi mpôl hên nkoch tâm nău nchih tal 2 bah âk nău nchih./.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja