VOV4.M’nông:  Ăp năm dăch aơ, tât tâm yan  jêh ru\ng n’ha, cao su luh nkur nse, bu tuh nglang lo\ ntoh tay, [ư lơh khuch âk neh tăm ta Gia Lai lah êng, Tây Nguyên lah nsum, [ư n’huch nau săk geh rtăk.

            Rnăk wa Nguyễn Thị Chín, ta Thôn 3, xã Ia Nhin, nkuăl Chư Pah, n’gor Gia Lai geh 5 ha cao su tiểu điền tăm ntơm năm 2005. Mir cao su ntơm geh ân kor rtăk ntơm năm 2011 n’hanh âk năm dăch aơ, nau bu tuh nglang ntoh âk n’hanh ngăch. Rnôk bôk năp tơm geh bu tuh, yor mô njrăng ngăn, mô nchrăp rdâng bu tuh ma mir cao su bah rbnăk wa khuch hô ngăn. Tât năm e, bol ma rnoh do\ng nklăp 20 rkeh prăk gay ma puh dak si, yơn mir tơm hôm geh khuch ngăn. Rnôk aơm, jêh ru\ng n’ha, mir cao su bah rnăk wa Chín ntơm luh n’ha mhe, nau bu tuh lo\ ntoh tay. Wa Nguyễn Thị Chín, ngơi:

             ‘Lam nkuăl aơ, ăp rnăk ko\ geh bu tuh kơt nê đo\ng. Nkuăl aơ ri apư ngih geh cao su ri bu tuh đo\ng, ngih hên puh dak si ơm ri hôm geh đê| n’;ha luh yơn âk ngih puh la ri tơm mô saơ hôm n’ha tay ôh. A[aơ gay đă cán bộ kơl nau kan tuch tăm nti\m kônh wa dơm, yơn nơm mô blau ma rklaih ôh”.

            Nau bu tuh nglang ntoh tâm tơm cao su tâm nkuăl xã Ia Nhim, nkuăl Chư Pah, n’gor Gia Lai nklăp 5 năm plo\ư ma aơ n’hanh nar lơn hun hao, rêng ngăch ngăn. Bol ma bu tuh lơh khuch khat ngăn tât rtăk cao su, yơn hôm geh âk kônh wa tâm nkuăl aơ ê geh njrăng ngăn. Âk nu\ih ê ho\ gi\t nau gay ma njrăng bu tuh aiư. Mặt neg, yor rnoh cao su jur thuk tâm aka năm rlau aơ, rnoh tăch mô khlay, mô geh geh rnôk lu\p âk ngăn yor ri ma kônh wa mô hôm njrăng n’gang nau bu tuh tâm tơm. Tă bah nê, [ư nau bu tuh tâm tơm lơn ma rêng ngăch lơn n’hanh jo\ ntơm năm aơ tât năm êng. Wa Đặng Thanh Tuế, ta Thôn 3, xã Ia Nhin, nkuăl Chư Pah, n’gor Gia Lai, ngơi:

             ‘Ntă de rnăk mô njrăng nau kan nê ri kơt lah păng khuch hôm. Geh ngih bu tuh bơi tata du ha neh, ma nơm mô puh dak si ri păng mô geh rtăk ôh. A[aơ ri apư nu\ih kônh wa gay uănh nau nê ma kơt, gay puh ân năn, mô dơi mô njrăng ôh. Mô di lah gay ân kơt nê lah păng hao jêng êng ôh, jêr ngăn”

            Ti\ng wa Phạm Minh Châu, Groi Kruanh jrâu kan Tuch tăm n’hanh Hun hao [on lan nkuăl Chư Pah, n’gor Gia Lai, tâm du năm, geh ntơm 500-1000 ha, tâm rnoh nklăp 5000 ha cao su tâm lam nkuăl geh bu tuh nglang. Kan njrăng, rdâng bu tuh buh nglang geh nâp ngăn rnôk nơm puh dak si njrăng ơm:

            ‘ Nau nkah lah ân kônh wa tăm cao su ri đah nau bu tuh buh nglang lah jêh lôch sa tết, tâm rnôk tơm cao su rgâl n’ha ri kônh wa mô dơi thơ tha tâm nau do\ng dak si, ma dak si ri nơm do\ng dak si An Vin, puh dak si njrăng ntơm bôk yan gay rdâng geh nau bu tuh”.

            Nau bu tuh buh nglang lah nau bu tuh jêr săm ngăn n’hanh âk ngăn tama tơm cao su. Yơn lah, yor âk nu\ih mô ho\ gi\t tât nau aơ, mô gi\t tât nau njrăng der nau bu tuh nglang yor ri ndrel đah nkuăl Chư Pah, nau bu tuh aơ lơn ma hao rêng âk tâm âk nkuăl tăm âk cao su tâm n’gor Gia Lai kơt Mang Yang, Chư Sê, Đức Cơ. Gay n’huch nau ntưp rêng bah bu tuh buh nglang tâm tưm cao su ri gay geh nau lă kơl kan ngăn bah n’gâng kan tâm nkăl ko\ kơt lah nau nsôih nchrăp rdâng njrăng êng bah kônh wa [on lan.

           Rơh tâm ôp đah Thạc sĩ Trần Minh, Giám đốc ntu\k rgum gu\ m^n n’hanh ndơ\ rgâl kỹ thuật Tây Nguyên, mpeh Viện gu\ m^n Cao su Việt Nam, gay kơl kônh wa [on lan r[ah g^t n’hanh kơt do\ng ăp kỹ thuật mât chăm, njrăng n’gang ngăch bu tuh tâm khay wai tâm ban kơt bôk khay mih ta mir cao su bah he đo\ng.

            Ơ, hơi Thạc sĩ Trần Minh, a[aơ le\ ntơm lăp tâm khay wai, kônh wa tăm cao su moh ndơ njrăng tâm rnôk dja mêh?

            Thạc sĩ Trần Minh: A[aơ, đah tơm cao su, du\t njrăng lah bu tuh buh n’glang. Aơ dôl lah khay rgâl lha bah tơm cao su, tơm luh lha mhe. Tâm trôk nar kêng du\t năm 2016, bôk năm 2017 ri nău tât mha êng đo\ng rđ^l đah ăp năm bah năp nơh. A[aơ, cao su dôl ru\ng lha n’hanh luh lha tay ri bu tuh buh n’glang ân njrăng uănh khlay đah nu^h tăm cao su.

            Bu tuh buh n’glang ri nău klach rvê bah păng lah moh ndơ mêh hơi wa?

            Thạc sĩ Trần Minh: Đah bu tuh buh n’glang ri păng mbra lơh khuch an tơm cao su, lah đê| ri jêng ta rât lha, hôm lah jru ri păng mbra [ư ru\ng lha cao su. N’hanh lha păng mbra luh tay yơn păng mbra ntoch jong mông nar kâp tor rtăk, lôch nê, mbra khuch tât săk geh, rnoh âk geh rtăk bah năm 2017.

            Na nê| ri tâm bah ri aơ nơh, bu tuh buh n’glang le\ lơh khuch phâm tât n’gor Gia Lai lah êng, nkual Tây Nguyên lah nsum mêh hơi wa?

            Thạc sĩ Trần Minh: Mpeh bu tuh buh n’glang dja ri kơt lah ăp năm geh lơh khuch da dê đo\ng. Yơn lah, uănh rnoh âk t^ng năm mpeh mông nar luh lha n’hanh djơh ue\h trôk nar. Năm 2017, đah nău luh lha nkai ri nău bu tuh buh n’glang mbra đêt lơn ăp năm bah năp nơh. Nchroh lah kơt nê| yơn nău tât uănh t^ng trôk nar. Ntơm bah aơ tât nklăp 1 khay tay đo\ng, trôk nar mbra sơh ue\h ri bu tuh buh n’glang mbra hu\ch đêt lơn.

            Rnôk le\ g^t năl dơi mir cao su geh bu tuh buh n’glang ri kônh wa [on lan phâm trong [ư, moh ntil dak si do\ng gay njrăng n’gang bu tuh buh n’glang mêh hơi wa?

            Thạc sĩ Trần Minh: Đah bu tuh buh n’glang, he môdơi puh ndrel đah mir tơm ho\ tor rtăk. Tơm khlay lah he ân puh njrăng dơm. Rnôk mir tơm ru\ng lha n’hanh luh lha mhe, nklăp rlău 10% rnoh tơm luh lha mhe ri he do\ng dak si puh njrăng lor, ntơm bah 2 tât 3 tơ\, uănh t^ng nkual. I khlay lah he puh njrăng lor, lah le\ saơ geh bu tuh d^ng puh dak si ri nău tam mô âk.

            Kônh wa mbra do\ng moh ntil dak si n’hanh phâm trong njrăng bu tuh mêh hơi wa?

            Thạc sĩ Trần Minh: A[aơ, nkô| nău do\ng dak si ri geh du ntil du\t way do\ng gay njrăng bu tuh buh n’glang n’hanh rnoh thuk đo\ng lah Vi Sa Dôn. Dak si dja ri kônh wa do\ng t^ng nău njrăng đă bah nu^h tơm [ư njêng n’hanh rnoh âk do\ng nklăp 400- 600 lít/ha. Mpeh trong [ư puh ri geh 2 ntil: ngoăy lah [ư puh ma ti geh ntop kơl bah máy móc, jêng do\ng ndeh cày [ư puh mô lah do\ng bơm cao áp gay puh hao mpu\m lha bah tơm. Lơn lah, rnôk puh he ân njrăng uănh khlay bôk năp lah rnoh âk dak si, tâl bar lah rnoh âk dak mpli, tâl pe lah mông nar puh. Du nău mha êng đo\ng lah he năl di rnôk tơm luh lha rlău 10% gay puh. Jo\ puh tâm [ah ntơm bah 7- 10 nar du tơ\ ri mơ geh nău tam.

            Kơt may mhe nkoch ri lơn âk rgum tâm nău njrăng n’gang bu tuh buh n’glang. Yơn lah, đah ăp mir ho\ lăn ntưp bu tuh hôm ri he phâm [ư gay ma lơh bah mêh hơi wa?

            Thạc sĩ Trần Minh: Đah ăp mir tơm ho\ lăn ntưp bu tuh yơn ntưp ta rnoh đêt ri he ân puh dak si. Hôm ăp mir ho\ lăn hô ri he mô dơi puh đo\ng ôh yor mô hôm geh nău tam. Ma he kâp an lha geh bu tuh ru\ng, tơm luh lha rơh 2, rnôk nê he puh mbra geh nău tam lơn.

            Ơ, dăn lah ue\h Thạc sĩ mpeh nău tâm ôp nar aơ!