VOV4.Mnông – Tây Nguyên dôl ta lvang n’gul yan mih. Đah tơm cà phê, lvang aơ du\t khlay yor aơ lah rnôk tơm u\ch âk ndơ kah ngăn gay mât play têh ngăch, nkre sra n’ging mât nkrem têh dăng an tât săk play n’hanh ueh play. Yor ne\, nău poh phân, mât chăm n’hanh mât uănh tu ndrung phah tâm lvang aơ nău ma nu\ih tăm cà phê uănh tât.

Đah nău blău ơm rlău 20 năm tăm cà phê, wa Y Prum Niê, ta [on Pôk A, nkuăl têh Ea Pôk, nkuăl Cư M’gar, n’gor Dak Lak an g^t: bôl le\ kơt do\ng âk trong, kơt m^n joi g^t âk nu nău tâm ăp trong mbơh tơih, yơn tâm lvang n’gul yan mih, lah rnôk tơm cà phê mât play, ri nu nău ru\ng play hôm e geh du\t âk. Mir cà phê 1,4 ha bah rnăk wâl wa, a[aơ geh nklăp 100 tơm le\ ru\ng play, 50% tâm rnoh ne\ le\ ru\ng n’gul rnoh play.

Kơp êng ri dang nkao kơn âk play, tât rnôk kơn play ri rkum pơng ru\ng. Play lơ âk ri pơng lơ ru\ng âk. A[aơ tâm mir cà phê ngih gâp ru\ng âk, nu\ih khoa học m’hâm [ư mbơh nt^m mât chăm mir cà phê, dêr nău ru\ng play.

Mô knu\ng ru\ng play kơt mir cà phê jay wa Y Prum Niê, mir cà phê  1 ha bah rnăk wa Y Lui Niê, ta [on Pôk A, nkuăl têh Ea Pôk, nkuăl Cư M’gar hôm mâp âk jêr jo\t geh tu ndru\ng lơh:

Jêr jo\t ngăn ngoay lah ru\ng play, 2 lah tu ndru\ng sa tơm kh^t, kh^t le\ tơm dâl. A[aơ ta ngih gâp geh bu tuh tu ndru\ng, nhui, knơm nu\ih khoa học nt^m gay puh rao nkh^t tu ndru\ng.

Đah tơm cà phê, rnôk n’gul yan mih aơ du\t khlay yor aơ lah rnôk tơm u\ch âk ndơ kah ngăn mât play têh ngăch, nkre [ư an jêng n’ging mhe-aơ lah n’ging n’ha ntêm nkrem an năm bah kơi, lah mô to\ng ri săk geh bah năm aơ mbra hu\ch dâl n’hanh hu\ch âk tâm năm bah kơi. Yor nê nău pă an ndơ kah an tơm cà phê tâm lvang aơ lah nău ma nu\ih tăm cà phê uănh tât. Yuh H’Pluen Niê, ta [on Tría, xă Ea Tul, nkuăl Cư M’gar an g^t, mir cà phê 2 ha bah rnăk wâl yuh dôl nchrăp cheh phân rơh 2, yơn lah yuh mô ho\ g^t an moh phân cheh n’hanh rnoh pơng dâng âk an tâm di.

Tâm rnôk mât play way mâp jêr jo\r lah tu ndru\ng, chuh tơm n’hanh sa play, rnôk aơ ru\ng play du\t âk. Gay mkra nău aơ an nt^m rnôk cheh phân uănh an tâm ban an nu\ih [on lan n’hanh trong mât chăm nt^t nsa kơt lvang a[aơ tơm cà phê an moh ndơ kah, rblang na nê| gay nu\ih [on lan dơi g^t.

Lôch uănh năl mhe aơ nơh ri, nău ru\ng play n’hanh mât njrăng tu ndru\ng chuh sa lah ăp nău rvê tơm bah nu^h tăm cà phê ta Dak Lak tâm rnôk dja. Gay rblang ăp nău ôp bah kônh wa n’hanh nkoch g^t tay du đêt trong nkra kỹ thuật mât chăm tơm cà phê tâm n’gul khay mih geh nău tam, phóng viên Radio nău ngơi Việt Nam way gu\ ta Tây Nguyên geh tâm ôp đah Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, Kruanh nu^h ntơh măt jrô kan Ntu\k rgum ntru\t nsôr tuch tăm gưl neh dak nkual Nam Trung Bộ n’hanh Tây Nguyên mpeh nkô| nău dja.

- Hơi Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, kơt nău nchih nkoch mhe aơ ri nkô| nău ru\ng play cà phê tâm rnôk dja dôl [ư nu^h tăm cà phê mâp du\t âk jêr jo\t, T^ng Tiến sĩ ntu\k lah nkô| jêng geh tât nău ru\ng play ta tơm cà phê ta rnôk dja mêh?

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn: “Nkô| nău ru\ng play ta tơm cà phê geh âk nkô|, ngoăy tâm ăp nkô| du\t njrăng uănh nê lah ndơ sa bah tơm, tâl bar lah rnôk dja tơm le\ hao têh play du\t ngăch. Nkô| nău tâm pit nsum ndơ sa đah chăt jêng lha n’hanh hao têh play. Du nkô| nău đo\ng lah tă bah tu ndru\ng chuh sa, rnôk dja bu tuh rsap jrêng krêp lơh jêng ru\ng play đo\ng jêng he ân uănh khlay rgâl tâm di phân poh gay poh ta tơm mô lah puh ta lha gay bah ir ru\ng play an tơm”

- Hơi Tiến sĩ, rlău ma nkô| nău ru\ng play ri nkô| nău bu tuh ta tơm cà phê tâm rnôk dja âk đo\ng, Tiến sĩ geh nău njrăng đă gay nu^h tăm tơm cà phê dơi njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa tâm rnôk dja đo\ng?

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn: A[aơ ndơ bu tuh ta tơm cà phê tâm rnôk khay mih lơn âk lah rsap jrêng ntô ư\r krêp. Ntil ndơ  dja way tuh sa tâm khay mih rnôk tơm geh ăp chông lha nse hao jêng ue\h, chông nse, n’ging nse mbra ntoh n’hanh luh bu sa, lơn lah ăp tơm mhe tăm, ri mbra geh bu sa âk lơn. Rnôk ntoh rsap jrêng ư\r krêp ri tơm way ntoh ngonh n’hanh br^ng nđôch. Rnôk ntoh rsap jrêng ư\r ri rlău ma koh jăng n’ging geh tu ndru\ng chuh sa, koh jăng chông nse bu chuh n’hanh rong srah ngonh sa le\ ndơ bu tuh, rnôk rnoh âk mbâl bu tuh ri he mbra do\ng dak si gay puh nkh^t si bu tuh. He mbra do\ng dak si Mát xa, Movento mô lah Actara. Rnôk puh ri puh rnôk trôk sơh kro”.

- Hơi Tiến sĩ, geh tât nkô| nău puh dak si ndru\ng ri nu^h [on lan w^ we\ lah rnôk mir cà phê geh bu tuh ri khân păng hăn tât ntu\k tăch dak si mât njrăng si tăm gay rvăt dak si s^t  puh tâm ăp tơm geh bu tuh. Yơn lah lôch puh jo\ oi ri tu ndru\ng chuh sa plơ\ ntoh tay. Ntu\k lah nkô| bah nău dja mêh hơi Tiến sĩ?

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn: “Ngăn ma lah ri du đêt ntil tu ndru\ng chuh sa lah he puh du ntil dak si âk tơ\ ri mbra [ư an ntil nê way bên dak si jêng he ân rgâl dak si. Tâl bar lah nklăp he do\ng mô ho\ to\ng rnoh âk tam, lơn lah rsap jrêng ư\r krêp ri rnôk puh du\t đêt ân bar tơ\ yor tâm ăp săk rsap jrêng dja păng geh rơh deh tăp kon êng êng. He puh rơh dja mbra nkh^t dơi me dăm yơn I kon mô lah tăp păng mô ho\ dơi nkh^t jêng păng plơ\ ntoh rơ\ tay.”

- Hơi Tiến sĩ, rnôk n’gul khay mih lah rnôk tơm cà phê hao têh play du\t ngăch jêng tơm cà phê ân geh du rnoh ndơ sa âk gay mât play. Yơn lah moh phân poh n’hanh poh dah âk lah nkô| nău ma nu^h tăm tơm cà phê u\ch ôp g^t.

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn: “Ngăn ma lah tâm rnôk mât chăm tơm cà phê way tâm pă [ư jêng 4 tơ\ poh, rnôk dja lah tât rnôk poh tâl bar hôm. Rnôk dja he njrăng lah rlău ma nkô| nău pă an đạm an tơm hao jêng ri he ân njrăng uănh  khlay kali. Kali ri geh âk nău tam lah [ư an bah ir ru\ng play yor rnôk dja play hao têh kranh ngăch, tâl bar lah Kali ntop kơl tay dăng cho\l bu tuh an tơm. Jêng njrăng rnôk dja poh đah quy định 30% đạm, 30% Kali t^ng di rêng, jêng lah rnoh âk Kali a[aơ le\ hao rđ^l đah poh bôk năp n’hanh uănh t^ng le\ rngôch rnoh âk phân poh ma he poh ăp năm.”

- Hơi Tiến sĩ, geh du nău ngăn lah, a[aơ âk nu^h tăm cà phê dôl poh phân an tơm cà phê t^ng nău dơi geh wa\ng sa, geh prăk ri poh âk, le\ prăk ri poh đêt. Ndr^ ri nău dja mhâm khuch tât rnôk hao têh play n’hanh hao jêng bah tơm cà phê mêh?

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn: “Lah ngăn ma may r^ ndơ sa bah tơm tăm ăp nkual êng êng, neh ntu êng êng, lơn lah nău dơi klêh ăp năm. Klêh play âk ri tơm u\ch ntop geh tay ndơ sa âk yơn nkô| nău poh nha hôm geh tâm ban đo\ng nt^t kơt a[aơ nkô| nău đạm n’hanh Kali tâm ban. Ăp năm he mbra poh 2 kg, yơn a[aơ hu\ch hôm 1,5 kg yơn ân hôm đăp mpăn geh nău tâm ban đo\ng gay mô khuch tât nău hao jêng play bah tơm. Tâl 2 he ân  n’hu\ch đêt roh ăp prăk do\ng mô khlay nt^t kơt ăp n’ging hon mô di ri he ân rong đêt ho\, hu\ch bah ăp nău tât khuch bah tu ndru\ng chuh sa, gay n’hao nău tam poh phân. He ân koh aih mpu\m lha n’glu, mp^ch chông hon prêh năn ngăch ri he hu\ch đêt roh prăk ntuh kơl an bri l^ng”

- Kơt Tiến sĩ mhe nkoch, rlău ma nău poh phân, njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa ri nău koh aih mpu\m lha n’hanh jik pih an mir cà phê tâm rnôk dja ân dơi uănh khlay đo\ng, Tiến sĩ moh geh nău mbơh nti mpeh nkô| nău dja mêh?

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn: “Tâm khay mih pih rêp hon du\t ngăch, lơn lah cà phê mhe tăm ri neh soih du\t âk he mô tăm tơm ăp năm gay nku\m n’hâm ri pih hao rơ\ jêng du\t ngăch jêng he jik kuaih pih rêp lor. Lah mô năn ngăch ri he do\ng máy pieh pih gay manh năn poh phân. Hôm ăp ntu\k geh tơm nku\m n’hâma ri he ân koh rhong yor nkô| nău koh rhong tơm n’glu mô dơn gay an măt nar lăp  ma [ư an he n’hao nău tam phân poh đo\ng, lơn lah phân Kali du\t ue\h.”

- Ơ, dăn lah ue\h Tiến sĩ Đặng Bá Đàn le\ nkoch g^t ăp trong nkra kỹ thuật tơm tâm nău mât chăm tơm cà phê rnôk n’gul khay mih.

 Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja