Lôch du yan cà phê mô geh âk play, tâm ăp nar aơ [on lan kan lo\ mir ta n’gor Kon Tum dôl du\t o\ r’ah đah nău to\ djrah an tơm cà phê. Nău ngăn an saơ rgâl trôk nar mih sial dôl geh nău tât mô ueh tât nău mât tăm cà phê lah êng n’hanh pah kan tuch tăm lah nsum ta ntu\k aơ. An geh tâm di đah nău rgâl trôk nar mih sial gay ma mât tăm dôl lah nău ndăn ndal đah [on lan kan lo\ mir n’hanh n’gâng kan tuch tăm n’gor Kon Tum.

Ăp năm dăch aơ, khuch tât bâh rgâl trôk nar mih sial ăp nar lơ ma na nê| lơn n’hanh geh nău tât mô jê| tât nău pah kan jan sa bâh nu^h tăm cà phê ta nkuăl Đăk Hà, n’gor Kon Tum. Lah nkual way mât tăm cà phê, geh du n’gul tâm le\ rnoh neh rlău 21 rbăn ha cà phê bâh n’gor, [on lan kan lo\ mir nkuăl Đăk Hà du\t g^t njrăng đah nău rgâl trôk nar mih sial bâh trôk nar [ư khuch an tơm tăm. Wa Nguyễn Xuân Hải, jay ta thôn 5, xã Hà Mòn, an g^t:

“Bar pe năm dăch aơ yor trôk duh, kro phang âk rnoh dak ta ăp dak bât mô to\ng to\ djrah jêng nău geh cà phê mô âk đo\ng. tal bar lah tâm rnôk to\ dak ntoch jo\ nar đo\ng yor mô to\ng dak to\ jêng nar to\ he ntoch jo\ tâm [ah jo\\ jêng lah nău geh play cà phê mô geh âk”.

Yan năm 2019 mhe nơh, nău geh cà phê ta nkuăl Đăk Hà hu\ch âk. Geh ăp rnăk [on lan mhe nơh ăp tơm cà phê geh play klâp ma 20 kg play a[aơ le\ ju\r tât du n’gul. Nô Trần Quốc Tuấn, jay ta thôn 2, xã Đăk Ngọc an g^t, nău wa\ng sa rnăk vâl knơm le\ ta tơm cà phê. Yan mhe nơh cà phê mô âk play, rnoh tăch mô khlăy [ư an rnăk vâl mâp âk nău jêr jo\t. T^ng nô Tuấn, rgâl trôk nar mih sial dôl khuch âk, [ư khuch roh âk an nu^h tăm cà phê. U\\ch kan jo\ nâp nâl đah tơm tăm aơ an geh âk ntrong kan.

 “Lơ ma ăp năm dăch aơ nău geh cà phê lơ ma mô geh âk yor trôk nar. Kơt ăp năm ba năp r^ geh tât 6 yan na nê| lah 6 khay mih n’hanh 6 khay duh kro. Khay he pah kan, nău nchrăp bâh he geh nchrăp [ư na nê| lơn. Dăch aơ r^ duh mih ndal, khay wai, khay pe\ lêh geh rnôk lah mih phu\, mih sial [ư jêr tât nău pe\ lêh cà phê [ư an nău geh play mô âk do\ng. [on lan nsrôih njrăng rdâng đah  trôk nar, tăm tâm srah đah ăp ntil tơm gơnh sa gơnh do\ng ta tơm cà phê gay ma n’hao nău rêh wa\ng sa an hao du đê| lôch ne\ ntuh rvăt săch tay ăp ntil cà phê tâm di đah trôk nar kơt a[aơ”.

Ta năp nău rgâl trôk nar mih sial ăp nar lơ ma hô, khay wai ta Tây Nguyên jo\ jêng tât to\ dak an roh neh tơm cà phê ăp nar lơ ma mô âk, wa Trần Văn Chương, groi Giám đốc ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Kon Tum an g^t, nău do\ng trong to\ djrah mhe, to\ dak mpêt nkrem dơi ua\nh lah nău ndal ndăn gay ma mât hun hao n’gâng kan tuch tăm nâp nâl, ngăn lah đah ăp tơm công nghiệp geh rnoh wa\ng sa âk kơt tơm cà phê.

“Ta năp nău rgâl trôk nar mih sial a[aơ, n’gâng kan tuch tăm mât rong n’gor Kon Tum le\ geh âk ntrong kan, nău mbơh đă n’hanh ntu\k leo kan [ư. Kơt lah ntu\k kan an nu^h [on lan kan lo\ mir pah kan do\ng ăp nău to\ dak mpêt nkrem gay ma mât đăp mpăn to\ng rnoh dak. Rgo\ jă [on lan to\ dak t^ng nău u\ch bâh tơm tăm n’hanh ua\nh năl rnôk to\ dak an tâm di to\ng u\ch bâh tơm gay ma đăp mpăn rnoh dak to\ng kơl an to\ djrah tơm tăm”.

Ndrel đah tơm cà phê, t^ng nău mbơh bâh n’gâng kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Kon Tum, rgâl trôk nar mih sial le\ geh [ư mô ueh tât nău pah kan tuch tăm lah nsum bâh ta ntu\k n’hanh [ư khuch khat âk mpeh nău wa\ng sa bâh nu^h [on lan. Ua\nh kơp tâm bơi tât 5 năm ba năp an saơ, nău duh phang khuch tât klâp ma 4.500 ha tơm tăm, [ư khuch khat tât rlău 190 rmen prăk. Ndrel đah ne\, mih dak buk le\ klôr rdu n’hanh [ư khuch khat tât rlău 1.800 ha tơm tăm, nchroh nău khuch khat tât rlău 100 rmen prăk. Tâm di đah nău rgâl trôk nar mih sial gay ma mât, hun hao tơm tăm cà phê lah êng n’hanh nău pah kan jan sa tuch tăm lah nsum dôl lah nău đă ndăn đah n’gâng kan tuch tăm n’gor Kon Tum.

Kơt du gâl bôk năp ho\ nkoch, ngoăy tâm ăp nău kan du\t duh ndal rnôk a[aơ bah nu^h tăm cà phê ta Tây Nguyên lah đăp mpăn ăp to\ng dak to\. Ta năp nô nău rgâl duh nđik trôk nar n’hanh tăm lăn rlău âk ir ri dak to\ an ntil tơm tăm jong nar dja tâm khay wai dôl nar lơn ma jêng kroh khar. Do\ng dak to\ mhâm [ư an mpêt nkrem, geh nău tam dôl lah nău u\ch geh jăch ndăn đah ăp nu^h tăm cà phê. Bah kơi aơ lah nkô| tâm ôp bah PV nkô| way  nkoch đah wa Nguyễn Tri Sáu, Giám đốc HTX Tuch tăm n’hanh tăch rgâl Sáu Nhung n’hanh wa Nguyễn Xuân Hải, ta xã Hà Mòn, nkuâl Đăk Hà, n’gor Kon Tum. Dăn nkoch tay đo\ng, wa Nguyễn Tri Sáu lah du hê nu^h nănh an nklăp 300 rkeh prăk ntuh kơl ntru\p trong dak to\ phu\ mih mpêt nkrem ta tơm an rnoh hvi 3ha neh tăm cà phê bah rnăk n’hanh saơ dơi nău tam bah lam trong to\ mpêt nkrem dja.

Lor bôk năp dăn lah ue\h wa Nguyễn Tri Sáu n’hanh wa Nguyễn Xuân Hải ho\ an mông rơh tâm ôp nar aơ. Hơi wa Nguyễn Tri Sáu, ta năp nău rgâl bah duh nđik trôk nar lơn lah nkô| nău dak to\ an tơm cà phê, may geh trong rdâng lơh mhâm [ư mêh?

Wa wa Nguyễn Tri Sáu ơh: Ơ, g^t dơi nău trôk nar rgâl dja, gay ma rdâng lơh đah trôk nar ri rnăk gâp ho\ nchrăp mbrơi mpeh rêng [ư dak bât ntru\p ăp trong d^ng to\ mpêt nkrem n’hanh phu\ mih ta tơm gay he lor nchrăp tơm dak to\ tâm ban kơt poh phân đo\ng  gay he lor nchrăp rdâng lơh đah trôk nar. Yor a[aơ trôk nar ho\ rgâl le\ rngôch jêng he ân lor nchrăp tơm ndơ mât chăm gay tơm cà phê hao jêng n’hanh luh kao kơn play di rơh ri mơ geh nău tam.

- Ntơm bah rnôk ntru\p trong dak mpêt nkrem to\ ta tơm ri may saơ mhâm geh nău rgâl đah mir cà phê bah he mêh?

Wa Nguyễn Tri Sáu ơh: Ơ, rnôk mô ho\ geh ntru\p trong d^ng dak to\ mpêt nkrem ta mir dja ri to\ dak t^ng nău way ơm phu\ mih mô lah mbâm d^ng to\ ta tơm ri du\t hoach dak. Bar đo\ng lah to\ bép phu\ mih bah lơ chông tơm ri sial, dak pring roh hoach du\t âk. Sial khôm ri tơm mô dơi lăp tâm lam mpu\m n’hâm. Tơm cà phê luh kao, kơn play mô tâm r^ng. A[aơ ntru\p dơi trong to\ dak dja ri to\ mpêt nkrem geh du\t âk mpeh nar luh kan, mpeh hoach prăk do\ng, mpeh phân poh yơn nău du\t khlay lah gâp mât chăm dơi ăp mir tơm dơi da dê. Luh play, kơn play du\t tâm r^ng hao săk geh đăp mpăn da dê, mô geh tơm play tơm mô.

- Dăn ôp wa Nguyễn Xuân Hải, lah nu^h âk năm krêp dêh đah tơm cà phê đo\ng, may moh geh nău lah mpeh trong to\ cà phê way ơm ntơm nơh n’hanh trong to\ dak mpêt nkrem phu\ mih ta tơm mêh?

Wa Nguyễn Xuân Hải: He to\ bép nê ri geh ntu\k to\ tât 14 mông yơn geh ntu\k dơn to\ geh 7 mông dơm. Jêng rnoh âk mbe\ dak mô tâm ban jêng rnoh geh cà phê mô dơi tâm ban đo\ng. Yơn a[aơ ntru\p bép jê| dja dơi geh dak to\ đăp mpăn an t^ng tơm yor păng tâm pă tâm ban an ăp tơm n’hanh mpêt nkrem dơi rnoh âk dak to\. Mpêt nkrem dơi rnoh âk dak to\ ri nê mpêt nkrem dơi điện, mpêt nkrem dơi prăk nklăp ntuh kơl mbra đêt lơn đo\ng. Ntuh kơl đêt lơn ns^t geh wa\ng sa mbra âk lơn đo\ng. Gâp saơ aơ lah du nău ns^t geh wa\ng sa du\t têh.

- Ơi wa Nguyễn Tri Sáu, tâm rnôk mât chăm tơm cà phê, lor nchrăp dơi nău to\ dak ns^t tay nău geh mhâm mêh, hơi wa?

Wa Nguyễn Tri Sáu ơh: Ăp năm bah mih ơm ri tơm cà phê mô ho\ tât khay luh mu\n kao ri khuch du\t têh tât năm bah kơi tay lah play đêt, play srang. Hôm mir tơm mpôl hên dôl ntru\p ri dơh an to\ djrah jêng rnôk bah mih mpôl hên to\ t^ng rơh tâm rnôk luh mu\n kao gay njêng an tơm kranh ri n’gât dak rlu to\ ri tơm mơ hao jêng luh mu\n kao an năm bah kơi tay. Rnôk to\  he mbra an luh dang kao du rơh jêh aơ tay tơm mbra luh du\m tâm ban lah du\t geh nău tam n’hanh khlay. Neh tăm cà phê ma mô mât chăm t^ng di rêng ma geh trong to\ dja ri kơt năm mhe aơ nơh klêh geh ăp mir du\t đêt play geh rnôk tât 20 tât 30% dơm. Yơn mir cà phê bah mpôl hên to\ dơi t^ng di rêng ri mât dơi rnoh play đăp mpăn n’hanh mir tơm du\t geh nău tam, du\t ue\h jêng, tâm ban.

- Hơi wa Nguyễn Xuân Hải, a[aơ âk nu^h ho\ nchrăp [ư trong dak to\ mpêt nkrem phu\ mih ta tơm, yơn hôm du\t w^ we\ mpeh tơm prăk ntuh kơl têh. May moh geh nău lah mpeh nkô| nău dja mêh?

Wa Nguyễn Xuân Hải ơh: Lah nkoch mpeh ntuh kơl ri di đo\ng rđ^l đah nu^h [on lan a[aơ ri ntuh kơl du rnoh prăk du\t kơt aơ mô di lah đêt. Yơn ma saơ ns^t geh nău tam ri rnoh âk dja ri nklăp tâm 3 năm mbra ns^t tay rnoh prăk nê. Gâp m^n djăt ma du năm he geh sa nklăp ntơm bah 3 tât 4 rkeh prăk dơm, jêng lah prăk geh bah he lah prăk dak, prăk điện ăp ntil nklăp ntơm bah 3 tât 5 năm lah he so\k mplơ\ tay le\ rngôch tơm prăk he an bôk năp hôm.

- Ntơm bah  geh tam trong to\ dak mpêt nkrem phu\ mih ta tơm wa Nguyễn Tri Sáu tâm ban kơt kônh wa tâm Hợp tác xã ho\ moh geh trong nchrăp tâm trong pơk hvi trong leo [ư dja mêh?

Wa Nguyễn Tri Sáu ơh: G^t kloh nău dơh geh bah dak bât n’hanh rêng to\ djrah gay mât chăm mir tơm cà phê jo\ jong, mpôl hên u\ch ro\ng kônh wa râng tâm bôk nău kan ntru\p trong to\ dak mpêt nkrem phu\ mih ta tơm an mir. A[aơ mpôl hên dôl ntru\t đă kônh wa n’hanh dôl dơi kônh wa u\ch t^ng kơl lah rlău 30ha bah rlău 20 rnăk dôl t^ng [ư ntru\p bah rơh 1. Let năp tay ri mpôl hên dôl u\ch lah ăp nu^h lăp kan bah Hợp tác xã mbra nsrôih ntru\p dơi le\ trong to\ dak mpêt nkrem phu\ mih ta tơm nkre mpêt nkrem dơi tơm prăk ntuh kơl, nkre gay [ư mât chăm an mir tơm đăp mpăn ndơ\ săk geh hao âk lơn,  gay tâm rlong rnoh khlay a[aơ dôl thuk.

- Dăn lah ue\h wa Nguyễn Tri Sáu, Giám đốc HTX Tuch tăm n’hanh tăch rgâl Sáu Nhung n’hanh wa Nguyễn Xuân Hải, ta xã Hà Mòn, nkuâl Đăk Hà, n’gor Kon Tum ho\ an mông rơh tâm ôp dja.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt