VOV4.M’nông: A[aơ nu\ih tăm cà phê ta Tây Nguyên lah nsum n’hanh ta Dak Lak lah êng dôl rgum tâm yan pe\ lih cà phê. Êng đah ăp năm, bri mih năm aơ mô nơih, tât rnôk aơ hôm geh mih tâm ăp nkuăl, [ư nau kan ih, mât prăp mâp âk nau jêr. Gay n’huch hô ngăn ăp nau khuch bah nau kan ih, mât prăk khuch tât nau rnoh kah, nau geh rnoh cà phê, nar aơ, ăp nu\ih blau nau kan tuch tăm mra nti\m kônh wa n’hanh băl mpôl nau ê nkra, mât prăp cà phê rnôk pe\ lih.

Nau ê nkra cà phê jêh lôch pe\ lih lah du nau kan du\t khlay, rnôk ê nkra gay ma prăp mô tâm di mra khuch ngăn tât rnoh geh jêng, nau nâp kah n’hanh rnoh khlay bah grăp cà phê. A[aơ kan mata prăk cà phê tâm kônh wa [on lan ngăbn ah ih kro. Jêh lôch pe\ lih ri kônh wa ân ndum du ntu\k, jêh ri ih, mô lah ki\n li\t gay ih ân ngăch sơh. Yơn lah nau kan ki\n li\t lor ma ih, nau khuch mra âk ngăn, yor jrrh rnôk ki\n ri mâp mih jo\ jong kơt rnok aơ ri jêr ngăn mât n’hanh mra geh nau khuch. Wa Nguyễn Xuân Thái, Tổng giám đốc công ty cà phê Thắng lơi, ngơi:

 ‘Ki\n li\t ri khuch ngăn, yor lah bri duh nar 3-4 nar ri mô geh nau tât ôh, yơn lah mâp bri mih ri ndum âk nar ri grăp păg mra ôch, lah păng ôch ri mra khuch tât nau geh jêng văng sa”.

Rnôk ih ri kônh wa gay ih tâm nglan ximăng, nglan gặch mô lah lăk [aih, mô dơi ih tâm neh. Ih mbar tâm dâng 10cm rnôk play hôm ih, 5cm đah grăp play. Gay nchuih âk tơ\ tâm nar, ntơm 2-3 tơ\ rnôk ih rih n’hanh 3-5 tơ\ lah ih an kro ngăn. Ngăn lah tâm rnôk bri mih âk, be\ hô kơt a[aơ, Tiến sĩ Nguyễn Văn Thường, Groi Viện trưởng, Viện khoa học kỹ thuật Nông lama nghiệp Tây Nguyên, nkah:

 ‘Rnôk bri mih nar mô tâm ban ri nau kan ih play ueh ngăn ân kônh wa gay mi\n tata nau pâr sơh, mra dơi manh máy pâr ân sơh. Ngăn lah nau kan aơ ri prăk nkhôm  khlay, yơn lah nau kan ueh ngăn gay ma mât ân ueh rnoh kah cà phê. Lah mô geh nau dơi manh máy pâr ri kônh wa gay ân cà phê tâm ntu\k bun lơi ir mbâl ôh, mô lah mât cà phê ân tâm bao jêh ri tâm dăp. Yor lah mât tâm nbun mô lah ân tâm bao kơt aơ ri cà phê mra luh duh. Păng duh kơt nê cà phê mra ôm, ngăn lah play hôm ndrih, mô lah n’ăp ma play du\m ngăn mra jêng ôch ntô n’hanh êng nê grăp vag phê jêh aơ tă mra geh [ô, nau tăng [ô tă bah ntô play. Ăp nuih kan kơl nchră nau kah bu mra git năl. Êng nê lah phung he ân jêng bun mô lah ân tâm [ao jo\ nar ri play cà phê mra lo\ duh n’hanh grăp păng mra n’gơch lơn n’hanh phung he mra roh âk ngăn nau jâk tâm rnôk mât prăk yor ri ma ueh ngăn lah raih ân n’hơ cà phê lah geh nglan”.

Cà phê jêh ih kro, pâr kro ri kônh wa gaty nkah nau khlay ngăn tâm rnôk mât prăp. Kỹ sư Võ Văn Thắng, nu\ih blau nau kan  Thí nghiệm Sinh hoá n’hanh Công nghệ sinh học-Viện khoa học, Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, nkah:

 ‘ Tâm rnôk tâl cà phê tâm [ao ân tâm ngih, phung he gay nkah tâm nâm neh ngih gay do\ng ăp balet. Lah kônh wa mô geh balet ri phung he do\ng mâng gay ma săp gay bao mô geh tât tâm neh ngih. Yor rnok tât tâm neh ngih mra [ư păng be\ l’i\t tă bah neh bgih, [ư cà phê mbe\ ngăn. Tal bar đo\ng rnôk dăp cà phê tâm ngih, phung he mô dơi dăp êp mpir ngih ma phung he gay ân ngai đah mpir nklăp 30cm gay geh trong sial n’hanh der nau l’i\t tâm mir đah cà phê n’hanh mpir ri gay geh trong sial tâm di, mô srêt ir, ân geh n’hâm sial ta ưbah dih lăp tâm trôm”

Kơt ri, rnôk ih cà phê kônh wa gay nkah mô dơi ki\n ân chah grăp, mô ân nkhu\t nkre tâm neh nglan mbar ir. Cà phê rnôk jêh ih kro gay geh mât l’it hôm 12,5 tât 15% tâm ntu\k aih sial. Bao ân kloh, ăp [ao gay tâm dăp klơ ăp balet [ah đah măt neh nklăp 10-20 cm, ngai đah mpir ngih 30 cm, n’hanh chor ngih ntơm 40-50 cm.

Du\t u\ch đah ăp nau mbơh bah ăp nu\ih kan tuch tăm mhe nơh mra kơl kônh wa geh tay ăp nau blau tâm nau kan mât prăk cà phê tâm rnôk bri mih nar mô nơih ueh a[aơ.

Nu\ih rblang: H’Thi