VOV4.M’nông:  Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Ta du\t khay mih lah rnôk du\t khlăy đah tơm cà phê yor rnôk aơ tơm cà phê dôl rgum rnih  ta găr. Nău aơ ntru\nh tât nău geh ueh n’hanh âk bâh găr cà phê rnôk lêh. Nkre lah, aơ lah rnôkl n’hao ngăch mpeh rnoh n’g^ng, mbah gay ma ntêm an năm ba kơi. Yor ne\ nău mât chăm, mât ua\nh rnoh ndơ kah, njrăng nău bu tuh an tơm cà phê tâm rnôk aơ dơi  [on lan mât ua\nh. Bôk ntuh nar aơ, mpôl hên nkoch đah kônh wa n’hanh băl mpôl nău poh phân, rnôk poh phân n’hanh du đê| nău an nkah rnôk poh poh phân an cà phê lvang du\t khay mih gay ma ns^t tay nău geh ueh an tơm.

            Wa Nguyễn Văn Lai, ta thôn 4, xã Ea Kiết, nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak an g^t, rnăk păng geh 2 ha cà phê dôl an klêh play. Năm aơ nơh, rnăk păng klêh geh 8 tấn cà phê rnglăy. Tâm rnôk dja cà phê dôl mât play n’hanh seh kranh găr jêng păng way ntop ngăch poh phân an hao jêng ue\h. T^ng nău ơm g^t kan bah păng, tâm khay mih, păng poh 3 tơ\. Bôk khay mih, rnăk păng tâm pot nsum phân đạm n’hanh lân poh an tơm, ăp tơm nklăp 0,5kg. Lôch nê, kâp tơm lăp seh kranh găr mơ poh phân NPK. Tât kêng du\t khay mih, păng poh tay du tơ\ đo\ng lôch klêh play. Wa Lai an g^t:

            Rơh bôk năp poh lơn âk lah lân n’hanh Urê, tâl bar poh NPK yor rnoh păng du\t âk, jêng lah rgâl phân kali gay păng mât play, rơh tâl pe poh NPK.

            Yơn lah đah ăp mir cà phê jo\ năm n’hanh ăp mir mhe sreh tăm tay, lơn âk neh mô hôm rmu\ ue\h jêng tâm rnôk mât chăm kônh wa njrăng tât nău kơi ntop poh tay phân hữu cơ an neh. Yor lôch âk năm do\ng, rnoh hữu cơ tâm neh mbrơi mbrơi roh le\, lơn lah ta ăp neh sop, dơh geh dak rchoh. Aơ lah rnôk tâm di gay he kơi ntop tay an neh jêng ue\h. phân hữu cơ lah ngoăy tâm ăp trong nkra du\t ue\h gay an he rgâl ue\h jêng neh. Kônh wa ân tâm pă phân poh jêng t^ng rơh uănh t^ng ue\h neh n’hanh jo\ năm tơm. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, kruanh phòng Khoa học ơm, Viện khoa học kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên njrăng đă:

            Đah ăp mir cà phê geh 6-7 tấn tăm ăp ntil mhe ri tâm khay mih he mbra poh 4 tơ\ jêng lôch poh rơh dja poh tay hôm du tơ\ kêng du\t khay mih đo\ng. Hôm đah ăp mir cà phê nklăp 4 tấn ri rơh poh phân dja lah rơh poh phân n’gle\ du\t tâm năm. Yơn kônh wa njrăng rơh poh n’gle\ du\t mô dơi nkai ir, yor nkai ir păng mô dơi năn pă an ndơ sa kah an tơm cà phê he. Lah nu^h i poh 3 tơ\ ri lah tâm n’gul khay 9 dơm, lah hôm poh 4 tơ\ ri a[aơ poh ơm du rơh n’hanh gay rơh n’gle\ du\t he poh nkai du đêt, lor rnôk du\t le\ khay mih ri mơ geh nău tam phân poh.

            T^ng ôp uănh, gu\ m^n mpeh neh nru n’hanh phân poh bah Viện khoa học kỹ thuật nông lân nghiệp Tây Nguyên an saơ: tâm khay mih tơm cà phê u\ch geh âk đạm n’hanh kali đah rnoh du\t âk. Lân dơn geh 5% rđ^l đah đạm n’hanh Kali. Lôch nê lah lưu huỳnh, magỉe ndrel đah du đêt kẽm n’hanh bo. Ăp kỹ sư way kan an g^t, bol ma u\ch geh mô âk yơn ăp chất lưu huỳnh, can xi, magie, lơn lah kẽm n’hanh bo du\t khlay an tơm tăm hao jêng. Yor kơt nê|, rnôk poh phân an tơm cà phê ân njrăng tât ăp chất trung n’hanh vi lượng ri nău tam phân poh mơ dơi n’hao âk, săk geh n’hanh săk kah cà phê mơ dơi rgâl. Thạc sĩ Phạm Công Trí, Kruanh bộ môn gu\ m^n tuch tăm- si gle, Viện khoa học kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên an g^t:

            Mpeh phân poh lah ndơ sa mât tơm, tơm dăng ri play mơ săk kranh ri kônh wa he way uănh khlay poh phân NPK dơm jêng păng mô ho\ to\ng đa trung vi lượng an tơm jêng tơm cà phê mbra mô dăng jêng nău geh cà phê ntơm nơh đêt ri nău poh phân tâm rlu\ he mô ho\ ns^t tay nău rmoh rman đah ăp ntil mhe n’hanh nău săk geh âk kơt a[aơ lah he mô poh to\ng đang trung vi lượng n’hanh ăp chât êng [a [a\ khlay an tơm ri mbra tât khuch du\t âk.

            Rêng [ư poh phân dơi ăp nu^h rnâng kan tuch tăm njrăng đă đo\ng, ân poh di rnôk, poh to\ng n’hanh geh nău tâm ban âk tâm di. Uănh t^ng săk jêng ue\h ntil phân hữu cơ ma he poh đah rnoh âk êng êng. Đah phân hữu cơ geh chất hữu cơ bah 20 tât 25% ri poh bah 10 tât 15kg, hôm đah hữu cơ geh chất hữu cơ rlău 30% ri poh âk bah 3 tât 5kg/tơm, he mbra do\ng tay hữu cơ geh chất khoáng gay n’hao săk geh n’hanh kah ue\h cà phê rnglăy. Đah ăp mir cà phê geh lha nđir rnhơt, lhơ, ăp lha mpu\m ta nâm rgâl jêng êr ri do\ng NPK 16-8-16+13S+TE mô lah NPK 16-8-18+7S+TE đah rnoh âk 600- 800kg/ha. Hôm lah saơ lha nđ^r l^t ue\h, lha mbâl ri do\ng phân NPK 12-7-17+TE đah rnoh âk 600 tât 800kg/ha. Nkhêp geh phân êng, kônh wa ân do\ng nkre đah phân SA+ure n’hanh phân Kali đah rnoh âk 300kg SA+175 ure/ha. Phân Kali poh đah rnoh âk 225kg/ha. Yơn lah, kônh wa njrăng mô do\ng le\ rngôch phân SA yor păng jêng rmeh lưu huỳnh. Yơn lah do\ng 100% chất đạm ri cà phê mô săk kah. Tâm rnôk mât play lah geh ndơ, kônh wa ân kơi puh tay du đêt ntil phân poh lha, dak si [ư hao jêng âk đạm, Kali n’hanh Canxi, magie, kẽm, bo yor păng kơl hao săk geh kah ue\h play cà phê.

            Gay an geh du\t tam tâm rnôk tơm rhôp sa, ns^t tay geh wa\ng sa âk kônh wa ân njrăng tât trôk nar gay ma [ư poh phân. A[aơ trôk nar ta nkual Tây Nguyên tât mha êng, ăp rơh mih têh nkre đah phu\t sial way geh tâm kêng măng n’hanh măng jêng nău dak rchoh jêr mât njrăng. Yor kơt nê| kỹ sư Nguyễn Văn Duy, Công ty cổ phần phân poh Bình Điền mbơh njrăng:

             “Lor rnôk poh phân he ân njrăng bar pe nkô| nău jê| lah mhe aơ geh ăp tơ\ mih du\t têh jêng ăp ntu\k neh yôk sop ma he poh kâp mih rnôk ho\ geh l’^t mbe\ hôm yơn he poh tâm kêng măng geh ăp rơh mih têh ma he poh phân rnôk nê geh ma nău dak rchoh du\t âk. Yor rnôk mir sop nkêng nkre đah ăp rơh mih têh ntoch jong ri phân lêk n’hanh geh dak rchoh, lah ăp mir lâng, mih âk kơt nê| reh rhôp ndơ sa kah bah tơm cà phê 95% lah âk bah 0 tât 3cm let lơ dơm lah mih têh ir he poh phân tâm kêng măng kơt nê| ri mpli phân n’hanh lăp jru bah dâng reh, nău nê [ư an he roh tơm ndơ sa kah du\t âk jêng kônh wa njrăng der poh phân tâm ăp kêng măng mih têh.

            Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Mpôl hên mhe nt^m nti kônh wa n’hanh băl mpôl du đêt nău ơm g^t tâm mât chăm, poh phân cà phê tâm kêng du\t khay mih. Mpo\ng ăp nău njrăng đă dja mbra kơl kônh wa n’hanh băl mpôl mât chăm mir cà phê ue\h lơn, ns^t tay nău geh wa\ng sa âk lơn tâm let năp aơ tay.

            Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe tă djăt nkô| trăch “Ndrel hăn [on lan kan lo\ mir” tă bah Nhih pah kan Radio nău ngơi Việt Nam nkual Tây Nguyên [ư đah nău ntop kơl bah Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm gưl ngih dak, Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn. Ăp ntil nău kônh wa u\ch ôp tât kỹ thuật tuch tăm, mât rong dăn njuăl tât Ban biên tập chuyên mục “Đồng hành cùng nhà nông”- Cơ quan thường trú Đài TNVN tại Tây Nguyên, số 19A Lê Duẩn, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Dak Lak. Mpôl hên mbra jă ăp nu^h rnâng kan tâm trong tuch tăm mât rong rblang ăp nău ôp bah kônh wa. Dăn lah ue\h kônh wa n’hanh băl mpôl le\ pơk djăt!

Nu^h rblang: Điểu Thân