VOV4.M’nông: Tâm rơh aơ âk ngăn mir tiêu bah kônh wa ta Dak Lak lah êng ndrel Tây Nguyên lah nsum ho\ lôch klih play. Yơn lah, bah năp nau tât bah mir nar ndal ndrel nau mât chăm, poh phân ân tơm tiêu tâm rnôk aơ mhâm [ư gay ma tâm di gay nchrăp ân du yan geh âk play tâm năm ba kơi dôl geh kônh wa uănh khlay. Jêh aơ Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, cán bộ Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm Nghiệp Tây Nguyên mra nkah  kônh wa du đê| nau kan mât chăm tơm tiêu tâm rnôk aơ.

            Ơi tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam, jêh rnôk klih play ri kônh wa uănh khlay ngăn nau ntop tay phân ân tơm tiêu, mhâm [ư ân tâm di, ri Tiến sĩ mra dơi nkoch tât nau aơ dơi đo\ng?

            Tiến sĩ Tuấn Nam: Tâm rnôk aơ geh poh phân đo\ng lah mô, ri nau ngăn lah jêh rnôk klih play, kơt lah tâm rnôk aơ ri ho\ le\ klih play, geh mir ê klih, kơt ri lôch klih play ri ho\ tât yan mih, kơt lah tâm nklăp rlau du khay jêh klih play lah tât yan mih. Đah mir tiêu dôl hao jêng nâp ueh, đăp mpăn, to\ng n’hâm ri jêh klih play vay mô kâp to\ tay dak, mô hôm poh tay phân. Lah nchrăp mih dôl dăch tât ri rơh aơ ntơ lah rơh kơn dak mô lah rơh mô kâp dak n’hanh ân tơm rlu rlau, kâp yan mih tât mư di\ng poh phân gay ân tơm luh kao, kao tieue mra luh tâm yan mih, ngăn lah tâm khay 6. N’hanh luh tâm yan mih mư ueh, lah luh tâm bôk yan mih mô lah tâm yan vay ri mô ueh.

            Ơ, hơi tiến sĩ, ndri tâm rnôk to\ dak, luh kao lah du\t khlay. Ndri gay ân tiêu luh kao tâm ban leo nsi\t nau săk geh ueh ngăn ri moh nau nơm njrăng tâm rnôk aơ êh?

            Tiến sĩ Tuấn Nam: Luh kao nchrah nchrai lah nau geh bah tơm tiêu, păng luh mô kơt kao cà pghê luh du tơ\, 2 tơ\, 3 tơ\ ma luh tâm di khlay mô lah du khay n’gul di rnôk yan mih. Gay geh luh kao ân rgum ri ko\ gay geh nar rdanag đah prăng bri n’hanh nar rdâng prăng bri bah tơm tiêu mô jo\ n’hanh nklăp 30 nar, đah tiêu trâm ri dơi rdâng jo\ lơn mô lah ăp mỉ tiêu phung he tăm nku\m n’hâm ma mô geh koh n’ging âk ri an păng luh chăt jêng kơt nê ri păng mra dơi rdâng tâm 40 nar ri tơm tiêu mô geh nau khuch tât nau jêng đo\ng. Jêh păng luh kao rgum tâm yan mih ngăn. Đah ăp mir tiêu jêh rnôk kloh play jêh ri ma ê mih lah nau ueh, lah lôch klih du pơh ma geh mih ri rvê ngăn, yor nê lah nau mpơl năm ba kơi mra mô geh âk play yor păng luh kao đê| n’hanh mô rgum. Ndri ti\ng gâp a[aơ kônh wa mô kâp to\ dak yor bu knu\ng to\ ân tiêu ti\ng nau to\ ntop rnôk rong play, tâm rnôk nklăp khay 11-12 ma geh duh nar âk ri mư to\ gay tơm rong play, âk geh âk play.

            Ndi kơt Tiến sĩ mhe nkah tât  khay  ân tât tâm yan mih dôl dăch tât n’hanh nau âk mir tiêu geh dak băm ri nơih tât, ndri bu tăm tiêu gay moh nau njrăng tât kan aơ êh?

            Tiến sĩ Tuấn Nam: Ngăn lah nau kuai n’hong dak ma rnôk saơ dak tâm mir mư hăn kuai n’hong, kuai nkre tâm yan mih ri nê lah mô dơi. Đah ăp mir tiêu mhe tăm ma ê geh n’hong  dak ri he kuaih nkre tâm yan vai, kơt lah tâm rnôk aơ ri păng bah oi nau khuch lơn. Yor rnôk mih jur di\ng kuai ri mra te\ch reh tiêu mra lah du nau nơih gay bu tuh chuh sa lơh khuch ân mir tiêu. Ndri di\ng kônh wa geh nau u\ch nkra mir tiêu gay tăm tiêu gay kuai n’hong dak lor ntơm bah rnôk mhe tăm. Vay tâm 2 trong tiêu ri he nkra du trong n’hoch dak ân păng hoch luh n’hanh ân n’hoch ntơm bah trong jê| tât trong têh, geh ntoe lah trong n’hoch dak tiêu ntơm rnôk leo tăm. Lah mir tăm tieu ma u\ch nkra n’hong ri gay nkra nkre tâm yan vai.

            Ơi tiến sĩ, a[aơ âk kônh wa săch tăm tiêu tâm tơm rih gay mât chăm ân nâp nâl, tâm nê geh săch tơm joăr ôch (muồng đen) [ư n’gâng ân tiêu hao, yơn dăch aơ mô joăr vay geh luh rtăk ta tơm, nau aơ khuch đo\ng tât mir tiêu. Tiến sĩ moh geh nau nkah đah kônh wa rnôk săch tơm joăr rêh đo\ng?

            Tiến sĩ Tuấn Nam: Dăch aơ ri tơm joăr vay geh luh rtăk [ư tơm khi\t n’hanh rnôk tơm khi\t ri  tơm tiêu chôt ti\ng [ư nau jêr ân nu\ih [on lan. Ngăn lah rnôk săch n’gâng gay ân tiêu hao ri gay geh nau dơi ngăn. Tơm [ư n’gâng gay mô ân geh chôt pă, đăp mpanư ân nau hao jêng bah tơm tiêu tâm 10 tât 15 năm. Ngăn lah phung hên ko\ mra uănh ngăn ăp tơm joăr tâm nkuăl Cư Kuin ri tơm joăl geh ăp ntil bu tuh chuh sa klơ tơm jêh ri mư luh rtăk, jêh ri geh bu tuh tay [ư chôt tơm joăr nke. Tât rnôk aơ nau kan aơ ko\ ê geh nau dơi săm bah, yơn lah ngăn ma tơm tiêu  ngăch hao rêng klơ tơm joăr, ngăch hao klơ tơm joăr ri tơm nê mra bah oi geh luh rtăk. Mô geh saơ âk ôh tưm tiêu ho\ hao bêng lam tâm tơm ma tơm nê geh bu tuh chuh sa. Tơm joăr knu\ng geh nau khuch tâm năm tal 2, tal 3 ndrel ngăn lah tâm năm tal puăn jêh tơm tiêu hao le\ klơ tơm joăr. Rnok kônh wa he saơ geh luh rtăk ri ngăn lah tơm nê geh bu chuh sa lăp tâm tơm hôm, jêr săm ngăn. Kônh wa mra do\ng nau [ư so\c dak si nglăp nkre tâm trong bu chuh ri dơi. Nê lah ăp nau ma ân tât rnôk aơ gâp gi\t. Âk ntu\k kan mi\n lah ne lah yor sêt Phitotora yơn ngăn lah mô di kơt bu nchroh nê, geh ăp ntil sêt lơh khuch yơn păng lăp tâm trôm rnôk jêh bu chuh sa  geh trôm tâm tơm joăr. Ndri gâp knu\ng geh du nau nkah nti\nh kônh wa tăm tiêu tâm tơm joăr ri gay mâ chăm gay ân tơm tiêu hun hao ueh, ngăch [ăr klơ tơm joăr ri mra n’huch ngăn geh bu chuh sa klơ tơm joăr.

            Ơ, dăn lah ueh đah Tiến  sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam.

                                             Nu\ih răk rblang: H'Thi