VOV4.Mnông:  Bôl lah nu^h le\ tăm jo\ năm mô lah ntơm mhe mât tăm tơm tiu, nu^h tăm tiu ta Daklak le\ geh ăp nău m^n rvê tâm ntrong kan tăm n’hanh mât chăm mir tơm bâh rnăk vâl nơm.

Ăp năm dăch aơ, saơ ăp rnăk văr meng geh nău geh du\t âk bâh nău tăm tiu, rnăk vâl nô Lý Văn Giang, ta thôn Giang Tiến, xã Ea Puk, nkuăl Krông Năng le\ hăn ua\nh nđôi ăp mir tơm gay ma kơt nti nău kan. Năm 2013, nô Giang ntru\nh koh jăng 6 sào cà phê, rgâl tăm tiu. Nkre tăm nkre kơt nău kan, tât a[aơ, bôl ma le\ saơ mir tiu hun hao ueh jêng n’hanh ntơm lêh play bôk năp, yơn nô hôm nha saơ rvê yor nău bu tuh le\ geh âk ta du đê| rnăk êng. Nô Lý Văn Giang ngơi.

“Rơh gâp tăm r^ ua\nh njrăng ta kĩ thuật, nău g^t tă tăm tiu r^ nơm geh kơt nti, bâh nău ntơm tăm r^ du\t âk lah nău kan mpeh kĩ thuật tơm lah nău khlăy, jêng lah an geh nău kơl nti bâh ăp nu^h way kan. Ngăn lah ma geh nău mât ua\nh n’hanh kơl kan an bâh ăp nu^h way kan r^ [on lan lơ ma rhơn.

Hôm rnăk vâl nô Lê Hữu Nghị ta xã Ea Tiêu, nkuăl Cư Kuin, n’gor Daklak le\ tăm tiu rlău 20 năm aơ. Yơn lah, tam rnôk mât chăm rlău 1,6 ha tiu bâh rnăk vâl, wa mô dơi der geh nău w^ we\, ngăn lah tâm nău săch phân poh n’hanh dak si mât tơm tăm rnôk do\ng ta mir tơm. Wa Nghị an g^t, nău m^n rvê ngăn lah do\ng phân poh n’hanh dak si mô ueh jêng, yor an geh do\ng mô tâm di dak si mô lah rvăt phân poh rlăm r^ mir tơm dôl an nău geh đăp mpăn mbra dơh geh roh dơm n’hanh rơh âk mông nar ndâk nsơm tay. Wa Lê Hữu Nghị ngơi:.

“Gâp kanu\ng rvê ngăn lah nău bu tuh n’hanh klach phân poh rlăm n’hanh dak si puh rlăm. Nău ngăn, kơt ntu\k tăch phân dak si kơt ne\ đo\ng, ăp ntil ndơ he mô dơi g^t ma der. Gâp poh phân r^ mô geh rnôk gâp poh phân thuk prăk, du\t âk kanu\ng do\ng ăp ntil phân khlăy prăk, du\t thuk lah du rkeh prao, săch ăp ntil phân ueh jêng, bâh ăp cty ntoh lư, nđâp ma dak si nkh^t tu ndrung kơt ne\ đo\ng, gâp săch ăp cty I đăp mpăn geh nău knơm.

Rnăk vâl wa Trần Hữu Quang, ta thôn 3, xã Ea Bhôk, nkuăl Cư Kuin, n’gor Daklak tăm rlău 1,2 ha tiu đah rlău 1500 tơm tiu geh năm tăm êng êng, geh tơm mhe tăm bâh yan mih ba năp, du đê| tơm le\ geh lêh play bar pe năm aơ. Bâh ăp rơh tâm nchră [ư ta ntu\k, wa le\ geh djăt nkah tât ntrong kan mât chăm tiu t^ng trong nâp nâl, n’hanh u\ch hun hao rnoh neh tăm tiu bâh rnăk vâl t^ng trong aơ. Yơn lah, săk păng nơm ê ho\ geh g^t na nê| nău kan mât chăm tiu t^ng nău mpo\ng di lah mhâm [ư, păng du\t m^n rvê, mô g^t ntu\k joi ăp nău mbơh kan khlăy . wa Trần Hữu Quang ngơi.

“Gâp u\ch tăm tiu mât chăm t^ng trong ntil kơt lah VietGAP, u\ch mât chăm kơt ne\ r^ gay an tiu nâp jêng ueh, yơn lah gâp mô g^t ntu\k kơt nti, mơh ntil phân poh. Ne\ lah an geh ăp nu^h mbơh nti an he gay ma he g^t trong mât chăm tâm di. Nău ngăn gâp djăt rơh tâm nchră bu lah dak si aơ kơt aơ, phân poh aơ kơt aơ, yơn lah mô dơi g^t ma t^ng, yor tane\ mô geh nu^h g^t dak si mô lah phân ne\ ueh jêng.

N’gor Daklak a[aơ geh rlău 20 rbăn ha tiu n’hanh rnoh neh tăm tiu hao mbro tâm ăp năm dăch aơ. T^ng nău ua\nh năl bâh UBND n’gor Daklak, nău pơk hvi rnoh neh tăm tiu mhe nơh, du\t âk lah tâm kơt, mat tăm êng, mô geh t^ng nău nchrăp. Âk nu^h [on lan bôl ma ê ho\ g^t nău mât tăm yơn lah tăm tiu t^ng ntrong nkre tăm nlre kơt nti bâh ăp rnăk hăn lor bôk năp. Yor ne\, rnôk geh nău bu tuh r^ du\t jêr ma njrăng săm n’hanh dơh geh nău khuch roh. Ta meng ne\, đah âk ntil phan poh, dak si mât tơm tăm ta ntu\k tăch rgâl kơt a[aơ, nu^h [on lan mbra geh mâp âk nău jêr jo\t gay ma săch an nơm ntil phân poh n’hanh dak si mât tơm tăm tâm di, geh nău ueh jêng gay ma do\ng lah mô geh nău mât ua\nh na nê| mpeh nău ueh jêng bâh n’gâng kan têh.

          Nkoch njrăng n’gang bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi tơm tiêu khay mih.

       Khay mih lah rnôk dơh gay ăp ntil mbr^ng sêt ntoh luh ta tơm tiêu. Tâm nê lơn âk lah bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi tă bah ăp ntil mbr^ng sêt gu\ rêh tâm neh [ư jêng. Gay kônh wa g^t wât kloh lơn mpeh ntil bu tuh dja tâm ban kơt trong njrăng n’gang đo\ng, nar aơ thạc sĩ Phạm Công Trí, Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra mbơh g^t tât kônh wa n’hanh băl mpôl bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi tâm ban kơt trong njrăng n’gang đo\ng.

            Ơi thạc sĩ, dăn thạc sĩ an g^t nkô| nău tâm ban kơt mpơl bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi ta tơm tiêu mêh?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl đah tơm tiêu bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi kônh wa tăm tiêu way njrăng uănh khlay da dê. Nău mpơl du\t dơh saơ. Lah kônh wa luh saơ tơm tiêu tâm bar pe nar le\ êr n’hanh kh^t ri kuăl lah kh^t ngăch, hôm tơm êr mbrơi mbrơi n’hanh jo\ lơn mơ kuăl lah kh^t mbrơi. Đah bu tuh kh^t ngăch, nkô| lah tă bah mbr^ng sêt Phytoxthora, hôm đah bu tuh kh^t mbrơi ri mbr^ng sêt Fusarium lơh, yơn gay an lăp bu tuh an tơm tiêu lah luh bah reh, tă bah mbr^ng sêt ntoh luh âk ri păng lăp sa. Đah bu tuh kh^t ngăch n’hanh tâm khay mih dja ri kônh wa du\t n’hâm njrăng yor mbr^ng sêt dja hao rơ\ tâm rnôk mih âk. Ta rnôk a[aơ ri ăp mir tăm tiêu i kônh wa koch n’hong dak sor ue\h ri kônh wa mô ir rvê, tâl bar đo\ng lah he ân geh trong njrăng n’gang lah trong nkra du\t tam gay kônh wa he mbra mât njrăng ue\h đah ntil bu tuh dja.

            Ơ, đah ăp nkô| nău thạc sĩ mhe nkoch nê ri kônh wa he ân t^ng [ư moh trong nkra gay bah ir bu tuh dja mêh?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Ơi kônh wa đah nău mât njrăng đah le\ rngôch tơm tăm lah nsum ri he uănh khlay tât trong mât chăm n’hanh trong puh dak si mât njrăng si tăm. Ta aơ, đah tơm tiêu, na nê| lah bu tuh kh^t ngăch kh^t mbrơi ri kônh wa ân nkah, bôp năp lah trong mât chăm ue\h, tâm di gay tơm tăm hao jêng dăng. Tâm mir tiêu bah he ri ân koch ue\h n’hong dak sor. Đah mir tiêu i ntơm tăm ri ân njrăng tât nkô| nău dja. Geh suăt ue\h dak ri mir tiêu păng mơ dơi hao jêng, nkre ma nking nchăng dơi ăp nău tât khuch bu tuh tâm khay mih. Tâl 2, kônh wa mât njrăng mbr^ng s^t tuh ta nâm neh ơm bah bôk năp, nt^t kơt bu ro\ sa reh, du đêt mbr^ng sêt bu tuh. Nê lah ăp trong mât chăm. Ndrel đah nê lah kônh wa ân do\ng dak si mât njrăng si tăm. Đah bu tuh kh^t ngăch tă bah mbr^ng sêt phytoxthora ri ân do\ng dak si săm tam. Tâl 2 đo\ng lah mbr^ng sêt Fusarium [ư jêng bu tuh kh^t mbrơi n’hanh bu ro\ sa reh tâm neh ri mbra do\ng trong nkra ma mbr^ng sêt sinh học. Nău puh dak si dơh dơm, kônh wa do\ng di rnoh t^ng nău nchih bah lơ ntô. Đah ntil mhe ri kônh wa njrăng, bôk khay mih kônh wa to\ mbe\ tơm, n’gul khay mih n’hanh kêng du\t khay mih, đah nău njrăng ri kônh wa mbra do\ng 3 tơ\ kơt nê.

            Ndr^ he mbra dơi nkh^t le\ mbr^ng sêt tâm neh dơi đo\ng hơi thạc sĩ?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Kônh wa he g^t lah tâm neh ntu ri way geh nău tâm ban rơ\ jêng đah ăp ntil ndơ đo\ng, jêng geh le\ ma mbr^ng sêt khuch djơh n’hanh geh le\ ma mbr^ng sêt ue\h ndrel gu\ rêh đo\ng. Lah he lah nkh^t le\ ri nklăp nău dja mô dơi geh jêng dơn mât ta rnoh tâm di dơm. Nt^t kơt kân đêt rnoh mbr^ng sêt khuch djơh, ri rnôk nê mbr^ng sêt ue\h jêng âk lơn ri tơm tăm bah he geh đêt khuch khat lơn. Kônh wa he sơch trong njrăng lor, nt^t kơt tâm khay mih kônh wa ân njrăng lor ma dak si Insuran n’hanh mbr^ng sêt Tricho ri he le\ [ư hu\ch rnoh âk mbr^ng sêt tuh Fusarium hôm n’hanh Phytoxthora, păng mô dơi hao jêng, mô n’hao rnoh âk, ri he mât dơi ta rnoh tâm di, kơt nê| ri njêng luh du nău đăp mpăn jo\ jong. Lah a[aơ kônh wa he nkh^t hêng le\ du ntil mbr^ng sêt nê nơh ri njêng luh mô tâm ban ndơ rêh, kơt nê| ri mô jo\ jong ơm.

            Nkah tât nău dja ri gâp u\ch njrăng đă tât kônh wa nkô| nău mât chăm tơm tăm, lơn lah tơm tiêu, kônh wa ân r[o\ng tât trong mât chăm hữu cơ sinh học gay tơm hao jêng t^ng trong nâp dăng. Bah meng nău mât chăm ue\h, do\ng trong puh dak si ndru\ng ri kônh wa ân do\ng âk phân poh hữu cơ, tâm ban kơt ăp phân hữu cơ sinh học n’hanh dak si sinh học gay kơl tơm tiêu hao jêng ue\h đo\ng.

          Ơ, dăn lah ue\h thạc sĩ!

Nu^h rblang: Thị Đoắ - Điểu Thân