VOV4.Mnông: Rgâl bah hôm ma sreh tăm tay mir cà phê kro ranh ntil ơm săk geh đêt, âk [on lan ta Dak Nông le\ sơch trong koh tơm ndop chông gay mpêt nkrem prăk do\ng. Trong [ư dja le\ ns^t tay nău geh wa\ng sa du\t âk.

            Wa Nguyễn Bá Lộc, nu^h [on lan lor bôk năp ta nkuâl Dak Mil, n’gor Dak Nông t^ng [ư ndop chông mir cà phê an g^t, trong [ư dja mô jêr, ma ns^t geh wa\ng sa ri âk rlău: Prăk do\ng ntuh kơl bôk năp đêt (nklăp ma 10 rkeh prăk 1 ha dơm), lôch du năm tơm le\ an play buh. Lah sreh tăm tay mhe, 1ha cà phê roh huach prăk do\ng 100 rkeh prăk, ma roh 3 năm bah kơi mơ geh play. A[aơ mir cà phê ndop măt bah rnăk păng an geh đăp mpăn 6 tấn 1ha. Wa Nguyễn Bá Lộc, ta xã Đăk Lao, nkuâl Dak Mil, an g^t: “Rnôk ăp nu^h khoa học Viện gu\ m^n ntil tơm tăm Tây Nguyên khân păng nkah đă, ri he ân tâm boh, koh n’hanh ndop măt rgâl ue\h mir tơm, ri nău geh kơt ăp nu^h le\ saơ lah du\t ue\h. Ri kônh wa saơ kơt nê| khân păng u\ch ndop rgâl ue\h an mir tơm kro ranh mô săk geh âk, ri rnăk mbra nt^m nti, n’hanh sơch du đêt ntil tơm ue\h gay khân păng ndop đo\ng. a[aơ xã gâp le\ ndop geh rlău 20ha cà phê kro ranh t^ng trong koh srang đo\ng, hôm ndop âk lam mir ri êng rnăk gâp lah 3ha n’gul n’hanh bah kônh wa lah 5ha.

            Đah wa Phan Văn Minh, ta xã Nam Đà, nkuâl Krông Nô, n’gor Dak Nông, ri ntơm bah trong leo ndop chông an mir cà phê tă bah Trạm khuyến nông nkuâl ntop kơl, păng le\ njêng dơi mir ươm nchôp ndop ntil pă an kônh wa tâm nkual. Mir chông cà phê ndop bôk năp dơi ntop kơl kỹ thuật lhăt bah Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, đah ăp ntil tơm săk jêng ue\h, cho\l dơi đah bu tuh mbrek ăch găm rmih, kơt TR4, TR8. wa Phan Văn Minh lah:Rnăk hên rlong ndop bôk năp đêt dơm, nklăp 1- 2 sào, lôch nê saơ păng săk jêng ue\h ri mơ ndop tay âk lam hvi. A[aơ ri le\ rngôch cà phê bah oh nô tâm rnăk wâl ho\ ndop le\ da dê hôm. Na nê| kơt mir tơm dja dơn geh 1.600 tơm dơm yơn mhe aơ nơh klêh geh 10 tấn rnglăy. Nău săk geh kơt nê| jêng nu^h [on lan kiău ma a[aơ le\ kơt t^ng [ư khân păng ho\ ndop du\t âk đo\ng hôm, geh ăp rnăk ri he hăn tât mir ndop an bu. Hôm mir tơm ntil bah rnăk ăp năm pă an nklăp 3 rmưn tơm ndop ri ăp năm n’gul khay tăm lah khân păng ho\ so\k le\ hôm.

            Lah nău ndop chông mir cà phê đo\ng, wa Nguyễn Công Quảng, ta thôn Đức Hiệp, xã Đức Mạnh, nkuâl Dak Mil, hôm joi trong do\ng [ư êng đo\ng. rgâl bah hôm koh tơm kâp chông êng hon mơ d^ng ndop, ri păng hôm sơch trong ndop chông hao jêng mơ d^ng koh tơm. Wa Nguyễn Công Quảng, an g^t: “Ndop cà phê ri gâp t^ng [ư koh mbrơi mbrơi, jêng lah djăt ma ndop chông tâm ăp tơm kro ranh, rnôk tât klêh play hôm lah gâp koh jăng tơm nê, ri chông păng hon tơm mhe, lah mô geh roh năm klêh yor tât năm bah kơt lah păng geh play hôm. A[aơ mir gâp săk geh ntơm bah 7 tât 8 tấn 1ha, ăp năm klêh geh tâm ban kơt nê| đo\ng./.

Cà phê vối lah tơm tăm geh tăm âk ta Tây Nguyên. Yơn lah, đah ăp mir tơm rlău 20 năm, cà phê le\ ranh n’hanh do\ng tăm ntil ơm, jêng nău geh mô âk, mô geh săk rnglăy mpeh wa\ng sa. Rnôk ê ho\ u\ch rôk jăng gay ma tăm tay cà phê, r^ kônh wa an geh do\ng ăp nău kan tâm ndr^h lah [ư an ueh neh n’hanh koh ueh aih n’g^ng, gay ma mir tơm mbra dơi lêh play jo\ bar pe năm  tay đah nău geh đăp mpăn rlău 3 tấn găr 1ha. Tiến sỹ nông nghiệp Tôn Nữ Tuấn Nam mbơh. “Bâh nău m^n ua\nh an saơ geh âk mir tơm cà phê ranh neh du\t srat n’hanh mô ueh to\ng ndơ kah, nt^t lah mir tơm aơ rmeh lưu huỳnh du\t âk, mir r^ rmeh lân du\t âk, r^ le\ rngôch nău rmeh tâm neh [ư khuch âk tât nău têh jêng n’hanh nău geh bâh mir tơm. Kơt ne\ r^ đah mir tơm cà phê ranh, kônh wa an ua\nh nđôi tay neh, gay ma geh nău nchrăp poh phân rgâl mhe an ueh neh, kơl an cà phê hun hao reh dơi geh djrôp ndơ kah ueh gay ma hao jêng. Bâh ne\ he mơ geh do\ng ăp nău kan [ư ueh n’g^ng đah nău kan koh lôch ne\ ndop nkur, mô lah koh tơm an tơm hun hao tay n’g^ng nkur mhe.”

Lôch nkra ueh mir cà phê ranh đah nău kan koh gay ma ndrop nkur mô lah koh an chăt tay nkur kơt ne\, kônh wa an njrăng tât nău mât chăm ueh tơm tâm ăp năm let năp tay. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam an g^t: “Gay ma an mir cà phê geh nău geh đăp mpăn, kônh wa an kahg^t ăp nău kơt aơ: bôk năp lah mât ua\nh ndơ kah an tơm an ueh, geh nđâp nău mât ua\nh neh, ne\ lah neh srat ir r^ an geh [ư ueh đah lân, vôi..n’hanh nău mât chăm an tơm geh đnâp phân hoá học poh an tâm di t^ng nău nt^m, tâm rgop đah phân hữu cơ, lah mô geh ăch ndrôk r^ do\ng phân vi sinh mô lah phân sinh hoá hữu cơ gay ma an reh cà phê geh dăng. Nău tal 2 lah kônh wa an mât chăm tât nău mât ua\nh tu tuh, ta ăp mir tơm cà phê ranh an geh njrăng tât nău bu tuh mbr^ng tuh ta n’ha cà phê , nău bu tuh ôm đang tơm.”

                                                            Răk rblang: Thị Đoắt + Điểu Thân