VOV4.Mnông:  A[aơ du đê| ntu\k ta n’gor Daklak le\ ntơm yan lêh cà phê. Yơn lah, yor trôk nar mô ueh, âk mir cà phê mô ueh jêng tât nău geh mô âk n’hanh găr mô săk rnglăy.

Rnăk vâl wa Trần Văn Phong, ta thôn Thạch Sơn, xã Ea Mdroh, nkuăl Cư Mgar, n’gor Daklak tăm 2 ha cà phê. Wa Phong an g^t, ăp năm ntơm nơh, râng geh ăp ha cà phê an nău geh bâh 4 tấn tât 4 tấn n’gul găr. Yơn năm aơ, yor trôk nar mô ueh, duh phang hô ta bôk yan, cà phê hun hao mô jêng, play n’hanh găr jê|. Tât rnôk aơ, nchrăp ta yan lêh play r^ mâp trôk mih [ư an cà phê ru\ng âk. T^ng nău mbơh lor bâh wa Phong, yan lêh play cà phê aơ nău geh cà phê bâh rnăk wa mbra huch bâh 30-50%. Wa Trần Văn Phong an g^t:

“Bôk năp, tơm cà phê luh dang kao mô tâm ban jêng a[aơ du\m mô tâm ndr^h, geh tơm du\m bar pe n’g^ng, hôm e lah dôl nse, hăn lêh săch du\t jêr. Ma nău geh năm aơ r^ mô dơi g^t đo\ng, yor trôk nar duh jêng mô di têh găr, găr păng jê| dơm. A[aơ trôk mih đo\ng, ntơm ta bôk khay du\m r^ trôk mih âk, ma mih âk r^ play ru\ng, jêng  roh dơm”.

Năm aơ, rnăk vâl wa Nguyễn Văn Sang, ta thôn Hiệp Hưng, xã Quảng Hiệp, nkuăl Cư Mgar ntơm yan lêh play cà phê mô nă rhơn n’gôr kơt năm e. wa Sang an g^t, ăp năm ba năp ta rnôk aơ cà phê le\ ntơm du\m le\, jă âk nu^h lêh. Yơn năm aơ, trôk nar mô ueh, cà phê du\m jo\ lơn, mhe kanu\ng lêh bar pe tơm jêng rnăk vâl ntơm lêh săch gay ma bah ir ru\ng play rnôk trôk mih. Wa Nguyễn Văn Sang nkoch:

“Cà phê yan aơ r^ geh du đê| dơm mô geh âk yor lah năm mhe nơh geh duh phang, ma duh phang kơt ne\ r^  cà phê play păng jê|, tal 2 lah ru\ng âk, năm aơ klâp ma geh kanu\ng 2-2,5 tấn/ha”.

Nkuăl Cư Mgar a[aơ geh bơi tât 36 rbăn ha cà phê, tâm ne\ geh rlău 34 rbăn ha cà phê ta rơh lêh play, rgum du\t âk ta xã Ea Tul, Cư Dliê Mnông, Ea Tar n’hanh nkuăl têh Ea Pôch. Tâm rnôk aơ, [on lan kan lo\ mir n’hanh ăp doanh nghiệp, ntu\k kan ndrel ta nkuăl le\ ntơm lêh cà phê yan play năm 2016-2017. t^ng nău ua\nh năl bâh n’gâng kan tuch tăm nkuăl, năm aơ nău geh cà phê huch âk, nkre lah rnoh âk cà phê ta lam nkuăl huch klâp ma 30%. Wa Phạm Quang Mười, kruanh ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan nkuăl Cư Mgar an g^t, bâh ua\nh nđôi nău ngăn an saơ ta ntu\k năm aơ nău geh cà phê râng geh kanu\ng bơi tât 20tạ/ha, huch 1 tạ/ha đah yan ba năp. Aơ lah rơh tal 3 mbro nkuăl Cư M’gar mô geh âk play, nkô| nău lah du\t năm 2015, bôk năm 2016, duh phang hô [ư an rlău 16 rbăn ha cà phê geh kro phang, khuch âk tât nău geh n’hanh nău ueh cà phê ta ntu\k, wa Phạm Quang Mười an g^t:

“ Aơ lah yan tal 3 mbro nkuăl Cư Mgar geh mô âk play cà phê, yan năm 2013-2014 geh duh phang 6.600 ha, nău geh huch bâh 2,8 tấn jur 2 tấn/ha. Yan năm 2014-2015, duh phang kro bơi tât 10 rbăn ha, nău geh bâh 2,4 tấn jur hôm 2,1 tấn. yan năm 2015-2016 huch tay kơt aơ đo\ng r^ hên kơp klâp ma 2 tấn/ha dơm, mô geh âk rlău. Lơt ne\ rnoh geh nsum lam nkuăl klâp ma 60 rbăn tấn.

Tă bah tât ndal bah trôk nar jêng năm aơ săk geh cà phê ju\r hu\ch âk. Nkô| lah tă bah mih nar tât ndal le\ khuch tât rnôk hao jêng n’hanh săk geh bah tơm, lơn lah rnôk hao jêng bah tơm cà phê. Gay kơl kônh wa n’hanh băl mpôl geh tay nău g^t mât chăm cà phê tâm rnôk cà phê lăp seh găr n’hanh du\m play, nchrăp klêh, bah ir khuch khat tă bah trôk nar n’hanh tu ndru\ng chuh sa.

            Ơ hơi tiến sĩ Trương Hồng, ăp nău tât ndal bah trôk nar phâm khuch tât nău săk geh n’hanh rnoh âk cà phê mêh?

            TS. Trương Hồng: Rnôk trôk nar rgâl ndal ri păng khuch tât hao jêng bah tơm cà phê. Gâp nt^t kơt tâm rnôk dja lah rnôk tơm cà phê u\ch geh âk ndơ sa kah, lơn lah Kali gay kơl an play têh lơn, săk găr lơn yơn mih âk ri tơm cà phê păng mô dơi lăp sa ndơ kah kali bah neh pă an tơm, ndr^ mbra [ư ru\ng play cà phê. Yơn lah trôk nar rgâl ăp ntu\k êng êng, ăp ntu\k i way mih nar mô tâm ban ri păng mbra khuch tât hao têh play, lơn lah rnôk play lăp seh kranh găr, lah trôk nar mô ue\h, mih âk, duh hô ri păng khuch tât ue\h săk găr cà phê jêh aơ tay, nt^t kơt găr cà phê jê| lơn. Săk găr jê|, ri khuch tât rnoh âk geh play.

             Ơ hơi tiến sĩ, ndr^ tâm rnôk dja ri kônh wa moh ndơ [ư gay [ư bah ir khuch khat đah mir tơm mêh?

            TS. Trương Hồng: Mâp ăp nău tât kơt aơ ri lôch rnôk mih trong [ư du\t ue\h lah he puh phân poh lha, phân poh way do\ng an tơm cà phê geh rnoh kali âk, rnôk kônh wa puh lăp ri păng kơl an tơm cà phê lăp ăp to\ng ndơ sa kah, n’hanh tơm mbra mât play n’hanh bah ir ru\ng play tâm rnôk dja. Du nkô| nău kônh wa ân njrăng lah rnôk dja tơm cà phê u\ch geh âk kali lơn, kônh wa ân uănh pă an tâm ban poh phân kali âk rlău đạm, đạm n’hanh kali 3 gâl ri mbra ue\h lơn. Hôm lah he poh kali đêt lơn ri mbra khuch tât rnoh săk găr n’hanh rnoh jâk play, mbra khuch tât rnoh âk geh. Jêng lah bôk năp ân poh di ntil phân. Tâl 2 lah ân to\ng di rnoh, jêng lah tâm rơh dja ri njrăng đă kônh wa ân poh âk nklăp 30% le\ rngôch rnoh phân 1 năm ri mơ to\ng đah nău u\ch geh ndơ sa. Nău du\t khlay đo\ng lah kỹ thuật poh ân di, poh t^ng mpu\m lha cà phê, n’hanh poh ân bôr tay. Hôm lah he poh mô bôr tay mâp mih ri phân mbra geh roh le\ tă bah dak rchoh mô lah mih têh ri mbra hao tât 30-50% le\ rngôch rnoh phân he poh lăp. Lah he poh phân mô bôr tay ri rnôk mâp trôk duh rnoh âk n’hui roh nklăp 10-20%. Ndr^ gay đăp mpăn tơm tăm lăp ăp to\ng ndơ sa kah he poh lăp ri he ân poh t^ng mpu\m lha n’hanh bôr tay gay geh nău tam âk lơn, gay kơl an play cà phê têh lơn, chăt săk găr lơn mbra kơl rnoh geh play klêh âk lơn.

            Hôm ăp ntil tu ndru\ng chuh sa ri phâm mêh wa? Kônh wa ân njrăng moh ntil tu ndru\ng chuh sa mêh hơi tiến sĩ?

            TS. Trương Hồng: Tâm rnôk dja ri kônh wa njrăng ăp ntil bu tuh n’hanh tu ndru\ng chuh sa kơt aơ: Ngoăy lah bu tuh mbrek măt. Ntơm bah aơ tât khay 12, khay 1 ri bu tuh mbrek măt ntưp rêng du\t hô [ư an lha geh ru\ng, jêng tât play geh ru\ng n’hanh tơm geh nhop huănh. Đah tu ndru\ng ri mpôl hên njrăng đă kônh wa tât rmiăt chuh play, aơ lah ndơ lơh khuch bol mô hô yơn [ư khuch tât rnoh âk geh, săk ue\h găr cà phê. Jêng kônh wa ân hăn chop uănh mir mbro gay uănh năl 2 ntil ndơ dja, lah saơ ntoh bu tuh ta mir tơm ri ân ngăch geh trong njrăng n’gang an geh nău tam. Lơn lah nkô| nău rmiăt chuh play lah nkô| nău ân uănh khlay yor tâm rnôk dja play săk găr hôm, lah mô mât  njrăng ue\h ntil rmiăt chuh play dja ri mbra [ư jêng roh huach âk tât săk geh lôch rnôk klêh play n’hanh mbra lah tơm ndơ ntưp rêng an năm    bah kơi tay. Jêng kônh wa ân njrăng chop uănh mir mbro, rnôk saơ ri do\ng ăp trong nkra kỹ thuật t^ng nău njrăng đă nt^t kơt klêh play geh rmiăt chuh ndjôt su  jăng mô lah puh du đêt ntil dak si rmiăt ta nău njrăng đă bah nu^h tơm [ư njêng.

            Ơ, dăn lah ue\h tiến sĩ mpeh ăp nău tâm nkoch bri mhe aơ.

Nu^h rblang: Điểu Thân