VOV4.Mnông: Tâm rnôk dja, ta âk mir cà phê ntoh rđiăt tuh sa reh. Gay njrăng n’gang đah ntil bu tuh dja, âk kônh wa le\ rvăt dak si hoá học, dak si mât njrăng si tăm gay puh ta mir tơm. Aơ lah trong nkra way ơm kơl kônh wa nkh^t rđiăt yơn nău tam mô ho\ âk yor dak si mbra khuch tât săk geh tơm tăm. Bar năm aơ, ntơm bah nău dơi geh gu\ m^n bah đề tài “sơch du đêt ntil ndơ gu\ rêh tâm neh, geh nău dơi sa rđiăt lơh khuch reh tơm cà phê” bah Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, le\ an luh bar chế phẩm sinh học njrăng n’gang rđiăt lơh khuch reh cà phê lah Wasi F1 n’hanh Wasi F2, kơl kônh wa nkh^t rđiăt geh nău tam ma mô kâp do\ng dak si. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt.

Ta nâm ăp n’hâm tơm sầu riêng, tơm bơ, mir cà phê hvi rlău 1ha bah rnăk wa Võ Thị Cẩm, ta thôn Phú Phong, xã Ea Drơng, nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak hao jêng nđ^r ue\h. yơn ntơm bah du khay aơ, rđiăt, bu tuh nđôch ntoh lơn ma hô [ư play cà phê ru\ng âk. Wa Cẩm an g^t, bol ma rvăt dak si puh, yơn tât a[aơ nău dja nha mô ho\ bah đo\ng. rnăk păng du\t rvê hu\ch săk geh cà phê n’hanh puh dak si âk mbra khuch tât tơm tăm n’hanh săk geh play:

“Mhe aơ rđiăt, geh hăn rvăt dak si s^t puh yơn mô dơi nkh^t le\, geh nklăp 70% dơm. Rđiăt n’hanh bu tuh nđôch lơh khuch du\t âk, lah ơm saơ, năn puh dak si yơn khuch roh nklăp 20% đo\ng. Hôm bu tuh nđôch lơh khuch tât 50% lah mô ngăch ban saơ…”

Mir cà phê geh âk rđiăt tuh đo\ng, yơn wa Trần Hữu Toàn, ta xã Ea Tiêu, nkuâl Cư Kuin, n’gor Dak Lak, le\ sơch trong nkh^t rđiăt ma ndơ sinh học. dơi geh nău nt^m nti bah cán bộ Viện Khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, wa Toàn le\ do\ng 2 chế phẩm sinh học njrăng n’gang rđiăt sa reh cà phê lah Wasi F1 n’hanh Wasi F2. Aơ lah ndơ jêh geh gu\ m^n “Sơch du đêt ntil ndơ gu\ rêh tâm neh, geh nău dơi sa rđiăt lơh khuch reh cà phê” bah Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên. Wa Trần Hữu Toàn an g^t, dak si njrăng n’gang rđiăt n’hanh trong do\ng dơh đo\ng, djăt ma poh ta tơm mô di puh kơt ntơm nơh:

“Rđiăt ta mir gâp du\t âk bah rđiăt ta tơm n’hanh rđiăt ta n’gu du\t âk. Ntơm bah nar Viện s^t rlong [ư ri rđiăt bah ngăn. A[aơ rđiăt ri geh đo\ng yơn du\t đêt…”

T^ng wa Phạm Ngọc Hải, cán bộ kỹ thuật Công ty cà phê Việt Thắng, n’gor Dak Lak, ri rgâl bah hôm do\ng dak si hoá học gay nkh^t rđiăt ri a[aơ ăp dak si sinh học lah Wasi F1 n’hanh Wasi F2, kônh wa ho\ geh tay trong nkra mhe jo\ jong lơn, tam lơn tâm mât chăm mir cà phê. Trong nkra dja le\ dơi t^ng [ư n’hanh uănh năl tay ta du đêt ntu\k tăm cà phê bah n’gor, tâm nê Công ty cà phê Việt Thắng le\ do\ng geh nău tam đo\ng. wa Phạm Ngọc Hải, an g^t:

“Rđiăt ntoh ta tơm ri du\t dơh saơ, geh âk ntil dak si hoá học, sinh học đo\ng, yơn lah rđiăt gu\ ta nâm n’gu reh, nu^h kan du\t đêt geh njrăng. Lơn lah cán bộ kỹ thuật hăn chop mir geh rnôk mô dơi saơ đo\ng. Mpôl hên kan nsum đah Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên saơ n’hanh lơh bah ngăch rđiăt lơh khuch n’gu tơm reh lah nău du\t ue\h. Dăn đă tâm let năp aơ tay ân do\ng lam hvi n’hanh ơm ndơ\ chế phẩm dja [ư njêng…”

Do\ng trong nkra sinh học rgâl an do\ng dak si, hoá chất gay njrăng bu tuh dôl lah trong r[o\ng hăn ue\h gay kơl [on lan n’hao săk geh, kah ue\h ndơ geh [ư, r[o\ng tât du jâng tuch tăm jo\ jong./.

Mhâm [ư gay ma njrăng but uh geh săk rnglăy ma mô kâp do\ng dak si hoá học? thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa n’hanh mpôl cán bộ bâh Viện Khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên le\ m^n ua\nh, rlong [ư n’hanh joi trong geh săk rnglăy. Ba kơi aơ, Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa mbra mbơh na nê| lơn mpeh ăp nău geh săk rnglăy bâh bôk nău m^n ua\nh aơ.

            Ôp: Ơi thạc sĩ, nău geh m^n ua\nh bôk nău kan “săch, do\ng du đê| ntil ndơ geh ueh tâm neh mbra dơi njrăng nău but uh mbr^ng ta cà phê” le\ geh dơi do\ng tâm nău pah kan jan sa mhâm an [on lan eh?

            Wa Đào Thị Lan Hoa:Nău geh m^n ua\nh do\ng tâm ntu\k rlong [ư, hên saơ le\ geh [ư pah kan rlong ta 2 ntil dak si lah Wasii F1 n’hanh Wasii F2 gay ma njrăng but uh mbr^ng ta tơm cà phê. Nău geh an saơ nău tam bâh ntil dak si aơ [ư puh ta ăp mir cà phê bâh Cư Kuin an saơ săk rnglăy rlău 80% mpeh nău tam mât njrăng. Mpeh nău đah [on lank an lo\ mir, hên saơ nău do\ng dak si aơ dơh lơn, ueh lơn. Lah kơt do\ng di đah nău nt^m mbơh bâh hên lah rnôk ua\nh nđôi geh nău but uh mbr^ng r^ he ku^h ntu ua\nh tơm, ua\nh reh bâh tơm cà phê ta rnoh jru klâp ma 30cm, loch ne\ sui dak sit a ne\ loch ne\ to\ dak n’hanh brôi tay, r^ săk rnglăy nău njrăng săm mbra âk lơn…

            Ôp: Nău but uh mbr^ng lah nău jêr njrăng săm, nău do\ng dak si sinh học kơt ne\ đah ăp ntrong kan njrăng săm êng r^ mhâm geh nău dơh ueh êh wa?

            Wa Đào Thị Lan Hoa: Tâm ba năp nơh, mpôl hên le\ m^n ua\nh âk ta le\ rngôch ăp tơm tăm êng, đah tơm cà phê le\ geh nău dơi ta nău bu tuh mbr^ng ta play. Hôm đah but uh mbr^ng tar eh, an saơ nău geh ueh do\ng dak si geh [ư bah ndơ tâm neh, njrăng but uh krêp mbr^ng tuh reh đah ăp ntil trong săm êng lah ta ntu\k păng du\t ueh đah ntu\k gu\ rêh pah kan n’hanh ntu\k gu\ rêh văr ne\, mô geh khuch tât ăp ntil ndơ jôp sa ueh êng ta tơm. Đah ntrong hun hao tuch tăm kloh ueh tâm let năp tay r^ nău an lor do\ng dak si sinh học mbra geh âk nu^h u\ch do\ng lơn.

            Ôp: Yơn lah, Nău bu tuh geh ngăch bah kơt he do\ng puh ma dak si hoá học đo\ng?

            Wa đào Thị Lan Hoa: Tâm rnôk rlong [ư ta mir cà phê njrăng but uh mbr^ng tar eh saơ nău tam bâh dak si lah mbrơi lơn đah dak si hoá học, yơn lah mpeh đah nar khay gay ma mbring plơ\ voăch tay r^ tâm ban. Hên saơ kanu\ng puh 1 tơ\ 2 tơ\, le\ geh nău tam tâm ban hôm. Yor ne\, rnôk do\ng dak si păng geh tay nău ueh lah mô geh tâm rdâng dak si đah  nău but uh lah nsum. Rnôk do\ng dak si bôk năp mbra jo\ tam, yơn tât ba kơi mbra ntop âk rnoh dak si tâm neh, tâm nău trôk nar tâm di, duh nđik, l’^t răm, rnoh pH r^ păng mbra đăp mpăn nău but uh mô hôm plơ\ tay, nău ne\ mpơl nău tam ueh bâh dak si sinh học.

            Ôp: Rlău ma nău do\ng ăp dak si. Ta nău pah kan, kônh wa mhâm nău nkah njrăng gay ma n’hao tam do\ng ăp ntil ndơ ueh mbra dơi tâm rdâng đah but uh ta tơm êh wa?

            Wa Đào Thị Lan Hoa: Kônh wa an kahg^t, an geh nta nău dơh nơih ueh ta mir cà phê gay ma an ăp ntil ndơ ueh rêh hun hao ta tơm. Na nê|, hên mbơh đă rnôk to\ dak si an geh to\ng ueh l’^t, ta ba lơ an ueh aih, nkre đah ăp tơm nku\m n’hâm, mbra nta nău dơh nơih an ndơ ueh hun hao ta tơm, ngăn lah tâm neh, lah geh ăp mir phân hữu cơ lêk ôm ueh to\ng gay ma rnoh ndơ ueh aơ hao tâm neh.

            Ôp: Dăn lah ueh thạc sĩ.