VOV4.M'nông: Ăp năm dăch aơ, âk [on lank an lo\ mir ta Daklak le\ rgâl ăp rnoh neh tăm cà phê, điều mô jêng , rgâl tăm ăp ntil tơm sa play geh nchor kơt lah cam , quýt, play bu\ng…ns^t tay nău geh wa\ng sa âk. Yơn lah, tơm sa play geh nchor hôm nha lah tơm tăm geh mhe jêng âk [on lan ê ho\ g^t nău mât tăm tâm di gay ma geh âk play, ueh jêng. gay ma kơl an [on lan geh g^t mât tăm ăp ntil tơm aơ, tâm nkô| way nkoch nar aơ, nkoch mbơh nău w^ we\ bâh [on lank an lo\ mir ta Daklak tâm nău mât tăm cam, quýt, Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, kruanh bộ môn Lâm nghiệp n’hanh tơm sa play, Viện Khoa học kĩ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra mbơh nkoch ăp nău mât tăm tơm sa play geh nchor.

            Ăp năm dăch aơ, âk [on lank an lo\ mir ta Daklak le\ geh rgâl ăp rnoh neh tăm cà phê, điều mô jêng rgâl tăm ăp tơm sa play, tâm ne\ geh cam, quýt. Bôl ma bôk năple\ ns^t nău geh săk rnglăy wa\ng sa âk, yơn lah du\t âk [on lan a[aơ tăm t^ng nău nơm u\ch, nơm g^t, tâm kơt jêng nău geh mô âk, âk [on lan w^ we\ ta nău mât chăm.

            Lôch tă geh nău ua\nh năl n’hanh kơt tăm, năm 2013, wa Vi Văn Doãn ta thôn 6B, xã Cư Elang, nkuăl Ea Kar, n’gor Daklak ntru\nh nchră tăm cam. Bôk năp kanu\ng rlong tăm klâp ma 500 tơm, yơn wa Doãn saơ tăm cam tâm di đah trôk nar mih sial, mô hoach âk kan nar, nar mât. Bôl ma ê ho\ g^t kĩ thuật tâm nău poh phân, yơn yan cam mhe nơh păng geh tât 20 tấn play, đah rnoh tăch khlay 18 rbăn rpăk.kg, rnăk wa hôm nha geh rlău 100 rkeh prăk đo\ng.

            “Jay gâp a[aơ geh lah 500 tơm, hôm bar pe rhiăng tơm gâp mhe tăm mô ho\ play. Saơ geh play âk, ntơm nơh gâp sreh tơm cà phê tăm cam, rnoh geh a[aơ 22-23 rbăn prăk/kg. rnoh way tăch lah 18 rbăn prăk/kg nău geh lam mir tơm geh tât 100 rkeh prăk đo\ng”.

            Đah rnăk vâl wa Nguyễn Văn Đại, ta thôn 3, xã Hoà Xuân, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, geh 3 ha neh yơn du\t âk lah neh sât jêng păng mhe geh tăm bar pe sào cà phê, wa nchrăp [ư tay ueh neh gay ma tăm cam. Wa an g^t, tăm cam ns^t tay săk rnglăy so\k sa âk rlău 2 tơ\ đah tăm cà phê. Yơn lah, nău wa Nguyễn Văn đại m^n rvê lah ê ho\ g^t mhâm [ư gay ma tơm cam luh kao n’hanh kơn play tâm ban:

            “Cam gâp tăm luh kao lêng lang ngăn, mô geh luh kao tâm ndr^h yơn mô g^t mhâm [ư, luh kao lêng lang jêng mô geh r^ng play nău geh mô âk”.

            Mô dơn mâp jêr jo\t rnôk tơm dang kao mô tam ban, âk nu^h tăm cam ta Daklak hôm nha m^n rvê tâm nău ntop ndơ kah, njrăng nău but uh an cam. Mât chăm mhâm [ư an tâm di, kơl an tơm rong play geh ueh, pler, âk dak, geh nju\ng n’hanh an nău geh âk play an ăp yan tăm lah nău ma wa Hoàng Văn Sùng , ta xã Ea Bar, nkuăl Buôn Đôn tâm ban kơt âk rnăk [on lan tăm cam, quýt u\ch geh.

            “Gâp kanu\ng g^t [ư dơm mô g^t mpeh khao học kĩ thuật mpeh nơ poh phân an tơm cam , quýt. Mpôl hên [ư nău geh ê ho\ âk. Mơh rnôk te\ phân, mph rnôk poh phân ta n’ha”.

            Mbra dơi saơ, tơm cam, quýt le\ ntop ns^t tay nău geh wa\ng sa âk an ăp nkual neh mô tâm di gay ma tăm cà phê mô lah tơm điều ta nkual neh Tây Nguyên, yơn gay ma ntil tơm tăm aơ hun hao nâp nâl, [on lan kan lo\ mir Daklak hôm nha an geh nău mbơh nti, kơl kĩ thuật bâh ăp ntu\k kan way kan.

            Gay kơt kônh wa geh tay nău g^t mât chăm ăp ntil tơm sa play kơt: cam, quýt…, Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kruanh bộ môn Lâm nghiệp n’hanh tơm sa play, Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên nkoch ăp nău mha êng n’hanh rêng mât chăm tơm cam, quýt.

            Ơi Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường. Tiến sĩ mbra an g^t du đêt nău mha êng bah tơm cam, quýt n’hanh trôk nar neh ntu mhâm [ư an tâm di mêh?

            Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Đah tơm cam, quýt lah nsum ri đah nău mha êng bah păng luh kao kơn play u\ch geh du\t âk dak. Ri ăp ntu\k he u\ch tăm cam ri ân ntro\ng lah ntu\k way geh dak mbro. Tâl 2, kônh wa njrăng lah nău mha êng bah tơm cam, quýt ât dơi trôk nar duh n’hanh rnoh l^n lơ duh nđik nar n’hanh măng âk ri săk geh kah ue\h play âk. Lah he tăm ta ntu\k bri nđik ri tơm cam, quýt mô lăng tâm di ngăn. Yơn lah đah tơm cam ri du\t âk ntil, n’hanh geh ntil tâm di đah bri nđik đo\ng. yơn lah, lơn âk ntil tơm cam, quýt ri tâm di đah bri duh, păng mbra rgum dơi rnoh khoáng, dak nju\ng du\t âk.

            Đah tơm sa play geh gloih lah nsum n’hanh tơm cam, quýt lah êng ri nău kơi ntop poh mhâm [ư an tâm di mêh hơi tiến sỹ?

            Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Phân poh đah tơm cam, quýt lah nsum kônh wa njrăng poh phân t^ng rơh. Tâm rnôk kơn play, lơn ir poh âk phân đạm, he rgum tâm poh lân n’hanh Kali. Lơn lah, he ân kơi ntop poh du đêt trung vi lượng gay păng rgum rnoh khoáng n’hanh dak nju\ng lah poh âk đạm mbra [ư jêng ru\ng play. Tâl 2, đah rơh luh kao kơn play ri he ân n’hu\ch rnoh âk đạm n’hanh lân, ma n’hao poh âk Kali păng mbra luh kao kơn play tâm ban lơn. Phân hữu cơ đah le\ rngôch tơm tăm lah ue\h jêng da dê. Mpôl hên njrăng đă kônh wa ân rgum tâm phân hữu cơ. Lơn lah tơm cam, quýt tâm di đah phân geh rnoh kali n’hanh lân âk. Phân ăch ndrôk n’hanh ăch s^m rgu\t lah du\t ue\h đah tơm cam, quýt.

            Ơ, rlău ma poh phân ri nău mât njrăng tu ndru\ng chuh sa dôl geh âk kônh wa mât uănh đo\ng. Ndr^ yơn moh ntil tu ndru\ng way mâp ta tơm cam, quýt mêh?

            Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Tơm cam, quýt rgum ndru\ng du\t âk, lơn lah tâm khay wai, tâm nê geh ndru\ng wơr trong, tâl bar lah kon w^l gu\r lah ndơ du\t klach rvê. Kônh wa njrăng rnôk saơ du chông nse luh ri he ân puh d^l yor nău mha êng bah ntil ndơ dja mbra chuh sa tâm lha nse. Hôm đah bu tuh, kônh wa njrăng bu tuh mpeh reh păng kơt Greening n’hanh bu tuh êr lha, nê lah ăp nău bu tuh klach rvê ân dơi njrăng n’gang. Tâl bar lah bu tuh ôm rhoch ntô tơm tă bah mbr^ng sêt Phitoptora lơh jêng.

            Kơt tiến sĩ mhe njrăng uănh ndru\ng wơr têl trong lah ntil ndru\ng way geh sa âk ta tơm cam, quýt. Ndr^ gay njrăng n’gang ntil ndru\ng dja kônh wa ân njrăng uănh khlay moh ntil ndơ mêh?

            Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: ndru\ng wơr têl trong lơh khuch ta rnôk luh chông lha nse. Yor kơt nê| rlău ma nău njêng mir rhong aih, t^ng nău tă ơm g^t do\ng dak si mât njrăng si tăm ri he ân do\ng nkre đah dầu khoáng tâm poh [ư an geh nău tam bah dak si tâm ban kơt krêp jo\, njêng nău tam njrăng n’gang âk lơn n’hanh [ư hu\ch dơi rnoh âk tơ\ puh. Yơn lah, he njrăng đă lah mô mpli nsum đah ăp ntil dak si ndru\ng geh dak lưu huỳnh n’hanh Clor yor păng [ư jêng tâm rdil. He ân chop khâl mir gay rnôk geh du rơh luh lha nse ri ân puh d^l lah mô an lha kranh ndru\ng wơr têl trong lăp sa hôm rie rnôk puh dak si mô hôm geh nău tam đo\ng ôh.

            Ơ, dăn lah ue\h tiến sĩ?

            Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt