VOV4.Mnông- Nău ngăn an saơ ta Kon Tum ndrel đah ăp công công ty, hợp tác xã dôl hăn bôk năp tâm nău pah kan tuch tăm kloh ueh r^ mô đê| rnăk vâl, nu^h kan le\ dôl nsrôih kơt nti gay ma hun hao pah kan jan sa t^ng trong kan aơ. Nău nchih bâh phóng viên nkô| way nkoch nkoch nău hun hao tuch tăm t^ng trong kloh ueh ta nkuăl Kon Plông.

Tâm ăp năm dăch aơ, ta meng ăơ Công ty, Hợp tác xã tât gôl yôk Măng Đen, nkuăl Kon Plông, n’gor Kon Tum ntuh kơl hun hao pah kan tuch tăm do\ng công nghệ mhe r^ geh ăp ntu\k kan, nu^h kan săch ntu\k aơ gay ma hun hao pah kan jan sa tuch tăm kloh ueh. T^ng nău mbơh bâh wa Nguyễn Lâm Cảnh, kruanh rmôt kan hợp tác xã n’gor Kon Tum, geh bar nău du\t dơh gay ma ta ntu\k hun hao tuch tăm t^ng trong kloh ueh, ne\ lah nău ơm geh êng n’hanh nău kơl an.

“Kon Tum lah n’gor geh nău dơi mpeh hun hao tuch tăm. Trôk nar duh l’^t, mih âk du\t dơh an nău hun hao tuch tăm kloh ueh. Tâm rnôk dăch aơ ăp gâl kan, n’gâng kan le\ mât ua\nh tât nău hun hao tuch tăm kloh ueh, ngăn lah bâh ntơm geh chính phủ ntru\nh Nghị định 109 mpeh hun hao tuch tăm kloh ueh, tâm ne\ geh ntru\nh du đê| nău kơl an mpeh doanh nghiệp, hợp tác xã n’hanh ăp rnăk vâl pah kan tuch tăm kloh ueh. Yor ne\ ntrong hun hao tuch tăm kloh ueh le\ n’hanh dôl geh doanh nghiệp, hợp tác xã, nu^h pah kan tâm ban kơt nu^h do\ng ndơ du\t mât ua\nh.

Ta nkuăl Kon Plông, n’gor Kon Tum Hợp tác xã tăm biăp kao n’hanh pâl nđaih mom ndăm lah ngoăy tâm âk nău kan ntoh lư hun hao tuch tăm kloh ueh. Geh mât ua\nh, leo kan yor 7 nu^h kan geh nău dơi lôch nti Đại học let lơ, đah ăp nu^h way kan mpeh công nghệ sinh học, ndơ kah lăy, săk soan…15 ntil ndơ biăp, bum, play bâh hợp tác xã le\ lah na nê| nău dơi nơm ta ntu\k tăch rgâl, pă an ăp ntu\k tăch rvăt têh ta nkuăl [on têh Hồ Chí Minh kơt lah: Siêu thị Big C, ntu\k tăch ndơ E-Mart…A[aơ đah rnoh 5 tấn biăp, bum, play ăp khay, Hợp tác xã mhe kanu\ng geh tâm di đah 40% nău u\ch ta ntu\k tăch rgâl. T^ng nău mbơh bâh yuh Trần Thị Dung, kỹ sư Công nghệ sinh học, mât ua\nh hợp tác xã Biăp kao n’hanh pâl nđaih Thanh niên r^ mpông lăp bâh nău dơi ne\ lah [ư t^ng na nê| ăp nău ntru\nh mpeh pah kan tuch tăm t^ng trong kloh ueh bâh ntơm nău [ư neh.

“ăp nău ntru\nh bâh nơm mbra geh [ư t^ng na nê|. Nt^t lah kơt đah [ư neh r^ ê lor rnôk ăp he [ư neh r^ an geh ua\nh năl lor nău [ư neh [ư neh [ư mbor, du\t mbor rnoh ndơ kahlăy bâh păng mhâm geh nău tâm [ah.nău ua\nh năl so\k neh mhâm [ư, mhâm ua\nh năl n’hanh an lăp do\ng mhâm [ư r^ rnoh tâm di lah du\t di. Ne\ lah ntrong kan gay ma mât ua\nh kơt lah he mbra dơi ua\nh năl nu^h kan he le\ geh [ư t^ng di nău ntru\nh aơ đo\ng lah mô n’hanh khân păng dôl geh [ư t^ng đo\ng lah mô”.

Đạ nău săk rnglăy wa\ng sa âk, ta n’gor Kon Tum lah nsum n’hanh nkuăl Kon Plông lah êng, ndrel đah ăp doanh nghiệp r^ âk nu^h kan,rnăk vâl le\ săch hăn lah nău pah kan tuch tăm kloh ueh. Geh nchrăp ău u\ch ro\ng tuch tăm kloh ueh gay ma rgum nău tăkan hun hao pah kan jan sa bâh rnăk vâl, A Nhỉ bu klô ndăm Xơ đăng 22 năm deh ta [on Đăk Bông, xã Măng Bút le\ tât pah kan ta Hợp tác xã biăp kao n’hanh pâl nđaih Thanh Niên nkoch mpeh nău m^n mpeh nău kan bâh nơm n’hanh nđâp ma ăp nău nchrăp dôl nchrăp [ư, A Nhỉ nkoch kơt aơ.

 “Tâm [on nt^t lah kơt mê| gâp lah nău ngăn sr^h tăm biăp, tă biăp r^ mê| gâp mô geh dak to\, mô geh poh phân an păng. Saơ neh kơt lah ndrung n’har rpu lah mê| săm sr^h găr ntil ta ne\ dơm, tât têh r^ he pe\ lêh, mô geh r^ khơm. Ta aơ gâp u\ch an geh mât chăm, an geh poh phân to\ng ăp. Lăp ta aơ lah gâp kơt nti gay ma jêng nu^h pah kan blău gay ma pah kan an ntu\k kan têh nsum. Gâp do\ng ăp ntil ndơ gâp geh kơt nti ta aơ s^t nti mbơh tay an mê| gâp [ư”.

Du\t khay 6 mhe nơh, chính phủ le\ ntru\nh an do\ng nău nchrăp kan hun hao tuch tăm kloh ueh lvang năm 2020-2030. aơ lah nău dơh nơih gay ma n’gor Kon Tum ntrôl nău pah kan jan sa tuch tăm kloh ueh hun hao.

Wa Nguyễn Văn Xuân lah nu^h le\ du\t geh nău dơi tâm trong leo [ư tuch tăm t^ng trong mô do\ng dak si ta xã n’har bri du\t jêr jo\t Mô Rai, nkuâl Sa Thầy, n’gor Kon Tum. 6 năm rlău aơ, rnăk păng krêp dêh đah trong leo [ư tăm tơm sa play nkre đah neh tuch tăm lah 10ha; ndơ geh [ư dah âk  geh, tăch le\ dah nê. Wa Nguyễn Văn Xuân mbra nkoch đah kônh wa n’hanh băl mpôl mpeh ăp trong leo [ư ue\h dja.

- Dăn may nkoch mpeh mir tơm sa play bah rnăk he đah kônh wa [on lan kan lo\ mir dơi đo\ng wa?

Wa Nguyễn Văn Xuân: “Ta mir tơm rnăk gâp ri du\t âk ntil tơm. Nt^t kơt tơm bu\ng ntô ư\r, tơm bu\ng nju\ng lôch nê dôl rgâl tơm bu\ng Ruby Thái, cam xoàn, cam sành, quýt đường, sầu riêng, tơm [ek, tơm na, tơm đu\r, du\t âk ntil tơm sa play. Rnăk hên [ư t^ng trong mô do\ng dak si, ho\ play buh 2 năm. Đah rnoh âk kơt a[aơ mô ho\ to\ng tăch an n’gor Kon Tum dja ơm”.

- Tăm tơm sa play mô do\ng dak si ri nău nking nchăng bu tuh bu sa, phân poh an tơm mhâm mêh wa?

Wa Nguyễn Văn Xuân: “Mpôl hên plơ\ tay kơt nău kăl e nơh u che he [ư, mât rong ndơ sa ndru\ng riăt sa tơm tăm mô do\ng du ntil dak si gay puh an ăp ngonh lêr tu ndru\ng chuh sa an he. Rnăk hên a[aơ, dôl  do\ng ăch ndrôk, ăch djăr poh. Rlău ma nê rnăk hôm do\ng phân ka đo\ng, phân ka rêh to\ t^ng trong dak. Êng phân ka rêh he ân geh trong dak n’hoch t^ng tơm ngoăy gay poh phân rgum tâm tơm. Ndr^ hôm ăch djăr n’hanh ăch ndrôk ri rnăk hên poh way 1 năm 2 tơ\ tâm bôk khay mih n’hanh kêng du\t khlay mih. Hôm phân ka rêh to\ 1 khay 1 tơ\ gay đăp mpăn to\ng kah an tơm tăm n’hanh uănh tâm hao jêng tơm mhâm păng gay he dơi n’hao mô lah n’hu\ch tơm sa play he ân rgâl tâm di mơ”.

- Âk kônh wa [on lan a[aơ dôl du\t krit jêr đah nău nking nchăng ndơ bu jôp n’hanh rsap jrêng lơh khuch play, lơh khuch tơm. May mbra nkoch nău tă ơm g^t kan bah he tâm nău njrăng n’gang bar ntil du ndru\ng chuh sa dja đo\ng?

Wa Nguyễn Văn Xuân: “Bu jôp a[aơ rnăk hên do\ng ngoăy lah ndơm chot êr sinh học yông wăr. Tâl bar lah put play ma rsôp, ăp play but ma rsôp da dê, hôm êng tơm cam, tơm quýt rnoh luh play âk mô dơi put nklâm ma rsôp. Play bu\ng, play [ek rnăk hên put nklâm le\ rngôch. Nău rsap jrêng a[aơ ta mir tâm khay wai, khay mih [ư wa\r năm. Ndr^ yơn le\ rngôch pih rêp bah dâng a[aơ du\t ue\h jêng, rnăk hên pie\h rk^t neh du\m bu lăk n’hanh ndơ gu\ rêh tâm neh du\t âk jêng ho\ geh ngonh lêng, ngonh du\n sa rsap jrêng dja du\t ue\h. Jêng lăp tâm mir gâp ri ăp ntu\k go\ geh saơ ngonh da dê.

• Mpeh rnoh srêt tăm du đêt tơm sa play ri tâm pă mhâm [ư an tâm di mêh ?

Wa Nguyễn Văn Xuân: “Mbor đah mbor kơt tơm cam, tơm quýt, tơm [ek ri 3m, tơm cam, tơm quýt lah 4x4m. Ndr^ hôm tơm bu\ng ri ân 5m. Yor tơm n’glu mpu\m lha hvi. Tơm sầu riêng ri ân 8x8m. Yor tơm sầu riêng ân đăp mpăn to\ng lăp măt nar wa\r tơm mô dơi an n’glu n’hâm. Jêng rnoh srêt srang tăm  bah tơm kơt nê rnăk hên [ư ri păng tâm di”.

- Âk kônh wa [on lan kan lo\ mir u\ch [ư du mir tơm sa play t^ng trong mât chăm mô do\ng dak si, may mbra kơl n’hanh moh geh nău mbơh nti an kônh wa [on lan kan lo\ mir đo\ng?

Wa Nguyễn Văn Xuân: “Ho\ ntuh kơl tâm mir tơm têh hvi mô do\ng dak si ri rnăk I u\ch [ư rnăk hên mbra jă tât uănh gay kơt nti, tâm ôp nău tă ơm g^t kan. Ân geh nău gân djăng đah mir ba, lôch nê mơ tât rnoh geh prăk kaih. Yor ntuh kơl tâm mir têh hvi mô do\ng dak si ân ăp to\ng rêng, roh hoach du\t âk prăk kaih. T^ng trong r[o\ng ntu\k tăch rgâl a[aơ, ăp ntil play ân mô geh dak si lah mô bu mô dơi tăch. Âk kônh wa m^n rvê, lah he tăm ntu\k tăch luh. Yơn đah rnăk gâp ri a[aơ mô geh ndơ ma tăch yor bu ho\ nsing nơm ngăn, tât hăn uănh mir tăm hôm n’hanh lôch ăp tơ\ rlong uănh năl, test ăp dak si mât njrăng si tăm rnăk gâp mô geh du đêt”.

- Ơ, dăn lah ue\h wa!

                                                            Nguyễn Khoa Điềm nchih

                                                            Thị Đoắt răk rblang