VOV4.Mnông: Bâh năm 2015 tât a[aơ, lam n’gor Gialai le\ geh tăm tay rlău 6000 ha cà phê. Nău ngăn an saơ, du rnoh neh têh tâm rnoh aơ geh bu tuh ôm reh jêng mô dơi hun hao, êr n’ha, geh nkre kh^t. nău aơ mô dơn [ư roh hoach mông nar, ma hôm nha [ư khuch khat mpeh wa\ng sa du\t âk đah [on lan kan lo\ mir ta ntu\k.

Geh tăm bâh năm 2000 đah ntilơm, jêng 2 ha cà phê bâh nô Nguyễn Văn Mạnh ta xã Nghĩa Hưng, nkuăl Chư Păh, n’gor Gialai le\ ranh n’hanh mô hôm geh âk play kơt đah ăp mir kiau meng êng. Bôk năm aơ, nô Mạnh le\ rvăt ntil cà phê mhe bâh Viện khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên gay ma tăm tay. Lôch 10 khay jur ntil, mir cà phê bâh nô Mạnh mô jêng. Âk tơm êr n’ha, geh tơm le\ kro tơm. Lôch geh ua\nh kơt bâh ăp nu^h tă geh nău g^t kan, nô Mạnh an lah mir tơm bâh nô geh ntưp bu tuh ôm reh. Nô le\ puh âk ntil dak si yơn lah mô dơi bah đo\ng.

“{on lan r^ geh [ư âk, yơn lah kĩ thuật r^ mô g^t. nău bu tuh hôm nha geh âk jêng mô dơi geh njrăng. Gâp geh do\ng dak si săm bu tuh ôm reh ta ntu\k tăch rgâl yơn ê ho\ geh bah đo\ng, jêng gâp hôm rvê ngăn”.

Nô Lê Hùng Lợi, ta xã Trang, nkuăl Đăk Đoa le\ geh mâp kơt ne\ đo\ng. Nô Lợi an g^t, rnôk mhe tăm tay, lôch geh ku^h ntu, nô le\ do\ng vôi n’hanh lân gay ma [ư ueh neh. Yơn lah, nău bu tuh ôm reh hôm nha geh [ư [ư an âk rnoh neh mir kro bâh ta tơm tât ta chông. Âk n’g^ng n’ha êr, mô hơi ueh nđir. Du đê| tơm hôm nha geh kh^t. ku^h ntu, mât ua\nh reh tơm, nô Lợi saơ geh âk ntu\k pu\n ôm. Rlău ma ne\, âk reh nse le\ ôm đo\ng. ua\nh mir tơm geh bu tuh ma mô geh trong njrăng săm bah, nô Lợi mô hôm nănh tâm ton tăm tay rnoh neh êng.

“Gâp mô hôm nănh tăm tay du nkual neh, tơm le\ kh^t, gâp rôk jăng. Gâp u\ch g^t mph trong kan njrăng săm an bah, ntil n’hanh ăp nău êng. Mhâm [ư an tâm di”.

Wa Đào Thị Lan Hoa, groi kruanh Bộ môn mât ueh tơm tăm ta Viện Khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên an g^t, nău ngăn an saơ bu tuh khuch reh mbra geh le\ rngôch ta ăp ntu\k geh tăm cà phê, [ư khuch du\t âk ta tơm cà phê mhe tăm. N’hanh aơ lah ngoăy tâm âk nkô| nău jêng tât âk mir cà phê mhe tăm kh^t le\ rngôch.

“Nău ngăn, bâh ăp năm ba năp, mpôl hên geh saơ ăp ntil nău bu tuh aơ [ư khuch ta le\ rngôch ăp nkual tăm cà phê. Mpôl he mô dơi njrăng săm bah le\ rngôch nău bu tuh ta neh, ma kau\ng geh do\ng ăp ntrong kan njrăng bah ir âk ntưp trêng dơm. Gay ma njrăng nău bu tuh ôm reh, he an geh do\ng an tâm ban âk ntrong kan mpeh săch ntil, kĩ thuật mât tăm, ntrong kan sinh học, hoá học gay ma njrăng săm. Lah geh do\ng du ntrong kan êng r^ mbra geh săk rnglăy njrăng nău bu tuh ôm reh mô âk”.

T^ng nău mbơh bâh kĩ sư Nguyễn Văn Duy, Cty Bình Điền gay ma bah ir bu tuh ôm reh cà phê r^ ntơm tăm tay, [on lan an kahg^t njrăng.

“Rnoh neh cà phê le\ ranh ta Tây Nguyên du\t âk đo\ng. yor kơt ne\, ăp năm dăch aơ, rlău ma nău tăm tay cà phê geh [on lan kan lo\ mir du\t mât ua\nh. Ăp mir cà phê ranh, rnoh bu tuh ôm reh n’hanh neh mbra geh ntưp bu tuh âk. Jêng nău tăm tay, he an geh [ư tâm di. Rlău ma nău rôk jăng tơm cà phê ranh, he an geh koar kloh donh le\ reh, ku^h ntu, poh phân đah phân hữu cơ ndum lêk n’hanh du đê| ntil dak si mât tơm tăm gay ma njrăng bu tuh ôm reh. He an geh poh vôi, [ư ueh ntu.lôch 2 tât 3 rơh tăm tâm ple tơm gleh nar r^ he mơ geh tăm tay tơm cà phê. Tâm rnôk tăm mhe, bâh 1 tât 2 khay bôk năp, he mô dơi poh phân hoá học”.

Ngăn lah mpeh ntrong kan poh phân kơl an tơm mhe tăm n’hao dăng tâm rdâng đah ăp nău bu tuh n’hanh hao jêng lơn, kỹ sư Nguyễn Văn Duy  lah na nê|:

“ Rnôk ma cà phê ntưp krêp reh, bâh khay tal 3, tal 4 tât năm tal 3, tal 4 ntơm an geh play bôk năp r^ he an geh ntop âk ndơ kah an tơm mhe lêh play bôk năp. [on lan kahg^t lah he do\ng ăp ntil công thức đạm âk, lân âk, yơn kali đê| dơm. Nt^t lah kơt ntil 16-16-8 lah ăp ntil phân ma kơl an nău têh jêng, hun hao ueh an tơm cà phê mhe ntơm geh play. Rnoh do\ng r^ năm bôk năp, he mbra geh do\ng bâh 100 tât 15-kg/1ha pă jêng 4 tât 5 tơ\ poh tâm du năm. Năm tal 2, tal 3, he mbra hao âk đah năm bôk năp bâh 50-100 kg. ne\ lah năm tal 2, he an geh do\ng bâh 150-200. năm tal 3 r^ do\ng bâh 200 tât 250kg/1ha cà phê mhe geh play bôk năp. Kơt ne\, păng tâm di đah nău u\ch têh jêng, hun hao ueh bâh mir tơm cà phê. Rnôk an play bôk năp, he do\ng tay rnoh phân poh âk kali gay ma kơl an play têh jêng n’hanh hun hao ueh.

            Nu^h rblang: Thị Đoắt