VOV4.Mnông:  Nău bu tuh kroănh n’ha bum dôl geh [ư khuch âk ta n’gor Gialai. Kanu\ng ê ho\ to\ng 1 năm ntoh luh, nău bu tuh kroănh n’ha bum blang le\ ntưp trêng âk ta Gialai đah rlău 4.200ha. nău ngăch tre\ ntưp [ư an 70 rbăn ha bum blang ta lam n’gor geh bu tuh. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt nău nkoch ba kơi aơ.

Rnăk vâl wa Phạm Văn Thuỷ ta thôn Kim Năng, xã Ia Mrơn, nkuăl Ia Pa geh 5 ha mir tăm bum blang. Năm e nơh tâm mir kanu\ng geh bar pe tơm geh kroa\nh n’ha  n’hanh wa le\ rôk jăng t^ng nău mbơh nt^m bâh ăp ntu\k kan way kan. Yơn lah, năm aơ, rnôk tăm tay r^ kơt lah le\ rngôch mir bum le\ ntưp bu tuh kroa\nh n’ha da dê. Du đê| rnoh neh geh bu tuh du\t âk bâh ntơm tơm bum mhe hon. Ta rnôk aơ bum le\ nchrăp rôk bum, ua\nh mir bum geh bu tuh [ư khuch le\ nău geh n’hanh nău ueh nău âk bum le\ huch le\ rngôch, mbra roh dơm, wa Thuỷ rngot nkoch.

“Năm e nơh kanu\ng geh ntưp du đê| tât du sào yơn năm aơ r^ tăm tay păng ntưp bơi ma le\ mir, tơm bum hon ta măt neh lah le\ bu tuh hôm. Ma a[aơ gâp mô g^t mơh dak si săm bah. A[aơ [on lan rôk jăng [ư ueh tay neh dơm, bum roh dơm. Ua\nh nsum bâh ntil bum mô g^t so\k bâh Tây Ninh mô lah mơh ntu\k so\k ma geh bu tuh 2 năm aơ hôm, păng ntưp trêng du\t ngăch, mô dơn ta nkual Ia Pa aơ ma ta ăp nkual kiau meng, bu rôk yăng le\”.

Wa Nguyễn Thị Hường, groi giám đốc ntu\k kan mbơh nău kan tuch tăm mât rong nkuăl Ia Pa, n’gor Gia Lai an g^t, năm 2018, rnoh neh bum geh bu tuh kroa\nh n’ha lam nkuăl kanu\ng hôm klâp ma 10ha yơn năm aơ le\ hao bơi tât 100 tơ\. Aơ lah ngoăy tâm âk nkuăl geh rnoh neh bum geh bu tuh du\t âk ta n’gor n’hanh bôl ma geh ăp n’gâng kan têh ta nkuăl nsrôih njrăng yơn nău bu tuh ê ho\ rlu tay n’hanh kơt lah mô dơi njrăng:

“Ntu\k kan tâm ban kơt n’gâng kan tuch tăm nkuăl ndrel đah UBND ăp xã nt^m mbơh nsrôih an [on lan ăp ntrong kan njrăng nău bu tuh kroa\nh n’ha bum. Yơn a[aơ, nău ngăn lah du\t jêr njrăng, lah na nê| lah du\t khlăy. Ntrong kan năp lor, đah bum yan puh wai a[aơ le\ geh 9-10 khay r^ gâp m^n đă [on lan an geh so\k le\ n’hanh ăp rnoh geh bu tuh r^ đă [on lan mô so\k ntil an yan ba kơi n’hanh su jăng lơi le\ rngôch”.

T^ng nău kơp bâh n’gâng kan tuch tăm n’gor Gia Lai, tâm rnoh rlău 4.200ha bum geh nău bu tuh, geh rlău 1.600ha geh ta rnoh nă oi tât hô, nău geh mbra huch bâh 50-90%. Nău bu tuh kro\anh n’ha bum du\t âk lah ta ntil bum HLS11, KM140 n’hanh KM98-5. kơt ne\, kơp bâh ntơm geh saơ tâm rlău 1 năm ba năp, rnoh neh bum geh bu tuh kroa\nh n’ha ê ho\ geh dak si săm bah, nău ngăch ntưp trêng ê ho\ dơi njrăng ta le\ rngôch ăp nkual tăm bum ta n’gor geh ntưp da dê. Wa Đoàn Ngọc Có, groi giám đốc ntu\k kan tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan n’gor Dak Nông an lah, nău bu tuh kroa\nh n’ha bum le\ jêng ntưp âk ta ăp n’gor jêng, jêng gay ma dơi săm njrăng tam, nău kan njrăng an geh [ư tâm ban ta le\ rngôch ăp ntu\k.

“N’gor le\ nt^m đă njrăng leo rdăng dăng nău kan aơ. Đah rnoh neh mhe geh ntưp đê| đă r^ su jăng lơi, rôk lơi ăp tơm geh bu tuh gay ma njrăng ntưp trêng. Đah ăp rnoh neh geh ntưp bu tuh âk r^ [ư t^ng nău kan rôk jăng nkre lah rgâl tơm tăm êng, gay ma der an geh nău bu tuh aơ ntưp trêng”.

Nthoi tay nkô| way nkoch hôm du gâl bah kơi aơ, mpôl hên geh rơh tâm ôp đah wa Hà Ngọc Uyển, Chi cục trưởng Chi cục tuch tăm n’hanh Mât njrăng si tăm Gia Lai mpeh nô nău bu tuh kruănh êr lha bum blang tâm ban kơt ăp trong njrăng n’gang bu tuh. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt.

- Dăn may an g^t mpeh nău tât bu tuh kruănh êr lha bum blang ta n’gor Gia Lai a[aơ mhâm mêh wa?

Wa Hà Ngọc Uyển: Gia Lai lah ngoăy tâm ăp n’gor geh rnoh hvi neh tăm bum blang du\t têh bah lam dak. Rnoh hvi neh ăp năm tâm nklăp 60.000ha hôm êng năm aơ ri bơi 70.000ha. Lôch t^ng groi nđôi bu tuh kruănh êr lha bum blang lăp tâm n’gor Gia Lai ntơm bah kêng du\t năm 2018, ta ăp nkuâl mpeh bah dâng luh nar bah n’gor lah Krông Pa, Ayun Pa, Ia Pa, Phú Thiện n’hanh geh du nkuâl ta mpeh nhâp nar lah Chư Pưh. Rnôk bôk năp păng ntoh ta ta ntil HLS11 n’hanh rnoh ntưp rêng bah năm 2018 dơn geh rlău 100ha dơm. Tât năm 2019, kơp le\ ma khay puh wai le\ ma khay mih djang ri rnoh rgum le\ tât rnôk dja lah rlău 4.200ha geh ntưp bu tuh. Tâm nê đêt lah nklăp 2.600ha, r^ng geh lah rlău 1.400ha n’hanh jru, n’hanh du\t jru hô lah 188 ha n’hanh ăp ntu\k geh ntưp bu tuh lơn âk rgum ta nkuâl geh ntưp âk bah năp nơh. Ntil geh ntưp bu tuh ri lơn âk lah HLS11, KM419, KM140 n’hanh KM98-5. dơn geh ntil KM194 ri mpôl hên geh ntưp bu tuh đêt dơm.

- Nkô| [ư an bu tuh kruănh êr lha bum blang ntưp rêng ngăch ta n’gor Gia Lai mhe aơ nơh lah moh ndơ mêh hơi wa?

Wa Hà Ngọc Uyển: Mpeh nkô| nău ma bu tuh kruănh êr lha bum blang lah tă ma kaman ro\ sa ta tơm bum blang ntưp rêng đah rnoh hvi ri geh 2 nkô| nău tơm, bôk năp lah ntưp rêng ma nkong bum ntil, tâl bar lah tă bah trôk nar ntưp rêng bu tuh. Ma ntil lah nu^h [on lan ns^t êng trong ntưp bu tuh, tăch rvăt nchuăn rdeng êng ma trong mât nkong bum ntil mâp âk jêr jo\t jêng mô năn ban saơ ngăch. Tâl bar lah ntưp rêng ma rmiăt n’glang, ri rmiăt n’glang lah ndơ ntưp rêng bah tơm bu tuh tât tơm ue\h jêng dăng. Nău ôp uănh, ban saơ n’hanh njrăng n’gang bu tuh rmiăt n’glang ri mô năn ngăch jêng tât ntưp rêng bah mir dja tât mir êng. Ndơ tâl pe, tât a[aơ, mpôl hên ho\ râng du\t âk tơ\ tâm nchră an [ư pah kan njrăng n’gang bu tuh kruănh êr lha bum blang ri Việt Nam tâm ban kơt lam ntu\r neh đo\ng mô ho\ geh ntil bum blang cho\l dơi đah bu tuh kruănh êr lha bum blang, aơ lah nkô| nău jêr. Ndơ jêr tâl bar, tă bah kaman ro\ sa jêng mô ho\ geh dak si tam săm ntil bu tuh dja. Tâl poăn, lôch rđău đă, lôch r[ah g^t nău lư ta ntu\k ri mpôl hên saơ nkô| nău dja đo\ng đah n’gor Gia Lai, lah ngoăy tâm ăp nkô| nău jêng tât geh ntưp rêng si bu tuh, nê lah [on lan ta du đêt nkuâl, du đêt ntu\k geh nău way tăm bum blang nthoi wa\r năm. Aơ lah ntu\k an rmiăt n’glang păng ntưp rêng bah mir dja tât mir êng [a [a\ n’hanh lah ndơ gu\ krêp tay tâm mir, hao rơ\ jêng.

- Nsing tâm nău tât kơt nê|, nkô| kơt nê| may moh geh nău dăn đă trong nkra bah tâm ban kơt njrăng đă đah kônh wa [on lan kan lo\ mir mêh wa?

Wa Hà Ngọc Uyển: Âk tơ\ tâm nchră mpeh trong njrăng n’gang bu tuh kruănh êr lha bum blang tă bah Bộ Nông nghiệp n’hanh Phát triển Nông thôn an [ư ri năl lah, bu tuh kruănh êr lha bum blang du\t jêr njrăng lơh bah. Jêng nău kan lor bôk năp lah ăp n’gâng kan dơi kan n’hanh ăp nkuâl geh trong rđău đă lah ân nkoch trêng kônh wa [on lan g^t, nt^m nti kônh wa saơ dơi nău tât khuch bah nău bu tuh tâm ban kơt trong njrăng n’gang jêr jo\t đo\ng. Lôch nê, gay kônh wa g^t êng ăp trong njrăng n’gang, bah ir ntưp rêng lam hvi. Tâl bar, nhih pah kan rnâng kan tuch tăm tâm ban kơt ăp nkuâl nsrôih pơk ăp jrô nti tâm ban kơt [ư ntu\k nt^t leo lor trong njrăng n’gang bu tuh kruănh êr lha bum blang gay nu^h [on lan kơt do\ng. Tâl pe, t^ng mpôl hên du\t khlay lah lam rnâng kan, ntơm nơh lah Trạm tuch tăm mât njrăng si tăm a[aơ lah Ntu\k rgum rho\ do\ng nău kan tuch tăch bah nkuâl ri ân n’hao dăng pah kan hăn ôp uănh,, nchroh, mbơh groi nđôi mir ba, r[ah g^t nău tât bah bu tuh kruănh êr lha bum blang. N’hanh nkre geh trong rđău đă năn ngăch, di rêng nt^m nti ri mbra geh nău tam. Tâl poăn, mpôl hên saơ lah, a[aơ Gia Lai ho\ geh nău rđău đă le\ n’hâm soan hôm yơn he ân [ư tay nê lah n’hao dăng groi nđôi, lơn lah rdeng nkong bum ntil bah ntu\k dja tât ntu\k êng, lơn lah ăp ntu\k geh ntưp bu tuh. Mpôl hên m^n lah du nkô| nău du\t khlay đo\ng lah saơ rmiăt n’glang gay năn ngăch nkh^t, bah ir ntưp rêng. Du nkô| nău đo\ng ma mpôl hên saơ ăp ntu\k êng bu [ư dơi ma nău du\t khlay lah ân geh nău tâm kơl bah lam nsum mpôl. Ăp rnoh neh mô geh ntưp bu tuh, ăp ntil bum ue\h ri tâm [on lan ân tâm kơl mbơh g^t nsum gay mhâm [ư do\ng nkong bum ntil ue\h jêng, ntil mô geh ntưp bu tuh ri mbra bah ir ntưp rêng.

- Dơn dăn lah ue\h wa mpeh rơh tâm ôp nar aơ./.

   Nu^h rblang: Thị Đoắt