VOV4.Mnông: Tâm ba năp nơh, du đê| [on lan kan lo\ mir n’hanh doanh nghiệp ta Tây Nguyên le\ [ư tăm tay cà phê t^ng nău g^t blău n’hanh bôk năp le\ geh ueh, pơk luh trong kan mhe ta nău doh rklaih nău tăm tay cà phê a[aơ.

Wa Trần Văn Ngoạn, ta thôn 12, xã Ea Tu, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột geh bơi tât 5 ha cà phê ranh, nău geh mô âk. Tâm 5 năm ba năp, wa Ngoạn le\ rseh lơi tăm cà phê gay ma tăm mhe. Wa an g^t, neh tăm cà phê rlău 20 năm, do\ng phân hoá học âk jêng neh le\ sât. Rnôk rôk jăng cà phê, lah tăm bum mbo tơm mô jêng đo\ng. yor ne\, ndơn ma tăm bum mbo, wa do\ng phân ăch ndrôk, phân hữu cơ gay ma [ư ueh neh, tăm tay cà phê.

Bôk năp ua\nh năl lah ndơn le\ rngôch ntil, lôch ne\ lah [ư ueh neh, [ư kuai rli neh  n’hanh poh phân hữu cơ. Tâm rnôk tăm mhe, an geh mât t^ng ta rnoh âk lơn yor tâm neh mô hôm geh rnoh rmuk, pru r^ way geh rli, n’hao hữu cơ vi sinh tâm neh.

Lôch 5 năm mât chăm, mir cà phê bâh wa Ngoạn hun hao ueh, n’hanh le\ an nău geh 3 tấn n’gul tâm 1 ha. Ndrel đah nău tăm so\ng dăng cà phê ma mô kâp tăm ăp ntil tơm êng, n’hanh ua\nh năl [ư neh lah ntrong kan khlăy, wa Nguyễn Đại Ngọc, Giám đốc cty cà phê Ia Grai, n’gor Gia Lai an g^t, ntu\k kan le\ tăm tay dơi rlău 200 ha.

Nău kan [ư tay neh lah an geh [ư ueh reh, nău aơ lah du\t khlăy yor nău bu tuh gu\ ta reh, âk rnoh neh mô geh nău dơi lah yor bu tuh ta reh. Ku^h ntu jru n’hanh der ku^h ntu ơm. Aơ lah đah ăp mir tơm cà phê le\ mô hôm jêng. R^ geh tât 60% rnoh neh mpôl hên lôch rôk n’hanh tăm tay r^ mpôl hên ua\nh năl aơ lah rnoh neh ranh, mô geh bu tuh, lôch [ư ueh reh mbra dơi tăm tay dâl.

Kơt ne\, đah ntrong kan [ư ueh neh n’hanh tăm so\ng dăng le\ pơk trong mhe  mpeh du ntrong kan mât tăm tay cà phê ta ăp n’gor Tây Nguyên.

T^ng trong nchrăp ntơm bah aơ tât năm 2020, 4 n’gor Gia Lai, Dak lak, Dak Nông, Lâm Đồng mbra sreh tăm tay nklăp 70.000ha cà phê. Gay rgop kơl kônh wa t^ng [ư sreh tăm tay geh nău dơi, bah kơi aơ, Tiến sĩ Trương Hồng, Groi Viện trưởng Viện Khoa học, Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên mbra nkoch kloh lơn mpeh du đêt kỹ thuật tơm tâm pah kan dja.

Ơi wa moh rnôk nu^h [on lan dơi sreh tăm tay cà phê bah he mêh?

          Tiến sĩ Trương Hồng: Tơm cà phê ta Tây Nguyên tăm du\t jo\ hôm, lơn âk lah ăp năm 80 tât a[aơ jêng uănh nsum hvi neh cà phê kro ranh nar lơn ma âk. Rnôk mir tơm cà phê kro ranh săk geh đêt nklăp 1 tấn n’gul ntoch jong tâm âk năm mbro ri ân sreh tăm tay. Yor săk geh đêt kơt nê|  ns^t geh wa\ng sa mô âk.

Rnôk n’glêh an sreh tăm tay cà phê kônh wa [on lan moh ndơ njrăng mêh?

          Tiến sĩ Trương Hồng: Bôk năp uănh năl mir cà phê sreh tăm tay bah he g^t geh bu tuh đo\ng lah mô. Lah mô geh bu tuh he mbra sreh tăm tay d^l. Lah geh bu tuh he uănh g^t geh đêt mô lah hô. Lah đêt ri tăm tâm pleh 1 năm, lah jru hô ri tâm pleh 2 năm n’hanh aơ lah nău kan ân dơi [ư. Tâl bar, rnôk sreh tăm tay kônh wa njrăng ân sơch ntil ue\h. A[aơ geh du đêt ntil dơi Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn kơp dơn ntil săk jêng ue\h. Lôch rnôk tăm, kônh wa ân poh tâm ban âk phân n’hanh tâm di t^ng nău njrăng đă tâm rnôk sreh tăm tay. Tâm nê njrăng lah poh phân hữu cơ. Lah geh ndơ ri poh 1 năm du tơ\ mbra kơl tơm cà phê hao jêng ue\h.

May mbra nkoch kloh lơn mpeh nău rgâl ue\h jêng neh tâm rnôk sreh tăm tay cà phê phâm [ư mêh?

          Tiến sĩ Trương Hồng: Lôch rnôk klêh rôk jăng d^l lôch nê cày reh, donh kloh n’hanh ih neh. Rnôk ih neh lơn ma jo\ lơn ma ue\h. Rnôk ih neh kơt nê| ri măt nar lăp duh tâm neh geh nău dơi nkh^t bu ro\ sa tâm neh jêng [ư bah ir geh ma nău bu tuh ôm reh tơm cà phê jêh aơ tay. Lôch nê lah he poh vôi lam mir, rgâl bah du gâl rnoh srat bah neh n’hanh lôch nê lah lor rnôk sreh tăm tay mir tơm mô geh bu tuh, he mbra ku^h ntu lôch nê poh săp ăch su\r ndrôk, phân lân gay [ư tăm mhe tâm khay 5, khay 6. Lah mir tơm geh bu tuh, uănh t^ng rnoh hô ri he ân tâm pleh tăm tơm êng [a [a\, tâm pleh tăm ma tơm rnoi tuh gay he nkre geh ndơ tăch sa n’hanh rnôk tâm pleh tăm kơt nê| ri ăp ndo\k nja ôm ndơ tăm he mbra an ôm le\ rngôch tâm neh, cày bôr ndâp tâm neh kơl rnoh rmu\ ôm jêng ue\h an neh, rgop kơl tơm cà phê hao jêng ue\h lơn jêh aơ tay.

          Lôch rnôk neh ho\ rgâl ue\h ri nău sơch ntil phâm geh nkô| khlay n’hanh kônh wa moh ndơ njrăng rnôk sơch ntil mêh wa?

          Tiến sĩ Trương Hồng: Ntil lah nkô| nău n’glêh an đah tơm công nghiệp jong nar lah nsum tâm nê geh tơm cà phê. Rnôk sreh tăm tay kônh wa ân njrăng a[aơ he geh ăp bôk nău kan ntop kơl ntil cà phê an [on lan kan lo\ mir sreh tăm tay, ma trong bah Vicofa, jêng lah Hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam ăp năm khân păng ntop kơl ntil TRS1, aơ lah ntil tăm ma găr săk geh âk đo\ng. Tâl 2 lah ma trong tâm boh bah Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên đah công ty Nestle trong dja bu ntop kơl nklăp 50% dơm, hôm 50% kônh wa he nơm rvăt êng. Rnôk kônh wa mô geh ndơ tât đah 2 tơm ntil bah lơ nê rnôk rvăt ntil kônh wa njrăng ân hăn rvăt tât ăp ntu\k yơng ntil t^ng quy định bah pháp luật. geh tơm ntil, g^t kloh tu tơm luh ntil n’hanh nău khlay rnôk rvăt ntil ân sơch tơm ntil hao jêng ue\h, mô geh bu tuh bu sa, aơ lah ngoăy tâm ăp ndơ khlay n’glêh an gay sreh tăm tay geh nău dơi.

          Ndr^ ơi wa moh ntil cà phê i le\ dơi kơp dơn mêh. Kônh wa ntu\k joi gay ma rvăt ăp ntil dja mêh?

          Tiến sĩ Trương Hồng: A[aơ geh 9 ntil cà phê Vối dơi Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển nông thôn kơp dơn lah TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13 n’hanh ntil TRS1 lah ntil tâm rlu\ âk rnoi. Ăp ntil dja kônh wa mbra ôp joi tât 1 lah Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, 2 lah ntu\k rgum yơng ntil tơm tăm mpeh Sở Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn. Aơ lah bar nhih pah kan dơi ngih dak nta trong dơh an [ư yơng tăch rgâl ntil tơm tăm. Hôm ta ăp ntu\k êng [a [a\ kônh wa njrăng rnôk hăn rvăt ntil ri ân uănh khân păng g^t le\ dơi nhih pah kan dơi kan an [ư yơng n’hanh tăch rgâl ntil đo\ng lah mô, lah mô ri nklăp lah tơm ntil mô đăp mpăn jêng ue\h./.

          Ơi wa nău mât chăm mir cà phê tâm rnôk sreh tăm tay he ân moh ndơ njrăng mêh?

          Tiến sĩ Trương Hồng: Geh du nkô| nău kônh wa ân njrăng nê lah: Chraih reh rnôk rôk tăm tay ri ân chraih an na nê|, ân lơh s^n neh ma vôi, lơn lah poh phân ndrung n’gar an tơm cà phê n’hanh lah geh ndơ he ân do\ng nkre đah du đêt chế phẩm vi sinh vật geh nău tam tâm rdil đah ăp ntil tu ndru\ng chuh sa tâm neh kơt: Tricoderma, Bcddomoonat, he tâm pot nsum tâm phân ndrung n’gar gay ma poh lor rnôk tăm mhe. N’hanh ăp năm bah kơi ân njrăng poh phân ndrung n’gar ăp to\ng đo\ng. Phân hoá học ri bôk năp he mô kâp poh âk ma ân n’hao âk rnoh phân rmu\ ôm âk. Nău dja kơl an neh ntu rmu\ jêng ue\h lơn n’hanh lơn lah kơl rgâl ue\h ndơ gu\ rêh tâm neh rơ\ jêng t^ng trong r[o\ng geh nău ue\h hao jêng bah tơm tăm./.

Ơ dăn lah ue\h wa!

                                      Răk rblang: Thị Đoắt- Điểu Thân