VOV4.Mnông:  Ta thôn Hoà Thanh, xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Daklak, wa Huỳnh Vân geh nu^h [on lan ta ntu\k g^t tât lah du hê nu^h pah kan ntoh lư mpeh nău rlet jêr jo\t, hun hao [ư sâm geh. Bâh 2 mpang ti dơm, wa le\ nănh ndơ\ ntil cam, quýt s^t tăm ta nkual neh sât ta thôn Hoà Thanh. Tât a[aơ, ăp play nju\nh le\ ns^t tay an rnăk wa nău geh ăp năm rhiăng rkeh prăk.

            A[aơ, đah 8 sào neh tăm cam, quýt, rnăk wa Huỳnh Hữu Vân, ta thôn Hoà Thanh, xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Daklak le\ lãi bơi tât 200 rkeh prăk du năm. Wa Vân an g^t, neh ta Hoà Thanh lah neh choih, le\ sât jêng lah âk ntil tơm tăm mô dơi hao jêng. yor ne\ ntơm nơh bôl ma le\ nsrôih pah kan jan sa r^ nău rêh bâh rnăk wa kanu\ng to\ng sa ăp nar. Năm 2012, wa rgâl nău tăm, [ư ueh tay neh, ku^h ntu dak, rvăt ntil cam sành n’hanh quýt đường bâh miền Tây s^t rlong tăm. Bâh geh tă g^t mât tăm rnôk nô hôm nha gu\ ta [on tơm Vĩnh Long, geh mât chăm tâm di jêng lah mir tơm cam, quýt bâh wa Vân luh play ăp năm. “Neh aơ tâm di đah tơm tăm ne\ gay ma mbra dơi rgâl tơm tăm, geh rnoh geh n’hanh rnoh khlăy mpeh wa\ng sa an nơm. Nt^t lah kơt a[aơ r^ du tơm mbra geh an nău geh bâh 50 tât 70 kg, kơp t^ng rnoh ntu\k tăch rgâl a[aơ đah rnoh khlăy 17-18 rbăn prăk/kg ê ho\ tât rnoh 20 rbăn prăk/kg r^ du tơm le\ an nău geh klâp ma rlău 1 rkeh prăk. Râng geh le\ rngôch ăp tơm , n’hâp le\prăk mât tăm hôm nha geh rmeh tât 150 rkeh prăk đo\ng, mô hôm geh ach o tay”.

            Tât bôk năm 2017, rnăk vâl wa Huỳnh Hữu Vân ntơm bah ach o, nâp nâl, dơi ua\nh lah nău ntoh lư tâm ntrong pah kan jan sa blău ta ntu\k. mô dơn rlu tay ta tơm cam, quýt, wa hôm nha rlong tăm rlău 700 tơm nhãn Thái n’hanh ntơm geh play. Wa Vân nchrăp tăch tay ntil tơ n’hanh kơl an [on lan tâm thôn u\ch rgâl tơm tăm mpeh kĩ thuật gay ma ndrel hun hao bah ach o. wa Lê Thị Bình Ly, cán bộ khuyến nông xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn ua\nh năl,nău ntoh luh bâh tơm sa play geh nchor ta xã le\ kơl an râk rnăk hun hao bah ach o, tâm ne\ geh nău nsrôih hun hao bâh wa Huỳnh Hữu Vân: “A[aơ rnoh neh tơm cam, quýt ta ntu\k xã Ea Nuôl ăp nar lơ ma hao âk. Ntoh lư kơt lah rnăk gâp aơ, bâh ntơm du rnăk ach o, wa le\ nănh rgâl jêng tơm sa play geh nchor gay ma n’hao nău geh bâh nơm n’hanh le\ hun hao bah ach o, ua\nh nsum nău ntoh luh bâh tơm sa play geh nchor le\ kơl an nu^h [on lan  ăp nar lơ ma ueh lơn”.

            Wa Lê Văn Quyết, kruanh UBND xã Ea Nuôl, nkuăl Buôn Đôn an g^t, neh Hoà Thanh ntơm nơh kanu\ng geh tăm ăp ntil tơm gleh nar jêng nău rêh n’hanh nău wa\ng sa bâh nu^h [on lan du\t jêr jo\t, a[aơ, âk rnăk [on lan ntơm rgâl tăm tăm jêng tăm cam, quýt ns^t tay săk rnglăy âk. N’gâng kan n’hanh ntu\k kan ta xã le\ mbơh tơih, rgo\ jă [on lan nsrôih do\ng khoa học kĩ thuật, rgâl mhe tơm tăm an tâm di t^ng nău nchrăp hun hao ta ntu\k, nkre lah ntru\t đă [on lan mô ir n’hao tăm âk ir, an geh ua\nh kơp ntu\k tăch đăp mpăn gay ma der geh âk ir ma ntu\k tăch mô geh, rnoh tăch jur thuk, [ư an [on lan jêr. “Xã le\ mbơh tơih, rgo\ jă ăp rnăk [on lan geh rnoh neh geh ntil bâh ăp xã Hoà Thanh n’hanh buôn Ea Mdhar r^ le\ geh [ư an [on lan mbơh ntơm tăm. Hôm mpeh nău ntru\t nsôr tuch tăm r^ an geh nt^m nti [on lan kơt nti, tâm rgop đah trạm khuyến nông bâh ăp nkuăl, ăp cty mât tơm tăm jur nt^m nti [on lan mât tăm n’hanh mât chăm tơm quýt t^ng di nău ntru\nh kĩ thuật, nkre lah mbơh njrăng đah [on lan mpeh nău hun hao tăm âk ir play geh nchor gay ma geh ntrong mpo\ng an [on lan ba kơi tay rnoh âk ir r^ ntu\k tăch lah ngoăy tâm âk nău du\t jêr”.

          Ta năp nău ngăn geh rnoh khlay ăp ntil tơm tăm tơm kơt cà phê, tiêu rgoh n’gơ ri tâm bar pe năm rlơ\ aơ, ăp ntil tơm sa play kơt bơ, sầu riêng dơi uănh lah tơm tăm ns^t tay nău geh wăng sa âk, rgop ns^t geh wa\ng sa an [on lan kan lo\ mir. Yơn lah, gay đăp mpăn an nău hun hao mir tơm, kônh wa ân r[ah g^t ăp nău u\ch geh hao têh jêng bah tơm tăm gay sơch ntil tơm tăm tâm di đah neh ntu trôk nar ta ntu\k. Tiến sỹ Hoàng Mạnh Cường, Kruanh bộ môn Lâm nghiệp n’hanh tơm sa play, mpeh Viện khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên mbra njrăng đă du đêt nkô| nău rnôk tăm n’hanh mât chăm tơm sa play.

            Hơi Tiến sỹ Hoàng Mạnh Cường, a[aơ tơm sa play ta nkual Tây Nguyên dôl hun hao mhâm mêh?

            Tơm sa play mhe hun hao đah a[aơ nklăp jât năm. Ta le\ rngôch ăp n’gor Tây Nguyên rgum lơn âk tâm ăp ntil tơm sa play dơi uănh lah kah khlay bơ n’hanh sầu riêng. Yơn lah mhe aơ nklăp tâm prăm tât pơh năm ri he geh du đêt tơm sa play mhe nê lah cam quýt n’hanh tơm play bu\ng. aơ lah ăp tơm geh nchoih lor bôk năp ns^t tay nău geh wa\ng sa du\t kloh.

            A[aơ t^ng mpôl hên ta ăp nkual dôl ma hun hao tơm sa play a[aơ dôl ko\ kol pe nkô| nău bôk năp lah nkô| nău joi trong luh ndơ tăch dôl mâp âk jêr jo\t. tâl bar lah ko\ kol tâm trong mât chăm. Ta aơ đah ăp ntil tơm sa play êng êng ri ân geh ndơ mât chăm êng êng. Lơn lah a[aơ he dôl kol khan nê lah mô ho\ geh dăp rgum na nê| gay hun hao jêng ăp nkual way tăm t^ng trong đăp mpăn.

            Ơ, tiến sĩ mhe nkah tât nău ko\ kol lor bôk năp lah mpeh trong tăch luh ndơ geh [ư. Ndr^ mhâm [ư gay nkra nkô| nău dja mêh hơi tiến sĩ?

            Trong nkra joi trong tăch luh mô dơn đah tơm sa play ma lah du trong nkra nsum an ăp ntil ndơ tuch tăm nsum bah he. Kơt he ho\ g^t a[aơ ngih dak, chính phủ ho\ geh ăp trong dăp rgum kloh rvoah đo\ng. Ta aơ Bộ Nông nghiệp n’hanh phát triển nông thôn ho\ jao an mpôl hên nău kan gu\ m^n gay rho\ do\ng dăp rgum tay n’gâng kan wa\ng sa tât năm 2020.

            Mpôl hên mbơh d^l gay kônh wa g^t dơi lah geh 4 tơm tăm jo\ jong đah tơm sa play nê lah tơm bơ, tơm sầu riêng, tơm prit n’hanh tơm cam. Rlău ma nău dăp rgum nsum an 5 n’gor Tây Nguyên ri Dak Lak ho\ geh đề án dăp rgum tay n’gâng kan tuch tăm tât năm 2020 n’hanh geh du trong r[o\ng gay tuch tăm tăch rgâl tơm jong năm n’hanh tơm sa play ho\ dơi Uỷ ban nhân dân n’gor Dak Lak uănh an do\ng đo\ng.

            Ta aơ he g^t đo\ng lah đah nău nkra joi trong luh ri he ân nkah lah he dơn tăm huêt jê| dơm ri he mbra mô joi geh ntu\k tăch n’hanh đah nău tăch n’gluh ri he ân geh dăp rgum na nê|, ăp ntu\k moh ndơ tăm dah âk hvi moh rêng [ư he kơt do\ng an păng. Ri aơ lah trong nkra du\t ăp kôp n’hanh lơn lah ta aơ gâp lah rjăp nău hun hao rgum mbra njêng luh dơi ndơ geh [ư đăp mpăn n’hanh joi g^t tơm ndơ luh rnôk tăch n’gluh./.

             Ơ, hôm đah nkô| nău mât chăm ri mhâm mêh hơi tiến sĩ?

            Ta aơ kônh wa njrăng ăp ntil tơm geh nău u\ch ntu\k rêh êng êng n’hanh nău mât chăm êng êng. He ân ntro\ng năl ăp ntu\k tăm moh ntil tơm nt^t kơt bơ n’hanh sầu riêng ri he ân tăm ta neh guh bazan n’hanh lơn lah tăm rlu\ ri aơ lah trong nkra du\t geh nău tam n’hanh a[aơ he saơ lah ho\ ns^t tay nău dơi du\t kloh.

            Êng đah tơm geh nchoih ri kônh wa njrăng lah păng dơn tâm di ta ăp nkual neh dak bôr n’hanh ăp nkual neh to\ng dak to\ dơm. Lơn lah tơm sa play geh nchoih mbra hao jêng ue\h ta ăp ntu\k geh duh nđik tâm l^n lơ nar n’hanh măng lơn ma hô ri lơn ma kah ue\h. Lah he tăm ta rnoh neh hvi ri he ân tăm êng du ntil ta ăp neh mir rgum nê. Lah he tăm rlu\ ri mô dơi mât rnoh dak si mât njrăng si tăm tâm ban kơt poh phân n’hanh rnoh âk dak si khêh tâm play đo\ng.

            Du nkô| nău ma kônh wa uănh khlay a[aơ lah nkô| nău dăp rgum. Yơn lah, mô di le\ d^ng nu^h g^t dơi mpeh nău dăp rgum moh ntil tơm ta ah ntu\k tăm. Ndr^, tiến sĩ moh ndơ njrăng đă đah kônh wa mêh?

            Lor bôk năp gâp njrăng đă kônh wa kơt aơ đo\ng gay a[aơ kônh wa m^n uănh di na nê| rnôk sơch ntil tơm sa play dơi tăm tâm di đah t^ng ntil neh na nê|. Ta aơ geh bar ntil tơm sa play du\t âk nu^h uănh khlay nê lah tơm sầu riêng n’hanh tơm bơ ri an tăm lor ta neh guh Bazan. Hôm ăp ntil neh êng [a [a\ ri he mbra tăm tơm geh nchoih.

            Nău tâl bar nê lah ntu\k tăch ntil ri ta Tây Nguyên he ho\ geh Viện khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên. Mpôl hên ho\ gu\ m^n du\t âk năm mpeh ăp ntil tơm jong năm tâm ban kơt tơm sa play đo\ng. ri kônh wa ân hăn ôp na nê| đah Viện ta ntu\k mbrô 53 trong Nguyễn Lương Bằng, nkual [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak..

            N’hanh lơn lah ta aơ mpôl hên geh nu^h rnâng kan mbra dơi mbơh nti na nê| an kônh wa [on lan jêng moh ntil tơm tăm an tâm di trong r[o\ng bah ngih dak. Du ntil đo\ng lah ta ăp nkual neh bah kônh wa kơt nê ri mpôl hên mbra mbơh nti an kônh wa moh ntil tơm tăm ma he dơi tăm tâm di.

            Ơ, dăn lah ue\h tiến sĩ Hoàng Manh Cường.

            Nu^h rblang: Thị Đoắt