VOV4.Mnông- A[aơ, ta meng nău tăm cà phê, tiêu r^ sầu riêng dôl ntơm jêng tơm tăm geh âk nu^h [on lan kan lo\ mir ta Dak Lak mât tăm, yor ntil tơm aơ dôl ns^t tay nău geh wa\ng sa âk an nu^h tăm.  Yơn lah, yan sầu riêng năm aơ, âk mir sầu riêng geh nău kro n’g^ng, kro play, ru\ng play nse âk dôl [ư an nu^h tăm m^n rvê mpeh du yan roh dơm.

Wa Y Ngoăn Êban, ta [on Kroa B, xã Cuôr Đăng, nkuăl Cư M’gar geh bơi tât 100 tơm sầu riêng Thái Lan. Wa Y Ngoăn an g^t: Mir sầu riêng bâh rnăk vâl wa dôl ta rơh kơn play r^ ru\ng le\ rngôch. Wa le\ rvăt dak si an bah ru\ng play n’hanh dak si puh ndru\ng yơn mô geh tam đo\ng, play nse hôm nha ru\ng du\t âk. Lah kơt yan ba năp, rnăk vâl wa Y Ngoăn geh 15 tấn play, r^ nchroh geh tâm yan aơ kanu\ng geh klâp ma 6 tấn play, hu\ch rlău 60% rnoh geh đah rơh aơ yan ba năp.

 “ Năm aơ geh âk play yơn rnôk trôk duh yor nău tât bah trôk nar jêng lah păng ru\ng le\. Sầu riêng uc\h đah neh ntu l’^t jêng lah khuch tât nău geh, mpeh trong kan mât săm mô g^t na nê| đo\ng”.

 Nău du\t nkah lah tât a[aơ, nu^h tăm sầu riêng ta nkuăl Cư Mgar hôm nha ê ho\ g^t na nê| nkô| nău jêng tât ru\ng play nse. Âk nu^h kan lo\ mir ua\nh năl sầu riêng ru\ng play nse lah yor nău rgâl bâh mih sial, du đê| êng lah yor bu tuh jêng ăp rnăk njrăng săm du trong êng. Yơn lah nău ru\ng play nse hôm nha geh âk. Nău aơ dôl [ư an nu^h tăm sầu riêng du\t m^n rvê yor nău geh khuch tât nu^h tăm. Wa Y Lực Adrơng, kruanh hội nông dân xã Cuôr Đăng, nkuăl Cư Mgar, n’gor Dak Lak an g^t:

“Trôk nar duh phang ndal jêng khuch tât nău rêh nsum, tal 2 lah [on lan kan lo\ mir ê ho\ g^t na nê| mpeh nău khoa học kĩ thuật gay ma puh dak si an ngăch năn jêng nău khuch nsum lah mô geh play, ru\ng play. Du\t nu^h ngih dak, ngăn lah ăp trạm khuyến nông geh nău kơl an nu^h [on lan mpeh nău mât tăm”.

Hôm đah wa Hoàng Đức Huy, ta xã Quảng Tiến, nkuăl Cư Mgar đah nău tă g^t 10 năm tăm sầu riêng, yơn wa hôm nha saơ jêr tâm nău mât tăm sầu riêng năm aơ. Wa Huy an g^t, bôl ma tât râng âk bôk nău nti mpeh mât chăm sầu riêng, săk wa nơm hăn nti âk nău kan tâm ban kơt do\ng ăp ntrong kan mât chăm tơm sầu riêng di kĩ thuật, yơn mir sầu riêng bâh rnăk wa a[aơ hôm nha ru\ng play du\t âk, nău way m^n rvê ngăn lah an geh ntop ndơ kah mhâm [ư lah an tâm di ta rnôk aơ.

“Tâm rnôk aơ, gâp ê ho\ dơi poh phân kơt ne\ lah he knau\ng ntop an ndơ kah bâh n’ha, mât ueh play mô geh nău bu tuh r^ tâm rnôk aơ he an geh puh dak si mhâm an gay ma bah nău ru\ng play yor ru\ng êng n’hanh ru\ng yor dak si, yor trôk nar r^ mhâm he [ư”.

Mô dơn geh tăm âk ta nkuăl Cư Mgar, ăp năm dăch aơ, sầu riêng geh ua\nh năl lah ngoăy tâm âk ntil tơm tăm an nău geh âk, yor rnoh neh ntil tơm sầu riêng ta n’gor Dak Lak le\ hao du\t âk đah rlău 6 rbăn ha sầu riêng, rgum âk ta nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột n’hanh ăp nkuăl: Krông Păch, Krông Năng, Krông Buk n’hanh nkuăl Cư M’gar. Bâh nău ua\nh nđôi an saơ, yan sầu riêng năm aơ, rlău ma nkuăl Cư M’gar, ta âk ntu\k êng tâm n’gor le\ geh nău play sầu riêng mô kơn, ru\ng n’ha, play nse. Yor ne\ nău ma [on lan mât tăm u\ch a[aơ lah joi nkô| nău n’hanh ntrong mât săm gay ma njrăng bah nău aơ.

Nău ru\ng play nse, ru\ng kao n’hanh mât njrăng tu ndru\ng chuh sa lah ăp nău rvê bah nu^h [on lan tăm sầu riêng ta Dak Lak tâm rơh dja. Gay ơh nău ôp bah kônh wa n’hanh nkoch g^t tay du đêt trong nkra kỹ thuật mât chăm tơm sầu riêng geh nău ue\h jêng, Tiến sĩ Mai Văn Trị, Groi Vịên trưởng Viện tơm sa play Miền Nam mbra njrăng đă kônh wa mpeh nkô| nău dja.

- Hơi Tiến sĩ, he mbra dơi saơ, rnôk dja tơm sầu riêng dôl tâm rnôk luh kao kơn play n’hanh nău ru\ng play nse dôl [ư nu^h tăm sầu riêng mâp jêr jo\t đo\ng, t^ng Tiến sĩ nu^h [on lan kan lo\ mir ân mhâm [ư gay bah ir geh nău dja mêh?

Tiến sĩ Mai Văn Trị: A[aơ tơm sầu riêng dôl tâm rnôk lôch bah kơi luh play, ntơm rnôk luh play n’hanh têh jêng play nse. Tâm rnôk dja, nău du\t khlay lah he ân mhâm [ư kơl an tơm kơn play âk n’hanh lôch nê [ư koh srang play kơl an rnoh âk play tâm di đah săk têh bah tơm. He ân tâm pă tâm ban nău to\ dak, poh phân, [ư njrăng n’gang tu ndru\ng chuh sa năn ngăch, mât mpu\ng lha bah tơm sầu riêng ue\h gay geh soan dăng gay mât tơm sầu riêng hao jêng kơl he geh kơt nău u\ch ro\ng n’hanh têh play kơt nău he u\ch ro\ng.

- Ơ, yơn âk nu^h m^n lah nău to\ dak n’hanh poh ndơ sa ue\h jêng ho\ to\ng hôm, yơn nô nău tu ndru\ng chuh sa ta tơm sầu riêng mô dơi der bah đo\ng. Ndr^ tiến sĩ mbra nkoch du đêt ntil tu ndru\ng chuh sa way mât ta tơm sầu riêng n’hanh trong njrăng n’gang đo\ng?

Tiến sĩ Mai Văn Trị: Rnôk dja bah meng mât uănh tơm dak, poh ndơ sa kah tâm di ri ân njrăng tât trong mât uănh tu ndru\ng chuh sa gay mât njrăng mpu\m n’ging lha kơl tơm to\ng soan gay mât play. Jêng, he ân way chop mir gay năl ndơ lơh khuch tơm n’hanh trong njrăng der ngăch gay đăp mpăn njrăng der tu ndru\ng chuh sa geh nău tam. Kônh wa ân njrăng trong njrăng der nsing kalơ ntu\k njrăng der rgum lor bôk năp đo\ng, lôch nê uănh t^ng ntil tu ndru\ng chuh sa ma he mbra geh ăp trong nkra na nê| tay an ntil bu tuh sa nê. Tâm rnôk dja, kônh wa njrăng đă uănh du đêt ntil ndơ bu tuh sa kơt: ndru\ng chuh tơm, geh bar ntil bu chuh tơm lah rmiăt n’hanh ru\p rep.Bar ntil ndơ dja way geh chuh sa âk ta du đêt nkual tăm sầu riêng n’hanh he saơ đo\ng lah mô geh nău chop uănh ban saơ gay njrăng lơh păng mbra jêng kh^t tơm mô lah nhop hoănh tơm. Ngoăy tâm ăp ntil ndơ lơh khuch tơm đo\ng he ân njrăng lah buh n’glang tuh n’hanh krêp ư\r. Buh n’glang n’hanh krêp ư\r way lăp sa tâm chông nse. Du đêt ntil êng [a [a\ kơt rsap jrêng, bu jôp, w^l gu\r mbra lăp sa lha nse n’hanh ăp kao hôm kơn tay n’hanh ta ăp play nse đo\ng. Jêng he ân geh nău treng uănh gay njrăng der năn ngăch. Bah meng njrăng der he ân kơi ntop poh ndơ sa kah an tâm di gay nkre kơl tơm geh soan dăng hao jêng nkre rgop mât njrăng tu ndru\ng chuh sa geh nău tama đo\ng. He ân way chop uănh mir mbra gay ban saơ bu chuh sa n’hanh he ân geh trong njrăng der rgum gay kơl mir sầu riêng he hao jêng ue\h.

- Hơi tiến sĩ, rlău ma nău ru\ng play nse ri nău kro n’ging geh du\t âk ta mir sầu riêng ta Dak Lak đo\ng. Ndr^ moh nkô| n’hanh mhâm geh trong lơh bah nău kro n’ging dja mêh?

Tiến sĩ Mai Văn Trị: Du đêt nkô| bah kơi aơ [ư jêng ru\ng lha, kro n’ging kh^t chông ta tơm sầu riêng. Bôk năp mbra tă bah kh^t ôm reh, ôm n’gu tơm tă bah du đêt vi sinh lơh khuch ta nâm neh kơt phitoptora, phitinum mô lah tă bah mbr^ng o sêt neh êng [a [a\. He ân geh nu^h râng kan gay kơl uănh năl reh tâm ban kơt uănh năl neh gay g^t năl ntil bu tuh dja, gay g^t năl tă bah mbr^ng o sêt lơh lah mô. Lah năl dơi ntil ndơ bu lơh ri he mbra geh ăp trong njrăng n’gang rgum an ăp ntil bu tuh bah lơ nê. Tâl 2 he ân njrăng bu chuh ta tơm. Bu chuh [ư tơm tăch rse rtăk jêng khuch tât nău dơi lăp dak an tơm n’hanh nău dơi  mât tơm hu\ch đêt, tơm mbra geh ru\ng lha n’hanh kh^t kro. Du ntil ndơ way tuh âk he way mâp lah bu tuh n’glang n’hanh bu tuh krêp ư\r. Nău way ri si bu tuh dja way lăp sa ta lha nse [ư an lha geh kruăt lêng lang, rgâl săk lha jêng êr, kruănh djơh lha. Ntil bu tuh dja he ân geh trong groi nđôi chop uănh mir mbro gay [ư njrăng der an tâm di. Bah meng nê, w^l gu\r n’hanh yui jôp [ư an lha geh tât khuch jêng tât lha mô jong rêh, gơnh êr, ru\ng ngăch ơm [ư an tơm jêng rkeh lưn n’hanh n’ging mbra kh^t mbrơi bah chông tât tơm. Nê lah ndơ [ư an tơm sầu riêng kh^t kro chông. Tâm rnôk tơm sầu riêng geh kh^t kro tơm ri tơm sầu riêng geh huăt ndal. Huăt ndal ri dơh geh ntưp ndru\ng chuh tơm n’hanh rmiăt chuh tơm bah dâng ri ăp ndơ dja păng ndrel lơh khuch tât tơm jru hô lơn jêng he ân treng nđôi mbro gay rdâng lơh năn ngăch.

- Dăn lah ue\h tiến sĩ Mai Văn Trị, Groi Viện trưởng Viện tơm sa play Miền Nam ho\ mbơh nkoch ăp trong nkra kỹ thuật tơm tâm nău mât chăm tơm sầu riêng rơh kơn play.

Nu^h rblang: Thị Đoắt