VOV4.M’nông: Tiến sĩ Trần Thu Dung, nu^h gu\ m^n văn hóa Việt Nam a[aơ rêh n’hanh pah kan ta Pháp ho\ tă lah: “Mât ndray nău ngơi văn hoá rnoi du\t đêt nu^h lah mât ndray du drăp ndơ mpêt khlay, du bảo tàng rêh, du tơm pâl nđaih gay kơl hun hao wa\ng sa neh dak n’hanh ntơm jâng [ư tơm bah neh dak. Rnôk he mô ho\ to\ng dăng mpeh tahen ri he ân do\ng văn hoá gay mât njrăng [ư tơm.”

Ngăn an saơ, tâm du bông rdâng lơh phu\ng rlăng lăp pit in tu\n jot neh dak Việt Nam rôih dăng mât njrăng đăp mpăn, [ư tơm neh dak, nkre lơh chrai mplư rlăm lăp hêng văn hoá bah dih lăp. Ăp rnoi nu^h Yăn, Mường, Thái, Tày, Nùng… mpeh ăp ngữ hệ Môn-Khmer, Việt-Mường, Tày-Thái, Mông - Dao ho\ nsrôih du\t têh tâm nău mât ndray nău ngơi, văn hoá rnoi he tâm ban kơt nău ngơi, săk tơm bah neh dak Việt Nam.

Lơn lah đah nău ngơi, rbăn năm ndrong phu\ng rlăng tu\n jot mpeh bah lơ, ăp triều đại Trung Hoa hôm mô dơi [ư rnoi nu^h he jêng nu^h Hán, ngơi nău Hán.

Tâm nău nchih bah tác giả Phạm Vân Anh ta trang baovannghe.com ho\ nkoch kloh, rơh Prăng lăp tu\n jot neh dak, âk linh mục Pháp dơi jao nău kan hăn rêng nti chroh tâm nkual Bắc Đông Dương n’hanh geh 4 năm hăn lam yôk bri mpeh bah lơ gay nchih nău ngơi n’hanh nău way [ư ôp brah lah yang, nău way bah nkual dja. Yơn, nău trêng nti chroh ho\ mô geh nău dơi. Le\ ma rnôk Pháp mô geh nău dơi lơh ta Điện Biên Phủ, khân păng hôm an [ư ăp trong nchrăp kan hăn gu\ m^n văn hoá nău ngơi nu^h rnoi mpôl đê| nkual n’har bri mpeh bah dâng n’hanh Tây Nguyên.

He mbra dơi saơ, săk tơm rnoi nu^h dăng bah nkual nu^h rnoi mpôl đê| mpeh Bắc mô lah Tây Nguyên ho\ nking kol Prăng mplư rlăm roh hêng văn hoá ăp nu^h rnoi mpôl đê| ta aơ. Yor nău âk mpưm săk tơm rnoi nu^h ho\ rgop du gâl mât njrăng [ư tơm neh dak, tâm rnglăp ăp nu^h rnoi mpôl đê| tâm ban kơt rnoi âk nu^h đo\ng dâk hao lơh pit in ns^t tay nău dơi đăp mpăn, dah ro\ng.

Đảng n’hanh Ngih dak he ho\ du\t n’hâm uănh khlay nău mât ndray, mât ue\h nău ngơi ăp nu^h rnoi mpôl đê| đah ăp trong nchrăp hăn ôp uănh n’hanh rdâk njêng ăp trong kan têh dơi jo\ jong. Âk nău ngơi kơt: Bahnar, Jarai, Cơ Tu… dơi ntuh kơl rdâk njêng chữ nchih, ăp ndrôm si [u\t từ điển, giáo trình… Bah meng nê, ăp nău way ơm ndjôt săk tơm văn hoá nu^h rnoi mpôl đê| dơi mpư n’hao prêh ndrel đah nău rdâk tay ăp lễ hội, nău way ôp brah lah yang, văn hoá, thể thao…Âk rplay si [u\t, âk ndrôm si [u\t ma nău ngơi nu^h rnoi mpôl đê|, âk nhih nti nt^m ndrel bar ntil nău ngơi nu^h rnoi mpôl đê| n’hanh rplay si [u\t nău ngơi neh dak n’hanh kon se t^ng nti dơi pă an học bổng. Công chức ngih dak, mpôl tahen công an pah kan ta nkual nu^h rnoi mpôl đê| dơi ntru\t nsôr nti nău ngơi nu^h rnoi mpôl đê| kơt du nău ngơi nsing tơm.

Tâm mpôl [on lan nu^h rnoi mpôl đê| Việt Nam, ma âk trong êng êng, âk nu^h, nsum mpôl nu^h rnoi mpôl đê| ta ăp n’gor dôl nsrôih mât ndray n’hanh mât ue\h nău ngơi, chữ nchih bah rnoi nu^h he nơm.

Bộ font chữ Thái lor bôk năp dơi bu ur thạc sĩ Lò Mai Cương, Trung tâm Giáo dục thường xuyên n’gor Sơn La mã hóa ta Unicode ho\ [ư rplay si [u\t Thái dơi âk nu^h g^t tât n’hanh dơh joi pơk ma Internet. Đah đề tài bộ Font chữ Thái Sơn La ta máy vi tính, ho\ geh 65/72 mẫu ký tự gu\ tâm phần mềm bộ font chữ Thái Sơn La dơi sơch ntơh măt an nău ngơi bah nu^h Thái gay mã hóa tâm Unicode. T^ng nê, ăp rnoh khlay văn hoá Thái ndru ơm yău ơm dôl mbrơi roh hêng, a[aơ geh brăt mbrô gay mât ndray n’hanh mpư n’hao.

Uănh saơ kônh wa nu^h Chăm hăn bar pe jât cây số hao n’gor manh si [u\t răk, nô Phú Năng Tuệ ta [on Mỹ Nghiệp, thị trấn Phước Dân, nkuâl Ninh Phước, n’gor Ninh Thuận ho\ geh nău m^n [ư njêng thư viện si [u\t Inrahani. Ăp si [u\t lor bôk năp dơi n’glăp tâm tủ si [u\t thư viện ntơm bah năm 2005. Rlău 10 năm aơ, thư viện si [u\t Inrahani ho\ geh rlău 8.000 bôk ndrôm si [u\t, ntoh lư lah ndrôm si [u\t Từ điển Bách khoa toàn thư, Tổng tập văn hóa dân gian ăp rnoi mpôl đê| Việt Nam, Gu\ m^n văn hóa Chăm, si [u\t yău Chăm 300 năm, si [u\t giáo khoa Chăm, mprơ ndrong, ot ndrong Chăm… Le\ rngôch si [u\t tă bah rnăk nô Tuệ ndrel 30 nu^h lah nai nt^m, nu^h gu\ m^n văn hoá pă an. Thư viện si [u\t rho\ do\ng dơm an nu^h [on lan tâm [on Mỹ Nghiệp, ăp nhih nti trung học phổ thông ta n’gor n’hanh ăp nu^h u\ch ro\ng si [u\t ta ăp ntu\k êng tât răk uănh, lơn lah an nu^h Chăm.

Tâm khay rlu nti ăp năm, ăp chùa Khmer ta Trà Vinh [ư nt^m nti rplay si [u\t Khmer an hang rbăn oh kon nu^h rnoi Khmer. A[aơ n’gor Trà Vinh geh 136/142 chùa Khmer geh leo [ư kơi nti chữ Khmer bah jrô 1-5 tâm khay rlu nti, wăch rgum bơi 11 rbăn kon se. Rlău ma nti rplay si [u\t, ăp kon se hôm dơi joi g^t mpeh văn hoá, nău way ơm, ăp ntil nău pâl rlưn way ơm. Nai nt^m tơm lah ăp nu^h sư sãi mô lah ăp nu^h à cha blău rplay si [u\t Khmer, hăr blău nău way ơm. Sở Giáo dục - Đào tạo Trà Vinh kan nsum đah nhih nti đại học Trà Vinh [ư pơk jrô nti nghiệp vụ t^ng di rnoh bah Bộ Giáo dục - Đào tạo an rmôt nai nt^m nti rplay si [u\t Khmer ta ăp chùa. Ntơm bah năm 2008 tât a[aơ, ăp nhà sư, à cha dơi ntop kơl 25.000đ/tiết nti t^ng Quyết định mbrô 30 bah Thủ tướng Chính phủ.

Mât ndray nău ngơi ma keh mbrô ma ăp ntu\k rgum prăp nău ngơi lah trong nchrăp dơi ăp nu^h gu\ m^n dak bah dih n’hanh Việt Nam t^ng [ư tâm rlău 30 năm aơ. Rlău ăp rơh hăn ôp uănh rgum joi, gu\ m^n, trong nchrăp ho\ mât ndray dơi 11 ntil nău ngơi ăp rnoi mpôl đê| ta Việt Nam kơt nău Rục, A Rem, Mã Liềng, Cuối... [ư ntu\k nsing rgum prăp nău lư tâm nău gu\ m^n nău ngơi, văn hoá n’hanh nu^h rnoi mpôl đê| mô dơn ta Việt Nam ma lam ntu\r neh. A[aơ ho\ geh 45 ntil nău ngơi dơi rgum nchih ma keh mbrô n’hanh dơi mbơh lam hvi.

GS Trần Trí Dõi – Đại học Khoa học Xã Hội &Nhân Văn- Đại Học Quốc Gia Hà Nội – ngoăy tâm ăp nu^h rnâng kan gu\ m^n nău ngơi rnoi mpôl đê| Việt Nam ma công nghệ mbrô an g^t:

Mpôl hên u\ch mô dơn 11 gu\ m^n mpeh nău ngơi ăp nu^h rnoi mpôl đê| ta ntil dôl lah nău chrai, ma mpôl hên u\ch pă an thư viện nău ngơi n’hanh nău nchih bah le\ 53 rnoi mpôl đê| Việt Nam. Nău ngơi bah ăp nkual bah tiếng Việt gay bu geh du ntu\k nsing ăp to\ng mpeh nău ngơi, g^t wât du trong jru hvi n’hanh kloh rvah nău âk ntil bah nu^h Việt, nău âk mpưm mpeh ntil nău ngơi n’hanh nău nchih, rplay si [u\t bah nu^h Việt tâm du bông rơ\ jêng rnoi nu^h nê, njêng nău săk tơm êng bah nu^h Việt Nam.

Mât ndray nău ngơi mô dơn mât ndray săk tơm văn hóa, rsang rnglăy âk mpưm bah du neh dak, tă bah âk mpôl nu^h rgum tay, nkre mât ndray dơi nău ngơi ơm yău bah u che he. Nê lah du ntil ndơ do\ng sôt hơr gay an saơ tu tơm luh rnoi nu^h n’hanh mât njrăng [ư tơm neh dak./.  

Nu^h rblang: Điểu Thân