VOV4.Mnông:Dak Lak lah ngoăy tâm âk ntu\k pah kan mât tăm cà phê âk bôk năp ta Việt Nam đah âk nău ntơ geh g^t tât ta ntu\k tăch rgâl ta ntu\k n’hanh lam ntur neh. Yơn lah, geh du nău ngăn a[aơ, ne\ lah nău way pah kan, mât chăm bâh nu^h tăm biăp hôm ê ho\ geh rgâl âk, ntrong kan mât ntil tơm âk ntu\k ê ho\ tâm di, rnoh neh cà phê ranh le\ hao âk. Nău mât chăm, do\ng phân poh ê ho\ tâm di mô dơn mô ns^t tay nău geh ma hôm nha [ư mpu\ng lir, hoach âk mpeh wa\ng sa.

Rnăk wa Trần Mỹ ta xã Hoà Thuận, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột geh 1 ha neh tăm cà phê bâh năm 1990. lôch jo\ năm mât chăm n’hanh lêh play, mir cà phê ăp nar le\ ranh n’hanh mô hôm âk play, wa le\ n’hao rnoh phân poh yơn mô geh ns^t tay nău geh kơt nơm u\ch. Tât năm 2007, rnăk wa [ư tăm tay, do\ng ntil mhe n’hanh do\ng ăp ntrong kan tuch tăm mhe tng nău nt^m mbơh bâh ăp nu^h kan khoa học. tâm rnôk mât chăm n’hanh poh phân, ndơn an kanu\ng mât ua\nh do\ng phân vô cơ kơt ntơm nơh r^ wa n’hao do\ng âk ăp ntil phân hữu cơ, do\ng ăp ntil ndơ ơm geh kơt lah n’ha cà phê, ntô cà phê lôch k^n, ntô tuh n’hanh poh ta ntu cà phê . lôch rlău 7 năm tăm tay n’hanh mât t^ng ntrong kan mhe, mir tơm cà phê bâh wa dôl hun hao ueh nđir, wa Trần Mỹ nkoch.

“Cà phê mhe poh phân 1 khăy dơm, gâp poh phân sinh học lah âk, đah hữu cơ. Hôm đah vi sinh đah phân vô cơ r^ gâp mô hôm poh đo\ng, geh poh ma đê| dơm, n’huch tay. Mhe poh phân 1 khay ba năp ma saơ du\t ueh hôm.

Êng đah rnăk wa Trần Mỹ, rnăk wa Nguyễn Văn Việt ta nkuăl têh Ea Drăng, nkuăl Ea Hleo mât chăm n’hah poh phân an tơm cà phê t^ng ntrong ua\nh khlăy do\ng phân vô cơ, phân rlu\k ntil. Wa Việt an lah, do\ng ăp ntil phân rlu\k ntil nkre dơh, nkre ueh do\ng, nkre lah, ntu\k [ư phân le\ geh lor ăp nău nt^m tâm di đah nău u\ch bâh tơm t^ng yan jêng mô hôm rvê tơm mô geh ndơ kah. Wa Nguyễn Văn Việt ngơi.

“Ua\nh nsum r^ vi sinh lah ntop, huch păng ta ne\ gay ma an păng n’hao tay nău ueh pru bâh neh dơm. Tât khay mih way lah poh phân N-P-K khay mih 16-16-8. khay wai r^ way poh phân N-P-L yan wai 16-8-16.”.

Tâm ban kơt rnăk wa Việt, âk rnăk [on lan tăm cà phê a[aơ hôm nha an do\ng lor ăp ntil phân poh vô cơ, rluk ntil yor lah dơh do\ng. yơn lah, nău do\ng âk ir phân vô cơ tâm rnôk tuch tăm đah nău m^n lah poh âk phân mơ ueh. Nău aơ mô geh ueh ma hôm nha [ư khuch âk jo\ jong tât nkual neh n’hanh khuch âk tât nău têh jêng n’hanh hun hao bâh tơm cà phê. T^ng du nău m^n ua\nh bâh Viện khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI), ăp năm [on lan le\ mpu\ng 2 rkeh 780 rbăn prăk phân poh an ăp ha cà phê. Nău do\ng âk ir phân poh đah nău u\ch bâh nơm mô dơn [ư mpu\ng lir ma hôm nha [ư mô ueh an neh, rnôk ma rnoh phân rmeh tơm do\ng mô le\ mbra rgum tay ta neh, [ư khuch le\ nău ueh neh n’hanh nkh^t le\ ăp ntil ndơ ueh tâm neh. Tiến sĩ Phan Việt Hà, Viện khoa học Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên ngơi.

“Nău do\ng âk ir phân vô cơ r^ geh âk nău tât, bôk năp lah rnôk ma he poh âk ir phân rmeh r^ he mbra [ư n’huch nău geh ăk rnglăy wa\ng sa bâh mir tơm, tal 2 lah rnôk he poh âk phân ta neh r^ mbra [ư kh^t le\ ndơ geh ueh rêh tâm neh, aơ lah aơ rêh du\t ueh an tơm tăm. Tal 3 lah lah he poh âk ir phân ma tơm tăm mô geh do\ng le\ r^ rnoh rmeh phân aơ roh dơm, jêng ăp nău tât khuch plơ\ tơl, mô lah lăp jru ta neh [ư khuch djơh dak tu. Nău aơ du\t mô ueh tât săk soan ntu\k rêh jêng ”.

Tâm khay wai tơm tiêu mbra mu\n luh kao n’hanh kơn play, aơ lah rnôk du\t khlay tât săk geh âk tiêu. Tâm bôk ntuh nău ngơi nar aơ, Tiến sỹ Phan Việt Hà, Trưởng phòng Kế hoạch Khoa học, Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, mbra mbơh kơl kônh wa g^t tay mât chăm njrăng n’gang bu tuh an tơm tiêu tâm khay dja.

Ơi tiến sỹ Phan Việt Hà, lăp tâm khay wai lah rnôk [on lan kan lo\ mir klêh lôch tiêu đo\ng. Ndr^ tâm rnôk dja kônh wa moh ndơ njrăng gay mir tơm hao jêng ue\h mêh?

            Phan Việt Hà: Rnôk lôch klêh tiêu ri he mô kâp poh phân, yor tâm rnôk dja lah poh phân ri păng jêr lăp sa, jêng tât geh mpu\ng lir. Đah ăp mir tiêu ma păng hao jêng mô ue\h ri he mbra do\ng phân poh lha mô dơi do\ng phân poh tơm. N’hanh tâm rnôk dja ri mô dơi to\ dak an tơm tiêu, yor păng ân geh jo\ nklăp 30 tât 45 nar gay răch pu\r kao, n’hanh he ân mât păng kroh dak lơn ma ơm lơn ma ue\h, kơt nê| rnôk tơm luh kao mô geh tâm khay mih; yor lah an păng luh kao tâm khay mih ri mbra khuch tât nău kơn play bah tơm tiêu.

            Ơi tiến sỹ, tâm bah ri aơ nơh tu ndru\ng chuh sa tơm tiêu geh le\ ma tâm khay mih n’hanh khay wai, [ư [on lan du\t klach rvê. Bah meng nkô| kônh wa tâm rlong tăm tiêu ta le\ ma neh mô tâm di, do\ng ntil mô săk jêng ue\h…[ư bu tuh ntưp rêng lam hvi, ri geh nkô| êng [a [a\ jêng geh tât nău dja đo\ng?

            Phan Việt Hà: T^ng ăp nău ôp uănh bah mpôl hên ri nău tu ndru\ng chuh sa ta tơm tiêu du\t hô tâm ăp năm dăch aơ ri păng geh tât kỹ thuật mât chăm bah kônh wa [on lan kan lo\ mir. Lor bôk năp lah nău kônh wa pă an ăp to\ng ndơ sa kah an tơm tiêu: a[aơ lơn âk lah kônh wa poh phân hoá hoá n’hanh poh lăn rmeh âk ir đah nău u\ch geh ndơ sa bah tơm tiêu; rlău ma nê ri nău pă an đêt phân hữu cơc an saơ tiêu khuch tât nău rơ\ jêng bah tu ndru\ng chuh sa đo\ng. Tâl bar lah do\ng dak si hoá học lăn âk ir, jêng lah he do\ng âk ir dak si hoá học ma mô m^n tât mir tơm tiêu bah he geh ntưp bu tuh lah mô, puh dak si hoá học ri păng lơh khuch le\ ma ăp tu ndru\ng rêh ue\h tâm neh, nta an ăp tu ndru\ng khuch djơh rơ\ hao.

            A[aơ mô ho\ geh dak si I tam săm an ăp mir tiêu kh^t ngăch kh^t mbrơi, jêng nău njrăng n’gang bu tuh an tơm tiêu lah nău kan an [ư lor bôk năp. Ndr^ tâm khay wai ri kônh wa ân moh ndơ njrăng gay [ư ue\h mât chăm an tơm tiêu mêh, hơi tiến sỹ?

            Phan Việt Hà: Nău way bôk năp lah he ân way nta trong dơh an reh păng hao jêng ue\h n’hanh tơm hao jêng dăng ma ăp trong [ư kỹ thuật kơt kơi ntop tay âk phân hữu cơ ndrel đah nău poh tâm ban phân vô cơ. Rnôk poh phân hữu cơ ri păng rmu\ ôm an neh du\t ue\h, kơt nê| ri mbra njêng an reh luh jêng dăng n’hanh păng rhôp sa ăp ndơ rmu\ ôm êng [a [a\ dăng lơn n’hanh kơt nê| ri păng mbra rdâng lơh tay đah bu tuh dăng lơn đo\ng. rlău ma nê ri ân way to\ dak mbro, mât dak an to\ng l’ư\t mbe\ neh gay ma reh luh geh ntu\k luh âk ri nê lah ndơ an [ư lor đo\ng. Tâm mât chăm tơm tiêu ri he lơi ir sôt khap an reh tiêu n’hanh le\ ma ta n’ging lha ri he ân nsrôih lơi ir lơh sôt khap đo\ng yor nê mbra lah ăp trong [ư an mbr^ng sêt lăp sa.

            Ơ dăn lah ue\h tiến sỹ!

                                                                                    Răk rblang: Thị Đoắt+ Điểu Thân