VOV4.M’nông: Ăp rnoi nu^h geh săk tơm văn hoá êng, njêng geh âk mpưm bah jâng văn hoá Việt Nam. Ăp rnoi nu^h Việt Nam ơm geh nău way tâm rnglăp, ho\ ơm bah kăl e geh nău g^t êng krêp dêh nsum tâm ât rdâng đah trôk nar krit djơh, rdâng lơh phu\ng rlăng lăp pit in neh dak. Pháp luật xã hội chủ nghĩa tă bah Ngih dak xã hội chủ nghĩa Việt Nam n’gluh do\ng ân mpơl dơi nău rôih dăng, mpo\ng dơi n’hanh nău geh bah lam rnoi nu^h; lah ndơ do\ng tâm di khlay gay t^ng [ư trong kơl tâm rnglăp têh n’hanh tâm ban rnoi nu^h, đăp mpăn hun hao wa\ng sa, văn hoá, rêh jêng kon nu^h bah le\ rngôch lam rnoi mpôl đê|.

Hiến pháp năm 2013 – si [u\t geh rnoh khlay tâm di du\t têh khlay bah dak he ho\ hiến pháp ntăm an jru hvi, lam le\ rngôch mpeh nkô| nău nu^h rnoi mpôl đê| n’hanh pah kan nu^h rnoi mpôl đê|. T^ng nê, ta Điều 5 Hiến pháp 2013 quy định: “Dak Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam lah dak dơn ngoăy bah ăp nu^h rnoi mpôl đê| ndrel gu\ rêh ta neh dak Việt Nam. Ăp nu^h rnoi mpôl đê| geh nău tâm ban, tâm rnglăp, tâm uănh khlay nsum n’hanh tâm kơl nsum ndrel rơ\ jêng; mpăng ăp nău tih tâm mưch rmot, tâm nkhah rnoi nu^h. Nău ngơi neh dak lah tiếng Việt. Ăp nu^h rnoi mpôl đê| geh nău dơi do\ng nău ngơi, chữ nchih, mât ndray săk tơm rnoi nu^h, mât ue\h nău way ơm, n’hanh văn hoá ue\h lăng bah he. Ngih dak t^ng [ư trong kơl hun hao lam le\ rngôch n’hanh nta trong dơh gay ăp rnoi mpôl đê| mât ue\h suan dăng he nơm, ndrel hun hao đah neh dak”.

Bah meng Điều 5 Hiến pháp 2013 dơi ntro\ng lah trong r[o\ng an, trong kơl rnoi mpôl đê|, trong kan rnoi mpôl đê|; pah kan rnoi mpôl đê| hôm dơi quy định na nê| tâm ăp điều luật êng [a [a\ bah Hiến pháp 2013 đo\ng, na nê| kơt: Ta Điều 42 Hiến pháp 2013 quy định: “Nu^h tâm dak geh nău dơi năl rnoi nu^h bah he, do\ng nău ngơi me deh he nơm, sơch nău ngơi gay tâm dâl”; Điều 58 quy định:“…Ngih dak an lor t^ng [ư bôk nău kan mât chăm n’hâm suan an [on lan mpeh yôk yang n’hanh rnoi mpôl đê|....”…v…v. Nhà báo Hoàng Thu Thùy, rnoi Tày, Kruanh jrô kan ơm Đoàn thể, Ban Văn Hóa, Đài Tiếng Nói Việt Nam uănh năl.

“He mbra dơi lah Hiến pháp 2013 lah ntu\k nsing tâm di nâp dăng gay gung trong, trong nchrăp bah Đảng, trong kan n’hanh pháp luật bah Ngih dak mpeh nkô| nău rnoi mpôl đê| n’hanh pah kan rnoi mpôl đê| dơi năl di na nê|’ nău dơi n’hanh nău way nu^h tâm neh dak tâm ban kơt nău rêh bah [on lan rnoi mpôl đê| dơi đăp mpăn, mô rlu hao geh”.

Gay mpơl nuih n’hâm bah Hiến pháp 2013 mpeh pah kan rnoi mpôl đê|, âk si [u\t Luật lam rêng kan pháp luật Việt Nam kơt: Bộ Luật Dân sự, Bộ Luật tố tụng hình sự, Luật Tâm gu\ ur sai, Luật Drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay văn hóa…v…v. ho\ an jêng geh ngăn ngăn ăp quy định bah Hiến pháp 2013 n’hanh mpơl kloh da dê nău dơi tâm ban bah ăp rnoi mpôl đê|.

Nt^t kơt, tâm Bộ Luật Dân sự dôl do\ng a[aơ, ngoăy tâm ăp nău way bah Luật Dân sự lah nău way uănh khlay nuih n’hâm ue\h, nău way ơm ue\h lăng bah rnoi mpôl đê|, ta Điều 7 Bộ Luật Dân sự 2015 quy định mpeh trong kơl bah Ngih dak đah tâm boh ndrăng [on lan ngăn: “Nău njêng, t^ng [ư, du\t bah nău dơi, nău way [on lan ân đăp mpăn mât ndray săk tơm rnoi mpôl đê|, uănh khlay n’hanh mpư n’hao ue\h nău way ơm, gu\ rêh, [ư brah lah yang, nău way ơm ue\h lăng, nău tâm rnglăp, tâm pêt tâm kơl, ăp nu^h yor ma nău rêh nsum lam [on lan, lam [on lan yor ma nău rêh bah du hê nu^h n’hanh ăp rnoh khlay nuih n’hâm têh ue\h bah ăp rnoi mpôl đê| ndrel gu\ rêh ta neh dak Việt Nam”. Luật Di sản văn hóa Việt Nam lah rjăp tay trong kơl rnoi mpôl đê|, Điều 17 Luật dja lah rjăp” “Ngih dak uănh khlay, ntru\t nsôr ăp rnoi mpôl đê| mât ndray, mpư n’hao n’hanh mât ue\h săk tơm văn hoá way ơm bah rnoi nu^h he, geh nău way dơn kan rgop [ư geh âk mpư an ntu\k rgum prăp drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay văn hoá bah [on lan ăp rnoi mpôl đê| Việt Nam”.

Tâm nău kan nchrăp si [u\t lah phong nhu\p kân nu^h, Điều 133 Hiến pháp 2013 quy định: "Nhih phat dôih [on lan ton đăp mpăn an nu^h [on lan dak cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam mpeh ăp rnoi mpôl đê| geh nău dơi do\ng nău ngơi n’hanh chữ nchih bah rnoi he ta năp nhih phat dôih". Bộ Luật Tố tụng hình sự ho\ an do\ng ngăn ngăn quy định bah lơ nê bah Luật Hiến pháp n’hanh lah  ngoăy tâm ăp nău way tơm tâm nchrăp si [u\t lah phong nhu\p kân  nu^h. T^ng nê, ta Điều 29 Bộ Luật tố tụng hình sự ho\ quy định "Nău ngơi n’hanh chữ nchih tâm nchrăp si [u\t lah phong nhu\p kân nu^h lah tiếng Việt. Nu^h râng nchrăp si [u\t lah phong nhu\p kân nu^h geh nău dơi do\ng nău ngơi n’hanh chữ nchih bah rnoi nu^h he, nkhêp geh nău dja ân geh nu^h rblang tay nău". Yuh Lương An Dung, rnoi Tày, sinh viên ơm nhih nti Đại học Luật Hà Nội lah.

“Nău an nu^h rnoi mpôl đê|, dơi do\ng nău ngơi n’hanh chữ nchih bah rnoi nu^h he râng nchrăp si [u\t lah phong nhu\p kân nu^h lah ndơ dơh gay khân păng mpơl le\ ăp nău m^n, nkô| hôr nău u\ch lah gay koh an nău tih bah he nơm n’hanh lah ndơ dơh gay nhih pah kan n’hanh nu^h nchrăp si [u\t lah phong nhu\p kân nu^h geh ntu\k nsing dơi geh nău tâm di bah tih dôih, ntơm bah nê do\ng luật du trong du\t geh nău tam tâm nău nkra dôih di nkô| di nu^h, di pháp luật”.

Rtu\t tay, tâm rnglăp têh lam rnoi nu^h lah ndơ khlay tâm n’gâng kan rdâk njêng chủ nghĩa xã hội. Ngih dak Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam lah nău dơi jêng luh bah rơh rlăch ndăng cách mạng jo\ jong ns^t tay nău dơi đăp mpăn rnoi nu^h âk roh yot, krit nji bah nsum mpôl lam [on lan ăp rnoi mpôl đê| Việt Nam. Yor kơt nê|, pháp luật xã hội chủ nghĩa tă bah Ngih dak n’gluh an do\ng ân rgâl di ăp tâm boh lam rêh jêng kon nu^h gay đăp mpăn nău geh bah le\ rngôch ăp rnoi nu^h Việt Nam, tâm di đah nău tă geh kăl e, văn hoá n’hanh nău way ơm bah ăp rnoi  mpôl đê| tâm du mpôl rnoi nu^h Việt Nam, mô tâm rkeh đah nău geh nsum bah lam rnoi nu^h, đăp mpăn tâm rnglăp du mpôl têh lam rnoi nu^h./.

(VOV 4)- Nu^h rblang: Điểu Thân