VOV4.Mnông: Ta năp nău ngăn u\ch mpeh ndơ do\ng sa kloh ueh ăp nar lơ ma âk, âk nu^h [on lan tăm tơm sa play ta Dakalak le\ nănh rgâl jêng tăm t^ng ntrong kan kloh ueh. Ntrong kan aơ mô dơn ns^t tay nău geh đăp mpăn săk soan an ke\ nu^h tăm nkre nu^h do\ng, n’huch rnoh mât chăm ma ta du đê| ntu\k, nu^h [on lan hôm nha dơn geh nău tâm rgop, kơl an bâh ăp cty têh, mât đăp mpăn ntu\k tăch an ndơ geh tăm.

            Đah 4 ha tăm cam, quýt tâm breh đah du đê| ntil tơm tăm êng, 2 năm ba năp, rnăk vâl yuh Trương Thị Thu, ta thôn 6E, xã Cư Êlang, nkuăl Ea Kar, n’gor Daklak geh nău geh klâp ma 300 rkeh prăk ăp năm. Yuh Thu an g^t, rnăk vâl yuh ntơm tăm tơm sa play bâh năm 2014. bôk năp ê ho\ geh nău g^t, rnoh prăk mô âk jêng kanu\ng geh tăm rlong 1 ha lôch ne\pơk hvi rnoh neh tăm tâm âk năm.

Ua\nh saơ nău u\ch rvăt cam, quýt kloh ueh ăp nar lơ ma âk, cty nkret [ư ăp ntil ndơ kloh ueh way s^t ta xã pơk jrô nt^m nti n’hanh tâm ton kan rvăt le\ ndơ geh [ư bâh nu^h [on lan, yuh Thu nănh rgâl jêng mât chăm mir tơm t^ng ntrong mhe. Yan pe\ lêh mhe nơh, yuh geh klâp ma 30 tấn cam, quýt, cty rvăt đah rnoh khlay bâh 20 rbăn tât 25 rbăn prăk/kg, khlay lơn đah rnoh tăch bah dih bâh 2 rbăn tât 3 rbăn prăk/kg.

T^ng yuh Thu, tăm cam, quýt t^ng trong hữu cơ geh âk nău ueh di, ngăn lah mât ueh săk soan an nơm yor mô geh poh phân, dak si hoá học.

“Tăm cam quýt t^ng trong kloh ueh r^ he geh nău ueh bôk năp lah săk soan nơm mbra geh mât ueh lơn yor rnôk puh dak si mbra mô geh khuch tât săk soan nu^h sa. Tal bar tay lah ndơ bâh nơm geh [ư lah ndơ kloh ueh r^ mbra geh ueh an săk soan nơm, bâh ne\ nu^h do\ng ndơ mbra geh mât ueh đo\ng. tal pe tay lah rnoh prăk he ntuh kơl mbra đê| lơn n’hanh cty phân poh hữu cơ mbra rvăt ăp ntil ndơ an nơm jêng nău ne\ lah du\t khlăy”.

Bah ach o bâh tơm cam, quýt, wa Huỳnh Hữu Vân, ta thôn Hoà Thanh, xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn an g^t, păng dôl mât chăm mir tơm t^ng trong hữu cơ. T^ng wa Vân, tăm tơm cam, quýt t^ng trong kloh ueh geh nău kan na nê| n’hanh an geh [ư t^ng na nê| mpeh nău do\ng phân poh, mât tơm tăm. Tâm ne\, nău [ư t^ng ueh di mông nar tâm [ah poh dak si đah nar lêh lah du\t khlăy gay ma ndơ geh tăm ueh đăp mpăn lơn.

“Gâp mô nă geh do\ng âk dak si n’hanh dah do\ng lêng lang rnoh phân poh n’hanh dak si hoá học. nt^t lah tâm du khay he an geh koh 2 tơ\ r^ he koh di nar bo\ng khay lah he ndơ\ rnoh dak si sinh học gay ma poh. Ne\ lah ntil dak sinh học, dak si mât ueh play mô di lah dak si hoá học. lôch puh dak si r^ kâp tât 15 nar lôch ne\ mơ lêh tay, di nar bo\ng khay tât nar 30 r^ tâm [ah 15 nar r^ rnôk ne\ play he le\ đăp mpăn kloh ueh hôm”.

T^ng nău mbơh bâh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Daklak, lam n’gor a[aơ geh bơi tât 1.200 ha tơm geh nchor, rgum du\t âk ta ăp nkuăl Buôn Đôn, Krông Pach, Ea Kar, M’Drăk. Ntu\k kan dôl nt^m đă ăp ntu\k hun hao tơm sa play t^ng di nău mpo\ng pah kan nâp ueh, bah ir geh nău hao rnoh tơm tăm geh nchor ta ăp nkual tăm mô tâm di, mât ueh nău kan tuch tăm, rnoh neh tăm a[aơ geh ta ăp nkual tăm an tâm di, geh ntu\k tăch rgâl đăp mpăn. N’hao nău nt^m nti, nti nău kan, rdâk njêng nău kan mbơh nti mât tăm kĩ thuật an nu^h [on lan. Nkre lah, ntrôl nău tâm rgop pah kan đah ăp doanh nghiệp đah nu^h pah kan, ntuh kơl ndơ do\ng công nghệ ueh mhe tâm nău pah kan, mât prăp gay ma n’hao nău ueh ndơ pah kan, pơk hvi ntu\k tăch rgâl.

Ăp nău mbơh nt^m tăm play t^ng trong kloh ueh

Gay kơl kônh wa n’hanh băl mpôl g^t kloh lơn mpeh nău tăm tơm sa play mô do\ng dak si tâm ban kơt nău ue\h ma trong mât chăm dja ns^t tay, Phóng viên nkô| way nkoch tâm ôp đah Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kruanh bộ môn Lâm nghiệp n’hanh Tơm sa play, Viện khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên.

Ơi Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường. Nău êng đah tăm tơm sa play geh nchoih t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si n’hanh tăm ngăn t^ng trong way ơm ri mhâm nău êng mêh?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Geh nău mha êng du\t kloh đah trong tăm t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si đah tăm ngăn t^ng trong way ơm. Tuch tăm t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si geh 5 nău way mô dơi do\ng: Bôk năp lah dak si mât njrăng si tăm; tâl bar lah phân poh hoá học; tâl pe lah ăp dak si hao jêng ngăch; tâl poăn lah ăp ndơ geh đột biến gen n’hanh tâl prăm lah phân Bắc lah mô dơi do\ng. Tuch tăm t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si gay nău u\ch lah tuch tăm du trong kloh ue\h mô do\ng dak si n’hanh mô khêh djơh tât neh ntu; lơn lah đah tơm vi sinh vật tâm ban kơt ăp ndơ gu\ rêh êng [a [a\.

Rlơ\ tay đah nău kan tuch tăm ngăn way ơm a[aơ, lơn lah đah tơm cam, quýt, tơm geh nchoih uănh nsum ri an saơ he do\ng du\t âk dak si ndru\ng. Yor aơ lah du nău mha êng bah tơm geh nchoih, du\t jêr gay dơi mât njrăng, lơn lah tâm rơh luh kao, kơn play rơh play nse, geh bu jôp, su\t ong chuh du\t âk.

Tâl bar nău mha êng nê lah he do\ng phân hoá  học lăn âk ir. Nău tâl pe nê lah nău he poh phân ndrung n’gar yơn mô ho\ ndum rmu\ ôm. Nt^t kơt ta du đêt n’gor Tây Nguyên, he saơ lah khân păng tuch tăm poh phân ăch djăr mô ndum rmu\ ôm n’hanh an bah lơ măt neh, ri jêng tât [ô ôm du\t hô.

Nău du\t khlay nê lah tơm dak to\ an ăp ntil tơm geh nchoih ri mô đăp mpăn kloh ue\h, do\ng ăp tơm dak geh [ô ôm, geh ăch găm rmih. Tâm nê geh du\t âk dak loih kông jêng khuch tât n’hâm soan kon nu^h n’hanh neh ntu.

Ndr^ moh ndơ geh an nu^h [on lan rnôk mât chăm tơm geh nchoih t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si lah mhâm mêh, hơi tiến sỹ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: He g^t lah geh nău ue\h du\t têh, du\t âk trong kơl bah he  ntru\t nsôr nău tuch tăm kloh ue\h mô do\ng dak si. Yơn ta aơ he mbra saơ lah nău geh lor bôk nău bah nu^h [on lan nê lah rnôk tuch tăm kloh ue\h mô do\ng dak si ri rnoh bu rvăt ndơ geh [ư khlay lơn. Tâl bar lah nu^h [on lan nơm lăp kan tâm mir nê mbra đăp mpăn ngăch dăng n’hâm soan rnôk mô do\ng dak si ndru\ng n’hanh lơn lah khân păng le\ geh ăp trong rêh du\t ue\h. Khân păng mô kâp hoach ir nar luh kan an mir tơm bah khân păng n’hanh lơn lah mpeh prăk kaih. Nơm geh kơt nê| mbra [ư hu\ch rnoh khlay nar luh kan n’hanh ndơ khân păng geh [ư hao khlay.

Yơn lah rlơ\ tay ri he g^t lah trong kan tuch tăm kloh ue\h mô do\ng dak si ndơ lơh d^ng tât rnôk dja nu^h [on lan mô ho\ dơi [ư ma lơn âk lah doanh nghiệp dơi [ư dơm. Nkô| lah tă bah ntu\k tăch luh bah ndơ geh [ư way ơm n’hanh ndơ tuch tăm t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si ri rnoh khlay tâm l^n lơ mô âk, tâm rnôk nê rnôk tuch tăm kloh ue\h mô do\ng dak si mât chăm đêt ri rnoh âk săk geh đêt hu\ch tât rlău 50%, kơt nê| ri mbra [ư rnoh âk geh hu\ch n’hanh khuch tât rnoh geh wa\ng sa bah nu^h [on lan ta du rnoh neh tuch tăm. Ri aơ lah nkô| nău ma mpôl hên du\t uănh khlay gu\ m^n joi trong mhâm [ư gay bah ir khuch tât ntu\k gu\ rêh n’hanh tât n’hâm soan bah khân păng.

Ơ, dăn tiến sĩ an g^t ăp nău njrăng đah nu^h [on lan tăm tơm sa play lah nsum tâm ban kơt tơm sa play geh nchoih lah êng rnôk tuch tăm t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si đo\ng?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Geh pe nkô| nău ma gâp m^n lah nu^h [on lan ân njrăng uănh: Bôk năp lah rnôk he [ư tuch tăm t^ng trong kloh ue\h mô do\ng dak si ri jêng lah he ân [ư ăp rnoh kloh ue\h tâm nê geh phân poh. He le\ g^t lah nu^h [on lan mbra mât ndrôk, djăr, su\r ri he mbra dơi mpêt nkrem le\ rngôch ăp ntil tơm ndơ ơm geh he poh an tơm. Mô dơn nê he mbra dơi ndum ôm ăp kon ka, tui reng ma khân păng jăng ri poh an tơm lah du\t ue\h jêng. Mô lah he mbra dơi ndum tuh tương mô lah tăm rlu\ ăp ntil tơm dơi mât đạm, nt^t kơt tơm tuh neh. Lôch rnôk rôk ri khân păng mbra mplơ\ tay an neh du rnoh đạm du\t têh. Mô dơn nê mbra ndum ăp ndơ nê gay poh rlơ\ tay an tơm du\t ue\h jêng.

Hôm đah mât njrăng tơm tăm ri du\t âk kônh wa [ư, nt^t kơt do\ng dak mbrăch puh. He mbra tâm pot dak mbrăch puh gay bah ir ntưp rêng tu ndru\ng chuh sa. Mpeh nău bu tuh ri kơt tơm cúc quỳ, he mbra koch mbor gay bôr gay bah ir bu ro\ sa reh. Nê lah ăp nău njrăng tơm.

Rlău ma nê he lơi ir do\ng dak si hoá học đo\ng. Lah mpeh nău way [ư tuch tăm kloh ue\h mô do\ng du ntil dak si. Yơn lah đah tơm geh nchoih n’hanh tơm sa play lah nsum ma mô do\ng ri du\t jêr gay mât njrăng dơi tu ndru\ng chuh sa. Yơn he ân geh du mông nar jong ih nđaih mir lôch rnôk klêh play.

Ơ dăn lah ue\h wa.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt