Ta nar tâm nchră mhe aơ, bôk nau kan “N’hao nau dơi ndâk tay ndrel ân geh nau dơi bah Bu ur rnoi mpôl đê| geh khuch yor srê Covid-19” ta n’gor Dak nông ho\ năl ăp nau jêr, nau kol bah ăp ntu\k kan ti\ng rmôt, ntu\k kan tăch rgâl geh nau khuch yor srê Covid-19 ndrel ndâk kan mbrơi, gay tă bah nê joi luh nau kan kơl an ân bu ur nu\ih rnoi mpôl đê| geh trong hăn mhe tâm nau hun hao văng sa jêh bah srê.

            Xã Dak Nia, nkuăl [on têh Gia Nghĩa, n’gor Dak nông geh nau ntoh lư mpeh tanh njuh. Ăp ntil ndơ tanh geh ueh bah mpang ty bah ăp oh, yuh rnoi Bunong mô knu\ng mât nau ueh ơm bah nơm ma hôm geh tay prăk. Yuh H’Bình, Kruanh rmôt tanh njuh tâm xã Dak Nia, nkoch: Rmôt kan hên geh 8 oh nur, lah rnoi Bunong da dê, geh nau tă blau 10 năm tanh njuh. Êp nau mât ăp ntil ndơ ueh ơm bah rnoi nơm, ăp yuh hôm blau cheh êng ăp ntil kao, ntil ndơ ueh mhe gay ma to\ng nau u\ch do\ng bah năch. Yor ri, nar lơn ma âk ntu\k kan pâl n’aih bu joi tât gay ma rvăt ndoh ndơ tanh gay ma tăch, nau săk geh bay oh nur tă bah nê geh âk lơn. Yuh H’Bình nkoch, tă bah rnôk geh srê Covid-19 ri, rmôt kan bah yuh mâp âk ngăn nau jêr, njuh jêh lôch tanh ri mô geh ntu\k tăch:

            “ Bah năp nơh ê geh Covid ri răch tâm ăp n’gor Lâm Đồng, Đà Nẵng yơn rnôk jêh geh srê Covid ri tăch ndơ mô geh ntu\k bu rvăt ôh, yor ri ma ndơ hôm ơm. Ntu\k rvăt mô geh dăp mpăn”.

            Srê Covid-19 ho\ khuch tât di\ng le\ jâng văng sa. Đah ăp rmôt, ăp ntu\k kan, mô to\ng prăk, ri ndoh ndơ tanh mô geh tăch [ư nau kan lơn ma jêr. Wa Nguyễn Thị toản, Giám đốc ntu\k tâm boh nau kan tuch tăm, dak si, tăch rgâl Thịnh Phát tâm Thôn B, xã Quảng Sơn, nkuăl Dak Glong, n’gor Dak Nông ân gi\t: rmôt kan ho\ pah âk ntil kan, tâm rgop nsum dah âk rnăk tâm nau kan hun hao tơm dak si, cà phê, tui, bơ ndrel ăp ntil tơm sa play mô lah bum play. Ntil ndơ mô geh tăch ri [ư tât nau kan trok prăk ân nu\ih pah kan ko\ jêr đo\ng:

            ‘Srê Covid-19 phung hên hun hao ntil byăp, play tâm di nar geh, rmôt kan bah hên khuch rlau 10 ha, ngăn  lah byăp cải trắng, mô lah nchlơi dơm. Săk rmôt kan hên rlong tăm gay ma so\k ndơ gleh nar rong tơm jong nar ân kônh wa yơn lah nchlat dơm yor byăp aơ 60 nar mô dơi tăch ri nchlat dơm yor lah păng le\ kranh ir. Dak si ri ăp nu\ih pah kan hôm geh dơi tăch đo\ng. Yơn lah geh nau rvê ngăn đah ăp nu\ih pah kan hăn nsum ma nơm”.

            N’hao nau dơi gay ma ndâk njeneg dnrel to\ng dơi nau kan bah bu ur rnoi mpôl đê| geh nau khuch yor srê Covid-19 lah nau ân u\ch ngăn đah ăp rmôt kan nsum tâm Dak Nông rnôk aơ. Ntơm khay 9/2020, Bôk nau kan hun hao Liên hiệp quốc UNDP ho\ kơl an ân n’gor Dak nông 1,4 rmen prăk [ư nau kan kơl an bu ur nkuăl rnoi mpôl đê| hun hao jêr jo\t yor srê nuh. Wa Nguyễn Thị thanh vân, Groi Giám đốc Công ty kơl an hun hao ndri (Green HTV) ntu\k kan kơl mbơh nau ân UNDP ân git:

            ‘Ti\ng gâp ri ăp yuh nu\ih rnoi mpôl đê| a[aơ dôl ma kol tâm nau kan tuch tăm, nau kan tăch ndoh ndơ ndrel ăp nau nthoi bah ntu\k kan tăch rgâl,. Mpeh nau kan nthoi tăch ndoh ndơ ri ăp ntu\k tâm boh nau kan, apư rmôt tâm Dak Nong ri tâm rngop nsum âk. Phung hên u\ch bôk nau kan mra geh du ntrong kan ueh mhe, mra geh du rmôt kan gay ma tâm kơl nau nchrăp mbơh ân ăp nu\ih geh nau blau mpeh nau kan bah ăp rmôt, mra kơl an gay ma ăp ntu\k kan geh nau rnơm lơn bah nơm. Tă bah nê ndâk njêng du nau nchrăp kan tăch rgâl hun hao mra to\ng dơi đah ăp nau tât khuch tâm nau trôk nar lơn”.

            Yuh Lê Thị Ly Na, cán bộ nkoch nau n’huch ach o, Sở Lao động-thương binh ndrel Xã Hội n’gor Dak Nông ân gi\t: Nau njêng ăp rmôt opah kan nsum tuch tăm ho\ ndrel ma dôl rgop nau [ư ueh nau kan n’huch ach o, Yơn tă bah rnôk geh srê Covid-19 ntoh luh, ăp nau nchrăp, nkô| nau kan geh nau khuch. Yor ri, nau kơl an tă bah ăp rmôt tâm ndrel ba dih dak ho\ kơl an nu\ih [on lan ndâk nau tuch tăm:

            ‘N’gâng kan hên săch luh 700 nu\ih lah ăp rnăk vâl mâp nau jêr ngăn, tâm nê lah geh nu\ih bah bu ur rnoi mpôl đê| gay ma kơl an mpeh prăk măt ndrel tâm rgop nsum ma nu\ih blau nau kan kơl hăn kan nsum ndrel geh nau mbơh nti\m mpeh nau kan ân kônh wa ndâk nau dơi geh nau rdâng, ko\ kơt lah geh nau văng sa jêh rnôk tâm nkhah yor srê. Ntă bah nê, gay kônh wa geh ntrong manh prăk ko\ kơt lah nau dơi rdâng đah săk nơm ko\ kơt lah ntu\k kan tăch rgâl bah nơm tâm nrôk geh srê hôm ơm. Nchrăp tât lơ 20/22/2020 mra lôch jêh nau kan kơl an. N’gor ho\s ăch luh 2 nkuăl ach o ngăn lah Tuy Đức ndrel Dak Glong tâm nê săch luh 37 thôn [on tâm 10 xã ndâk ăp rmôt [ư nau kan ndâk nchih moh săk săch ân tâm di nu\ih.

Gay wât lơn tay mpeh ăp nău [ư kơl bu ur nu^h rnoi mpôl đêt rlet rlău jêr jo\t yor nuh srê Covid-19, hun hao wa\ng sa, n’hu\ch ach o nâp nâl, nu^h nchih nkô| way nkoch ôp wa Y Long Niê, Groi kruanh N’gâng kan Lao động Thương binh n’hanh xã hội n’gor Dak Nông mpeh nău [ư t^ng nău nchrăp [ư n’hao dơi rdâk hao tay n’hanh tâm di bah bu ur rnoi mpôl đêt geh khuch yor covid-19 ta lam n’gor.

- Ơi wa, đah nău [ư ntu\k kan tâm pă tâm kơl, mât uănh nău nchrăp [ư n’hai dơi rdâk hao tay n’hanh tâm di bah bu ur rnoi mpôl đêt geh khuch yor Covid-19 ta lam n’gor yor UNDP ntop kơl, ndr^ nău r[o\ng trong tât bah nău nchrăp [ư lah m’hâm mêh ?

- Wa Y Long Niê: Lah ntu\k kan dơi UBND n’gor jao lah ngih pah kan tâm pă tâm kơl, mât uănh bah nău nchrăp [ư mpeh n’hao dơi rdâk hao tay n’hanh tâm di bah bu ur rnoi mpôl đêt geh khuch yor covid-19 ta lam n’gor Dak Nông yor Bôk nău kan hun hao Liên hợp quốc UNDP ntop kơl, gâp saơ đah nău uănh m^n, ntop kơl kỹ thuật bah Bôk nău kan Hun hao Liên hợp quốc mpeh mbơh [ư nău nchrăp kan geh nkô| du\t khlay, gay năl ăp jêr jo\t, wa\k kol, ăp ntu\k kol têh bah ăp rmôt, doanh nghiệp ta ntu\k geh khuch hô yor Covid-19 n’hanh rdâk hao mbrơi, tă bah ne\ dơi rhoăt tay ăp nău ngăn ue\h lơn bah ăp rmôt, doanh nghiệp ta ntu\k le\ saơ dơi rdâk hao ue\h tâm rnôk nkhah êng n’hanh rdâk hao tay jêh rơih jăng ăp nău đă tâm [ah kon nu^h.

- Wa uănh lah, nău ntru\t têh bah nău nchrăp [ư tâm trong kan n’hu\ch ach o, ngăn lah đah rnăk ach o nkual rnoi mpôl đêt ?

- Wa Y Long Niê: T^ng jêh kơp uănh rnăk ach o du\t năm 2019, lam n’gor geh 17.128 rnăk ach o, geh 10,52%, tâm ne\ rnăk ach o nu^h rnoi mpôl đêt geh 24,15%. A[aơ, ta lam n’gor Dak Nông geh âk rmôt nkra njêng bah [on lan rnoi đêt dôl mbơh [ư ăp ntrong kan, nău nchrăp [ư hun hao nkra njêng, âk ndoh ndơ [ư n’hu\ch ach o đah ăp ntil ndơ tơm tăm khlay bah n’gor kơt: Cà phê, tiêu, mắc ca, n’gôn ndrănh yăng, cheh tanh, sah dông… Jêh nar dơi UNDP ntop kơl kỹ thuật, tât a[aơ kônh wa le\ geh trong [ư bah ăp rmôt, săk rnglăi, tâm rgop nkra njêng đah tăch ndơ n’hanh nău g^t công nghệ an tuch tăm, nkret njêng, ntru\t ngăch tăch ndơ, marketin le\ geh âk nău rgâl ue\h. Aơ lah trong [ư mhe, lah nău [ư du\t n’hâm khlay, nkre, an dơi ăp rmôt tâm mâp n’hanh nkoch ăp nău blău ơm tâm rdâng đah covid-19, nău r[o\ng n’gle\ du\t bah nău nchrăp [ư n’hanh n’gâng kan ta ntu\k dơi geh trong tât ntru\t nsôr mô lah hăn tât nu^h ach o, nta nău kan ns^t tay nău geh an nu^h ach o, tâm ne\, kơl an nu^h ach o rnoi mpôl đêt.

- Tâm khay tât, mpeh n’gâng le\ geh âk trong nt^m, trong mkra gay mbơh nău nchrăp [ư geh săk rnglăi mêh ?

- Wa Y Long Niê: Gay mbơh [ư tay ăp trong nău [ư bah nău nchrăp kan, nkre ngăch ndrel ty ntop kơl nu^h [on lan n’hu\ch khuch bah srê n’hanh rdâk hao tay wa\ng sa an ăp rmôt, Hợp tác xã geh âk bu ur rnoi mpôl đêt tâm nu nău a[aơ lah du\t n’hâm khlay, đă [ư joi ntu\k tăch ndơ tâm n’hanh bah dih n’gor, nkre an njrăng n’gang đah ăp nău roh đăp mpăn tă bah dih, mât đăp mpăn wa\ng sa an ăp rmôt, Hợp tác xã n’hanh nu^h [on lan, đăp mpăn nău rêh jêng, nău kan, nău rêh đah nu^h pah kan, nu^h ach o, nu^h mô lap. Gâp djôt dơn n’hanh uănh lah prêh nău ndrel ty rgop soan bah ăp nu^h tâm năm bah năp. Yor nê, gay [ư t^ng ăp nău [ư tay, N’gâng kan Lao động-TB n’hanh xã hội mbra [ư tơm, tâm rgop đah bôk nău kan hun hao Liên hợp quốc, ăp n’gâng kan, nău kan n’gor nkuăl, UBND ăp nkuăl, ăp rmôt kan dak bah dih ta lam n’gor, ăp doanh nghiệp, nu^h way kan ntop kơl hun hao nkra njêng, hun hao nsum mpôl hăn ndrel tay, ntop kơl mpeh kỹ thuật, prăk kaih n’hanh nu^h kan ndrel, tâm rgop, boăt nthoi đah ăp rmôt kan, HTX tâm rnôk [ư t^ng ăp nău kan gay dơi geh nău r[o\ng  t^ng trong nchrăp n’hanh săk rnglăi bah nău nchrăp [ư.

Ơ, dăn lah ue\h wa !

  Nu\ih rblang: H'Thi