VOV4.Mnông: Tâm ba năp nơh, nkô| way nkoch ntu\k kan dơn mât tơm tăm dơn geh âk nău ôp, nău ko\ văk geh tât nău mât n’hanh tăm tơm tiu tâm khay mih. Aơ lah rnôk tơm tiu hun hao , ntoh luh âk nău but uh kơt lah tơm mbrơi hao jêng, kh^t âk, ru\ng play, ru\ng nkong kao…ba kơi aơ, kỹ sư Trần Đỗ Hoàng- Tập đoàn Lộc Trời, mbra rblang ăp nău ôp, nău ko\ kol bâh [on lan.

            Ôp: Năp lor lah nău ôp bâh wa Y Lâm Mlô, ta xã Cuôr Đăng, nkuăl Cư Mgar, n’gor Daklak.

            “Kơt mir tiu bâh rnăk hên a[aơ tiu bar pe tơm geh but uh ôm tơm n’hanh ôm reh.saơ tơm geh ntơm ôm jêng gâp hăn rvăt dak sip uh, a[aơ le\ nă oi. A[aơ gâp nu^h ôp nu^h way an mhâm [ư mô lah nti an hên g^t nău mât chăm tiu gay ma mir tiu hao jêng ueh lơn?

            Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng ơh rblang kơt aơ:

            Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: Gâp dăn ơh nău ôp wa Y Lâm mlô, nău bu tuh ôm tơm lah nău ntơ nsum gay ma g^t ăp nău but uh yor sêt Colletotrum. Ntil sêt aơ tuh du\t âk ta ntil tơm tăm kơt lah: tiu, cà phê, điều…nău bu tuh hao âk tâm khay mih l’^t hô.

            Yor ne\, gay ma njrăng săm he an geh [ư: bôk năp lah [ư an mir ueh aih, lah tăm đah n’gâng tơm rêh r^ an geh koh ta khay mih. Nkre lah rnôk poh phân an geh poh phân ăch ndrôk.

            Rnôk ntoh nău but uh r^ he an geh do\ng ăp ntil dak si  dơi săm âk ntil nău but uh êng êng kơt lah: Amistar Top mô lah til Super gay ma puh. Rnôk puh kahg^t puh tâm ban n’hanh puh 3 tơ\, ăp tơ\ tâm [ah 7 nar.

            Tal 2 lah mpeh nău ôm reh. Rnôk tơm tiu geh kh^t n’hanh lah he ku^h saơ reh ôm r^ nău ne\ le\ geh but uh jo\ hôm. Nău ôm reh ta tơm tiu a[aơ du\t âk lah yor sêt Phitoxthora. Sêt aơ tre\ lam ngăch bâh trong dak hoch.

            Yor ne\ nău njrăng săm lah he an geh ku^h jăng le\ rngôch ăp tơm geh ôm reh luh mir tơm, lôch ne\ sui vôi. Nkre lah njrăng nău but uh an mir r^ he an geh [ư an mir tơm ueh ang, mô geh dak băm n’hanh do\ng dak si njrăng săm. A[aơ njrăng but uh ôm reh ta tơm tiu r^ he mbra geh do\ng tâm rgop ndrel đah 2 ntil dak si lah Insuran, tâm rgop ndrel đah sêt Trico đại học Cần Thơ. 2 ntil aơ mbra geh tâm rgop mpli nsum gay ma to\ ta mir. Lah mir geh du tơm ôm reh r^ he an geh rôk jăng lơi n’hanh to\ le\ rngôch ăp tơm hôm e gay ma mât an sêt mô hôm geh bu tuh tay.

            Ôp: Ơ, dăn lah ueh kĩ sư Trần Đỗ Hoàng. Ba kơi aơ lah nău ôp bâh wa H’Djiêng Bdap, ta xã Dray Bhăng, nkuăl Cư Kuin, n’gor Daklak.

            “ Mât chăm tiu jêr ngăn, tăm tiu kâp tât khay wail ah păng kh^t, mô g^t mơh lơh ma păng kh^t tơm. Saơ bu poh phân aơ phân ri, mh^ng dak si aơ dak si ri, gâp [ư t^ng đo\ng. hăn ôp ntu\k tăch dak si khan păng lah mh^ng dak si aơ dak si r^ gâp rvăt mh^ng puh ma mô bah đo\ng, tiu ôm nha kh^t âk đo\ng:

            Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: Gâp dăn ơh an wa H’Djiêng Bdap. Mơh lơh geh nău tơm tiu kh^t tât khay wai lah kh^t le\ rngôch, nkô| nău lah kơt aơ. A[aơ du đê| ntil nău but uh kơt lah sêt Phitoxthora r^ t^ng ta nău but uh êng êng ma tơm tiu mbra geh kh^t dâl mô lah lôch ne\ tât khay wai mơ kh^t.

            Nău way rnôk ma nău but uh lơh ta reh r^ păng mbra koh trong djrôp sa ndơ kah đah tơm tiu đah reh ba dâng, jêng tiu kh^t du\t ngăch, mbra kh^t tâm bar pe pơh. Yơn lah rnôk sêt tuh ta ăp ntu\k êng bâh tơm, ngăn lah rnôk tuh ta reh me, r^ păng mbra mô kh^t dâl yor hôm nha geh reh pă ndơ kah an tơm tiu. Yơn tât khay wai r^ rnoh reh hôm nha rêh đê| jêng mô hôm to\ng pă ndơ kah r^ rnôk ne\ tơm tiu mơ kh^t.

            Lơt ne\ gay ma njrăng bu tuh ta tiu bah kh^t tơm r^ an nkah lah nău bu tuh ta neh geh mbro, nău lah he an geh njrăng lah nău tơm khlay. Bôk năp lah an geh to\ to\ng dak. Tơm tiu an geh tăm ta ntu\k aih, prêh tâm mir, ne\ lah tăm tiu he an geh bun dăp prêh n’hanh [ư trong luh dak, mô an geh nkân dak tâm mir tiu rnôk tup dak mih. Tal 2, lah he do\ng phân ăch ndrôk, ăch sur, ăch rêt, an geh ndum an lêk lôch ne\ mơ poh an tơm. Nău du\t khlay ngăn lah he rôk jăng lô tơm kh^t ta mir yor aơ lah ndơ ntưp bu tuh ngăch.

            Kêng du\t lah he mơ do\ng tât dak si, r^ he an nkah tât lah do\ng dak si bâh bôk khay mih. Kônh wa mbra do\ng t^ng kơt nău gâp mbơh đă, ne\ lah do\ng 1 kôp dak si lah insuran-way săm but uh kh^t ngăch n’hanh du đê| ntil dak si sinh học lah Trico Đại học Cần Thơ way săm bu tuh kh^t mbrơi.

            Nău way rnôk do\ng he an geh mpli 3 dung insuran ta du phi 200 lit dak, hôm trico Đại học Cần Thơ he kanu\ng 1 nklâm n’gul ký an 1 phi, mpli an lam, to\ lam ta ăp ntu bâh 2-3 lit. he an geh [ư kơt ne\ ăp tơ\ 3 rơh: bôk khay mih, n’gul khay mih, du\t khay mih. Ăp rơh r^ t^ng nău geh ma he mbra puh 1-2 tơ\. Ăp ntu\k kh^t âk r^ he puh âk lơn. Nt^t lah geh kh^t âk r^ he an geh [ư âk tơ\ lơn. Nt^t lah ta rnôk aơ kônh wa an geh to\ 3 tơ\, ăp tơ\ tâm [ah 1 pơh gay ma njrăng  bu tuh bah ntưp trêng tât tơm êng.

        Nthoi tay lah nău ôp bah wa Y Chiên Ayun, ta xã Cuôr Đăng, nkuâl Cư Mgar, n’gor Dak Lak:

       Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: Ơi nô Y Chiên, nău ôp bah nô mpeh tơm tiêu geh kh^t ri tâm ban kơt ăp kônh wa [a [a\ le\ ôp đo\ng. Mhe aơ nơh ri mpôl hên le\ nt^m trong nkra nsum an kônh wa hôm, bôk năp lah mô an mir tơm geh dak trăm. Tâl bar lah dơn poh phân ndrung n’gar lah ntil phân du\t khlay an tơm tiêu dơm. N’hanh do\ng dak si ri gâp njrăng đă tâm pot nsum 2 ntil dak si, dăn nkah tay lah Insuran n’hanh trico ĐHCT, 2 ntil dak si geh bu tăch du\t âk.

      Tâl 2 lah nău tiêu ru\ng nkong play, ri geh âk nkô|, mbra lah tă bah ndơ sa mô to\ng ăp. Tâl 2 lah trôk nar khuch djơh ri geh nău ru\ng play đo\ng.

Gay njrăng n’gang ru\ng nkong play ri ân kơi ntop poh ndơ sa kah bah lha. A[aơ le\ ntoh âk dak si Bo hữu cơ tăch. Bo hữu cơ moh săk lah Hi-boron, rnôk he puh ri đêt khuch an tơm tiêu. Kônh wa do\ng Hi-boron dja tâm rnôk lor tiêu luh kao, jêng lah mhe luh mu\n kao, ri mbra kơl tiêu kơn play âk lơn n’hanh bah ir ru\ng play. Du ntil dak si đo\ng lah Vitazim bah Mỹ, mô dơn [ư an tiêu kơn play âk ma păng hôm kơl an tiêu rdâng lơh tay trôk nar khuch djơh kơt mih sial têh n’hanh duh phang hô.

Nău tă ơm g^t bah mpôl hên kônh wa ân mpli nsum 2 ntil dak si lah Hi-boron n’hanh Vitazim puh [ư âk tơ\. Lor bôk năp lah rnôk tiêu mhe luh mu\n kao n’hanh tâl 2 puh rnôk ma tiêu lôch kơn play, ri [ư bah ru\ng nkong play tiêu du\t geh nău tam.

          wa Trịnh Phú Thuận, ta tổ dân phố 5, phường Đoàn Kết, thị xã Buôn Hồ, n’gor Dak Lak ôp:

         Bôk khay mih geh bu ro\ sa reh nkre mbr^ng sêt Phitoxthora lơh tơm tiêu kh^t ngăch kh^t mbrơi. Mpôl hên mô g^t phâm jêng nău bu tuh n’hanh moh dak si puh gay bah. Mpôl hên mpo\ng an g^t na nê| đo\ng.

          Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: ăp tơm geh bu ro\ sa reh ri lha păng kruăt tay n’hanh tơm geh rkeh grơng đo\ng bol ma he du\t nău mât chăm. Rnôk kuai reh ri he saơ lah reh tơm geh pu\n t^ng ăp ntu\k.

        Gay [ư bah ri he ân njrăng [ư an mir aih, nkre njrăng uănh n’hao rnoh pH bah neh n’hanh mô dơi an mir soih dơm, lơn lah tâm rnôk bri duh nar hô ri bu ro\ rgum sa tâm reh tiêu âk.

Tâl 2 đo\ng lah he njrăng n’gang ntơm bah bôk năp khay mih. A[aơ mbra dơi do\ng du đêt ntil dak si to\ gay bah ir bu ro\ sa reh. Tâm khay 8 dja công ty Sygenta mbra mbơh tât kônh wa dak si Sovigo, aơ lah dak si săm bah bu ro\ sa reh du\t dăng, nkre săm le\ ma rđiăt đo\ng. kônh wa mbra do\ng du tơ\ tâm bôk khay mih n’hanh 1 tơ\ kêng du\t khay mih.

Tâm mât chăm ri he an poh lor phân ndrung n’gar, uănh rnoh pH neh, lah lăn srat ir ri mbra poh vôi gay n’hao rnoh pH. Nkre do\ng 1 ntil sêt sinh học gay sa bu ro\ sa reh du\t ue\h a[aơ lah Trico ĐHCT.

         Ơ, dăn lah ue\h kỹ sư Trần Đỗ Hoàng.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt