VOV4. M’nông: Dak he geh 53 rnoi mpôl đê̆, gŭ rêh tâm rlŭ nsum, rgum lơn âk ta ăp nkual yôk yang, lơn lah ta nkual Tây Bắc, Tây Nguyên n'hanh Tây Nam Bộ. ăp rnoi nuĭh geh săk tơm văn hoá êng, njêng nău âk mpưm, âk ntil bah jâng văn hoá Việt Nam. Đảng, Ngih dak Việt Nam êng uănh khlay trong kơl rnoi mpôl đê̆, đăp mpăn nău dơi tâm ban đah ăp rnoi nuĭh, uănh nê lah ngoăy tâm ăp ndơ n'glêh an nău hun hao jŏ jong bah neh dak. Bah meng ăp quy định nsum mpeh mât njrăng nău dơi kon nuĭh, nău dơi ƀon lan neh dak, ri Bộ luật tố tụng hình sự geh ăp quy định êng mpeh mât njrăng nău dơi bah nuĭh rnoi mpôl đê̆, lơn lah nău dơi dŏng nău ngơi, chữ nchih bah rnoi nuĭh he nơm tâm nău kan nchrăp lah phong nuĭh tih.

Điều 16 Hiến pháp 2013 nchih kloh “1. Ăp nuĭh geh nău dơi tâm ban bah năp pháp luật da dê. 2. Mô geh du hê nuĭh mưch rmot êng tâm nău rêh chính trị, ƀon lan, wăng sa, văn hoá, rêh jêng kon nuĭh. Aơ lah ntŭk nsing gay tĭng ƀư geh nău tâm ban an lĕ rngôch ăp nuĭh, tâm nê geh nuĭh rnoi mpôl đê̆ ta lĕ rngôch ăp trong kan. Điều 9 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 hŏ ƀư jêng ngăn ngăn nuih n'hâm bah Hiến pháp 2013 ma quy định “Nchrăp rêng lah phong nuĭh tih ƀư tĭng nău way ăp nuĭh ƀon lan geh nău dơi tâm ban bah năp pháp luật da dê, mô tâm mưch rmot rnoi mpôl đê̆, bu ur bu klô, chroh rƀŭn, ntil nuĭh tâm nău rêh. Ăp nuĭh i geh tih rmal tĭng pháp luật da dê". Khoản b, Điều 3 Bộ luật Hình sự 2015 nchih kloh đŏng: “Ăp nuĭh tih geh tâm ban bah năp pháp luật da dê, mô tâm mưch rmot rnoi mpôl đê̆, bu ur bu klô, chroh rƀŭn, ntil nuĭh tâm nău rêh.” Ăp quy định nkoch bah lơ nê hŏ lah rjăp nău dơi tâm ban bah ăp nuĭh ƀon lan tâm neh dak, tâm nê geh ƀon lan nuĭh rnoi mpôl đê̆ bah năp pháp luật di tĭng Hiến pháp 2013. Nhà báo Hoàng Thu Thùy, rnoi Tày, tă ƀư Kruanh jrô kan Đoàn Thể, Ban Văn Hóa, Radio nău ngơi Việt Nam năl:

“Rlău ma geh nău lah mbram, rmal, nău kan lah phong nuĭh tih hôm geh nkô̆ khlay ntĭm nti, rđăp dêh, njrăng n'gang nuĭh tih đŏng. Ăp quy định bah Hiến pháp n'hanh Luật tố tụng mpeh nău dơi dŏng nău ngơi, chữ nchih êng bah ăp rnoi mpôl đê̆ hŏ nta trong dơh an ăp mpôl kan lam rêh jêng kon nuĭh n'hanh ăp nuĭh ƀon lan ta neh dak nsrôih râng tâm ăp nău kan lah phong n'hanh n'hao nău gĭt êng ntĭm nti bah rêng ƀư lah phong nuĭh tih. Aơ lah nău ŭch geh tơm gay đăp mpăn nău dơi kon nuĭh lah nsum n'hanh nuĭh rnoi mpôl đê̆ lah êng tâm ngih dak pháp quyền XHCN”.

Yơn lah ăp nău kan nchrăp rêng lah phong nuĭh tih, dơi ƀư nchih ma nău ngơi Yuăn, yơn gay mât njrăng nău dơi nuĭh rnoi mpôl đê̆ ri lĕ ma Hiến pháp n'hanh luật tố tụng hình sự an nuĭh ƀư rêng nchrăp lah phong n'hanh râng lah phong mô gĭt nău Yuăn dơi râng tâm ăp nău kan lah phong n'hanh geh nău rgop lah tâm nhih phat dôih ma nău ngơi rnoi mpôl đê̆ bah he, ma trong đă nuĭh săm rblang đŏng. Ăp nhih pah kan ƀư lah phong geh nău dơn kan mât đăp mpăn an ăp nuĭh ƀư rêng nchrăp lah phong (kơt Hội thẩm nhân dân) mô lah nuĭh râng rêng nchrăp lah phong (Nuĭh geh ntôn tih, nuĭh tih, nuĭh geh bu lơh khuch, nuĭh ban saơ nău tih....) geh nău dơi dŏng nău ngơi, chữ nchih bah he tâm ăp nău kan nchrăp rêng lah phong kơt dăn đă, kuh rlơ̆ tay, nău rgop lah...ma nău ngơi n'hanh chữ nchih ma khân păng hăr blău, tâm ban kơt đăp mpăn geh nuĭh săm rblang. Ta Điều 226 Bộ luật tố tụng hình sự nchih an na nê̆ đŏng: “Lah nuĭh tih geh bu lah phong mô gĭt nău ngơi Yăn ri lôch nchŭt dôih, nuĭh săm rblang nău ngơi ân răk tay an nuĭh tơm geh nău tih djăt lĕ rngôch si ƀŭt nchih nău tih jêng ntil nău ngơi ma nuĭh tơm geh bu lah phong gĭt".

Tĭng nău way mpeh nău ngơi n'hanh chữ nchih tâm rêng nchrăp lah phong nău tih lah ăp quy định đăp mpăn nău dơi bah nuĭh rnoi mpôl đê̆ tâm nău đăp mpăn geh nău tâm ban bah ăp nuĭh ƀon lan bah năp pháp luật n'hanh Nhih phat dôih. Yuh Lương An Dung, rnoi Tày, sinh viên ơm Đại học Luật Hà Nội lah:

“Nău an nuĭh rnoi mpôl đê̆, dơi dŏng nău ngơi n'hanh chữ nchih bah rnoi nuĭh he râng rêng nchrăp lah phong nuĭh tih lah ndơ gay khân păng mbra mpơl dơi lĕ ăp tŏng ăp nău mĭn rvê, koh nău an nău tih bah he n'hanh lah ndơ gay nhih pah kan n'hanh nuĭh ƀon lan ƀư rêng nchrăp lah phong geh ntŭk nsing ntrŏng năl dơi ngăn ngăn bah nău tih, ntơm bah nê dŏng pháp luật du trong dŭt tâm di tâm nău nkra nău tih di nuĭh, di nău tih, di pháp luật”.

VOV 4- Nuĭh rblang: Điểu Thân