VOV4.Mnông:  T^ng nău mbơh bâh UBND n’gor Daklak, yan cà phê năm  2016-2017 ta n’gor lah rlău 203.700ha, rnoh geh rlău 447 rbăn tấn, huch rlău 1.500 tấn đah khay aơ năm ba năp. Rnoh cà phê huch mô dơn huch yor geh 1 gâl rnoh cà phê le\ ranh mhe geh tăm tay, ê ho\ tât năm lêh play, ma hôm nha huch yor nău rgâl trôk nar mih sial jêr njrăng ê ho\ geh trong ndâk nsơm.

Rnăk vâl wa Y Chớt, ta thôn 4, xã Cư Suê, nkuăl Cư Mgar, n’gor Daklak geh rlău 4 sào cà phê dôl an lêh play năm tal 2. yan cà phê aơ yor mih sial ndal jêng rnăk vâl mhe lôch pe\ lêh, tơm ê ho\ geh năn rlu lôch tă du năm geh play r^ a[aơ âk rnoh cà phê le\ dang kao, wa m^n rvê:

“Mhe aơ yor trôk mih mbro tâm du pơh jêng tơm cà phê le\ luh kao yơn lah trôk nar hôm nha mô ueh kơt aơ đo\ng, r^ mir cà phê mbra dang kao n’hanh ru\ng le\, cà phê mô dơn kơn play yor moh âk ir”.

Nkô| nău bâh nău mhe mbơh ne\ geh ua\nh năl lah yor trôk nar mô ueh lăng, mih duh mô tâm ban. Lôch âk khay duh jo\ jong, tât klâp ma n’gul khay 11 rnôk ma nu^h [on lan dôl lêh cà phê r^ geh mih, jêng lah [ư an tơm cà phê luh kao le\ rngôch. Lah nu^h tă geh nău mbên tâm nău tăm cà phê, yơn wa Nguyễn Văn Nghĩa ta xã Cư Suê, nkuăl Chư Mgar, n’gor Daklak mô g^t mhâm mât an tâm di, wa mô g^t to\ an ru\ng mô lah an tơm rlu.

“Trôk nar kơt aơ, mih dul ndal kơt a[aơ gâp dôl to\ dak yor dak mih mô to\ng dak jêng gâp to\ dak gay ma an păng dang le\ kao an tâm ban ăp tơm ba kơi tay gâp te\ 2 tơ\ phân tay lôch ne\ puh dak si mkô an kro tơm gay ma bah ru\ng play n’hanh puh du đê| dak si njrăng bu tuh dơm.

T^ng nău mbơh bâh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Daklak tơm cà phê geh pe\ lêh tâm 2 khay, khay 11 n’hanh 12, lôch ne\ tơm geh an kro tâm 1 khay gay ma luh dang kao. Bôk khay 2 n’hanh khay 3 năm ba kơi, nu^h [on lan mơ rgum to\ dak gay ma tơm cà phê dang kao, geh play an tâm ban.

Yơn lah, bâh khay 12, âk rnoh neh tăm cà phê ta Daklak le\ dang kao yơn mô tâm ban. T^ng nău mbơh bâh wa Đặng Văn Hoan, kruanh UBND xã Cư Suê, nkuăl Cư Mgar, Daklak an g^t tơm cà phê luh kao tâm rnôk dôl lêh play mâp trôkn nar mô ueh , mbra mô ueh an nkur n’hanh play nse mbra ru\ng le\, [ư ôm le ăp mbom măt ta tơm [ư an rơh luh kao ba kơi mô geh kơn play, geh rnôk tơm mô hôm luh kao rơh 2. nău aơ mbra [ư n’huch nău geh an yan ba kơi.

 “Trôk nar mô ueh kơt aơ khuch âk tât yan cà phê năm 2017-2018, mih kơt aơ mô geh ntu\k ih cà phê, ntu\k pâr mô dơi do\ng yor nsuk ntu\k gu\ rêh jêng nău lêh cà phê bâh [on lan mâp âk nău jêr jo\t. Ta meng ne\, mih duh ndal kơt aơ hôm nha [ư khuch tât kao dang mô di rơh, le\ luh kao mô di rơh r^ mbra khuch tât nău geh ueh âk play ta yan ba kơi.

 Ta năp nău rgâl trôk nar mih sial jêr njrăng, n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Daklak mbơh đă lor nu^h [on lan an rgum l;êh cà phê ta rnoh cà phê hôm e, mât kuiah ueh tơm ta mir. Ngăn lah an geh ua\nh njrăng poh phân, to\ dak di rơh têh jêng bâh tơm cà phê gay ma hun hao ueh tâm ban, n’huch bah ir geh nău khuch khat mpeh nău geh tâm ăp yan ba kơi.

           Kơt mpôl hên mhe nkoch nău tât ndal bah trôk nar ho\ [ư âk mir cà phê dang kao ơm. Nău dja dôl [ư âk nu^h rvê tâm nău mât chăm cà phê rnôk dja đo\ng. Bah kơi aơ, thạc sĩ Phạm Công Trí, kruanh bộ môn tuch tăm si gle, Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên mbra njrăng đă kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt kỹ thuật tâm mât chăm tơm cà phê tâm rnôk trôk nar rgâl ndal, jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

            Ơi thạc sĩ Phạm Công Trí, nkô| nău ma nu^h tăm cà phê uănh khlay a[aơ lah nău âk mir cà phê ho\ luh kao nchah nchrai ma mô ho\ rlău du khay kro phang gay luh mu\n kao. Âk nu^h saơ luh kao ri t^ng to\ dak nkre d^l đah nău u\ch kơl kao luh dang kao du rơh, to\ dak kơt nê ue\h đo\ng may lah?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Le\ d^ng nu^h ân rvê gay ma to\ dak ơm. Nău to\ dak ơm nkre đah rnoh l’^t mbe\ neh geh tât ntu\k rêh jêng bah tơm cà phê, geh tât jêng kao play tơm jêng tât bu tuh kơn play mô lăng ue\h. aơ lah ăp nău du\t rvê yơn lah mpôl hên njrăng đă kônh wa, tơm cà phê luh kao rnôk trôk mih nđik lah mih dah găp mô lăng têh ngăn ri kônh wa mô kâp t^ng to\ nkre đo\ng ôh. Yor rnôk he t^ng to\ nkre mâp trôk nar nđik tơm dang kao du gâl mbra ôm tă bah mih phu\, bar lah dang kao ta rnôk bri ju\r nđik ri mô ru\ng mbach kao ri mbra khuch têh rlău âk tơ\ đo\ng. He mbra dơi to\ ta bri duh răm dơm. Lơn lah, rnôk nău radio nkoch bri ju\r nđik ri he mô dơi to\ yor lah he to\ khuch khat lơn ma têh. Đah ăp rơh kao ho\ lăn dang tâm rnôk bri mih n’hach kơt he saơ păng mô luh play le\, jêng tâm khay wai he do\ng ăp ntil phân poh way do\ng an tơm cà phê n’hanh he mbra do\ng ăp chế phẩm ntop poh kơl an mblom kao luh jong ri mbra [ư an play cà phê kơn play âk lơn, jêng lah geh du đêt play cà phê lôch rnôk lăp mbach kao păng dơn geh 30- 40% lah geh nău dơi jêng play dơm lah he an dơm păng mbra jêng ru\t ôm. Mô lah kônh wa he do\ng ăp phân êng du ntil mô geh tâm ban ri ăp play cà phê nê kh^t kro yơn lah he do\ng phân poh way do\ng an tơm cà phê n’hanh ăp chế phẩm ntru\t ri ăp play dja mbra dăng lơn n’hanh jêng play cà phê têh.

            Ơ, rlău ma nkô| nău ôm kao, ru\ng play nău to\ dak rnôk dja hôm moh geh ndơ khuch êng [a [a\ đo\ng mêh n’hanh kônh wa [ư bah nkô| nău dja mhâm e\h?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Rlău ma nê, play cà phê play tâm rnôk trôk nar mô ue\h hôm [ư jêng bu tuh nđôch play mô lah mbr^ng sêt guh kro lha  lah păng lăp sa tâm lha tâm nkong play cà phê lah he mô mât njrăng ri nău khuch khat du\t têh. Jêng he rnôk trôk nar duh răm lơn ma mpơl geh bu tuh sa ri nău mât uănh mbra kơl an du đêt play ntoh âk lơn kơt nê| ri khuch khat bah du rơh mhe mơ hu\ch bah. Lơn lah bri hao duh răm hôm ri tâm [ah to\ bôk năp đah rơh to\ tâl 2 kônh wa ân ntoch jong to\ng gay luh mu\n tay kao nâp gay n’hao âk geh play kơn ngăn rơh bar kơt nê| he mbra n’hao le\ rngôch play săk kơn tâm năm bah kơi.

            Lôch du năm khay jong mât play ri nău kơi ntop poh ndơ sa kah an tơm dơi kônh wa uănh khlay đo\ng. Ndr^ mhâm poh phân lah tâm di n’hanh phân hữu cơ dơi ntop poh tâm rnôk dja lah tâm di đo\ng hơi thạc sĩ?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Nău poh phân hữu cơ an tơm cà phê, tiêu lah du\t khlay yor păng rgâl ue\h jêng reh n’hanh săk jêng neh jêng păng n’hao nău dơi do\ng ndơ sa kah n’hanh do\ng tam le\ dak khoáng an tơm cà phê, tơm tiêu tâm ban kơt n’hao nău dơi tam an nu^h [on lan. Ntơm nơh nu^h tăm cà phê, tiêu m^n lah djăt ma he poh du tơ\ phân hữu cơ tâm bôk khay mih lah găp hôm. Yơn ăp gu\ m^n mhe aơ an saơ nău do\ng phân hữu cơ nar lơn ma jêr jo\t mpeh tơm geh ri nău do\ng poh tâm pă âk tơ\ tâm ăp rnôk khlay mbra geh nău tam lơn. Ta ăp mir cà phê, tiêu mât dơi ue\h dak to\ ri a[aơ mpôl hên way poh an phân hữu cơ ntơm bah bar tât pe tơ\. Nt^t kơt n’gul khay wai tâm rơh to\ tâl 2 lah nkhêp geh nău dơi ri kônh wa mbra poh du rnoh đêt nklăp 15% rnoh âk phân hữu cơ tâm năm mô lah he do\ng thu\ng to\ hữu cơ gay he kơi ntop poh du rnoh hữu cơ dah găp an tơm hao jêng tâm khay wai ma rgâl jêng ndơ rmu\ ôm êng bah neh sât. Bôk khay mih ri he tâm pă jê| gay he poh. Lah kônh wa he geh tơm hữu cơ bah tơm phân ndrung n’gar mô lah ntô cà phê he ân ndum rmu\ ôm lor rnôk poh.

            Ơi thạc sĩ, nău mât chăm cà phê a[aơ mô hôm t^ng rêng kơt ntơm nơh rnôk ma trôk nar tât ndal mô g^t năl lor, yơn gay bên đah nô nău trôk nar rgâl ndal n’hanh an hu\ch du\t đêt ăp nău tât khuch bah trôk nar lơh ri mpeh jo\ jong thạc si moh geh nău njrăng đă đah kônh wa mêh?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Năm 2016- 2017 bol ma năm khay djơh yơn nău [on lan do\ng ăp rgâl khoa học kỹ thuật tâm mât chăm cà phê gay rdâng lơh đah rgâl duh nđik trôk nar ho\ ns^t tay ăp nău dơi du\t ue\h. he saơ lah du\t âk mir cà phê hôm săk geh âk hôm mât njrăng dơi bu tuh du\t ue\h đo\ng. jêng trôk nar mô dơh ue\h nê lah ăp tâm ăp nău jêr jo\t ntul rlong bah [on lan kan lo\ mir yơn aơ lah rnôk gay [on lan he nănh rgâl mhe kỹ thuật tuch tăm do\ng ăp rgâl mhe khoa học kĩ thuật gay he dơi rdâng lơh ue\h đah trôk nar n’hanh nău do\ng ăp rgâl mhe đo\ng. păng mô dơn kơl an kônh wa he dăp rgum tay prăk do\ng ntuh kơl tâm rnôk rnoh khlay cà phê, tiêu geh âk rgoh n’gơ a[aơ.

            Dăn lah ue\h thạc sĩ Phạm Công Trí!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt