Uỷ ban nhân dân n’gor Lâm Đồng an g^t dôl ntru\t ngăch pah kan đah ăp công ty bảo hiểm gay hăn tât tâm di nău u\ch rwa\t bảo hiểm an ndrôk dak so\k toh bah nu\ih [on lan Lâm Đồng tâm năm tât. A[aơ lam n’gor Lâm Đồng geh bơi 9 rbăn 700 mlâm ndrôk. Ăp năm dăch aơ, mât rong ndrôk dak so\k toh le\ ns^t tay nău geh âk an nu\ih mât geh rnăk geh tăch dak toh ndrôk geh tât 80 rkeh prăk du khay. Yơn lah, prăk ntuh kơl gay rwa\t du mlâm ndrôk so\k dak toh geh sa dil khlay bah 80-100 rkeh prăk. Gay dêr nău mâp mô lap dơi geh, nu\ih mât rong ndrôk so\k dak toh Lâm Đồng dôl du\t u\ch rwa\t bảo hiểm an ntil ndrôk geh rnoh khlay wa\ng sa âk aơ.

UBND n’gor Dak Lak mhe ân [ư bôk nau kan hun hao nau kan mât rong tât năm 2020 đah rnoh tơm prăk ntuh kơl lah 24.000 rmen. Nkô| nau bah nau kan nsôih tât năm 2020, rnoh geh tuch tăm mâp rong hao ntơm 12-13%, geh 30-35% rnoh geh tuch tăm bah n’gor, rnoh sur tăch puăch ăp ntil geh 168.000-170.000 tấn, rnoh geh dak toh 70.000 tấn, dak su\t 5.800-600 tấn. Bôk nau kan mra rgum rgâl mhe, n’hao nau nâp nala bah mpôl ndrôk rpu, sur djăr n’hanh ndâk nkuăl mât rong mô geh srê. Tơm prăk Ngih dak mra kơl an nu\ih mât rong 50% rnoh ndrôk nkuăng Zebu (nau jâk ntơm 250-300kg/mlâm) gay ma rgâl ndrôk ntil tâm n’gor gay rgâl ntil, kơl an 50-70% rnoh rvăt ntil, ndơ do\ng n’hanh prăk nkuăng jơng, kơl an 30% rnoh sur nkuăng nchrăp  ân nau kan mât rog sur deh kon, hun hao ntil sur tă bah dak ba dih rnôk geh ntu\k kan geh nau dơi kơp năl to\ng nau dơi gay ma njêng kon ntil, kơl an 50% rnoh prăk chuh dak si ăp ntil ân ăp ntu\k kan mât rong./.

{ư t^ng bôk nău kan tăm tay cà phê, bah bôk năm tât a[aơ, kônh wa [on lan nkuăl Di Linh, n’gor Lâm Đồng mhe nkre ndôp rgâl nkre tăm mhe (đah tơm ntil cà phê ndôp n’hanh đah tơm kon) geh bơi 2 rbăn 600 ha, geh rlău 100% nău nchrăp tâm năm. Gay [ư ueh bôk nău kan aơ, nkuăl le\ mbơh [ư “bôk nău kan an manh prăk tăm tay cà phê”, [ư ăp jrô nti gay mbơh blang, jao an kỹ thuật; [ư hăn uănh na nê| ăp ntrong kan tăm tay, nkra tay cà phê săk play. Rlău ma ne\, nkuăl hôm kơl tơm ntil n’hanh pă grăp ntil cà phê săk play âk gay srih ươm tơm ntil; [ư 25 mir n’ging ndôp n’hanh ăp ntu\k nkra njêng, tăch tơm ntil gay pă n’ging kon ntil an [on lan. T^ng nău nchrăp bah bôk nău kan tăm tay cà phê lvang 2013-2015, nkuăl Di Linh mbra rgâl ntil 7.500 ha cà phê; tâm ne\, ndôp rgâl tay 4.100 ha n’hanh tăm tay (đah tơm ntil cà phê ndôp mô lah đah tơm cà phê kon) 3.400ha. Ring du năm, nkuăl nkra rgâl, tăm tay 2.500 ha cà phê ntil mhe.

Nau kan ICM-Mât rgum klơ tơm cà phê geh ntru\nh tâm ăp nkuăl tơm tăm cà phê ta Tây Nguyên. Tâm du ntu\k kan 2 ha, tâm nê du ha tăm [ư ti\ng nau kan ơm n’hanh du ha [ư ti\ng ăp nau mha ICM-Lah nau rgum mât ntơm ntil tơm tât phân poh, dak to\, n’hanh njrăng bu tuh. Nau geh bah ăp nau kan aơ ân saơ, nau tuch tăm ti\ng nau kan mhe leo nsi\t nau văng sa âk.

Rnăl vâl nô Dương Minh Thái, ta Thôn 1, nkuăl têh Ia Kha, nkuăl Ia Grai, n’gor Gia Lai lah ngoai tâm ăp rnăk geh [ư ti\ng nau kan ICM ta mir cà phê Vối rlau 2 ha. Đah nau kan aơ, nô ho\ rgop [ư ăp ntil tơm geh bu tuh, tơm mô hao jêng, đah ntil mhe TR4, TR5, TR6, TR7, TR8…Nkre, păng mât chăm tâm di ti\ng nau nti\m , kơt: Mât rnoh dak to\ tâm dâng 520 lít/ntu/tơ\ to\, [ư ti\ng nau poh phân nsing tâm nau jêng bah neh. Rnơm nê, ntơm năm 2011 tât a[aơ, mir cà phê bah rnăk vâl nô Thái ân geh 4 tấn rnglay/ha/năm, hao rlau du tấn rđil rnôk ê [ư nau kan ICM. Nô Thái rhơn nkoch:

‘Nau ngăn ba năp nơh, nu\ih [on lan kơt phung hên ri nau blau kan ti\ng nau ơm lah tơm. Kơp ntơm rnôk geh ntu\k kan mi\n rvê Tay Nguyên mpeh nau so\k ntil neh si\t gay mi\n uănh n’hanh ân gi\t cà phê bah nơm moh ntil phân rmeh, mô ntil mô to\ng ri khân păng so\k neh gay leo nsi\t uănh mi\n ri khân păng ntop tay ăp nau kan kơt phân poh, dak to\, dak si puh tu ndru\ng, ăp nau kan ri moh nau ko\ geh nau săk rnglay lơn, têm nkrem nau ntuh kơl âk lơn n’hanh anu sa\k geh bah păng ko\ tâm ban lơn”.

Hôm nô Hoàng Văn Đăng ta nkual têh Ia Kha, nkuăl Ia Grai jêh geh hăn uănh nau kan aơ ri ntoh nau mi\n:

‘ Phung hên uănh nau kan rlong [ư aơ n’hanh tâm rđil đah ntu\k êng ri phung hên saơ mpeh nau bu tuh ri păng đê| lơn. Nau tal 2 đo\ng rđil đah phân poh [ư ti\ng nau kan aơ ri gâp soă păng geh nau tâm ban lơn, play luh ko\ tâm ban, n’ging ko\ hjun hao ân năm ba kơi sa lah ueh ngăn. Gâp saơ tâm nau kan aơ ri bu tuh đê| ngăn, tu ndru\ng ko\ kơt lah mô saơ geh. Gâp saơ gay [ư ti\ng kơt ăp nau kan khoa học ma ăp ntu\k kan mi\n rvê ho\ tă mi\n gay nơm [ư ti\ng, đăp mpăn nau do\ng prăk dêh lơn n’hanh nau săk geh păng âk lơn”.

Ti\ng Viện Khoa học Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên, kan tăm cà phê đah kon ntil mro [ư ân mir tơm geh ntơm 15-20% tơm mô jêng yor geh bri\ng, play jê| n’hanh mô aka play. Êng nê, nau poh phân, to\ dak, do\ng dak si mât tơm tăm jo\ ma aơ bah kônh wa [on lan ê tâm di [ư n’huch nau săk geh văng sa. Tiến sỹ Trương Hồng, Groi viện trưởng viện Khao học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, ân gi\t, nau kan mhe rklaih dơi ăp nau kan ê dơi aơ:

‘Rnôk ma nau kan aơ geh [ư ntơm năm 2010 ân tât â[ơ ri ân saơ nau săk geh đah nau kan tă [ư n’hanh ntu\k ma gay tâm rđil ri nau săk geh ho\ rgâl ngăn. Nau do\ng prăk păng ko\ n’huch nklăp 8 rkeh/du ha. Đah nau săk geh bah nau kan yor [ư ti\ng ăp nau kan blau mhe tâm nau tuch tăm ri păng ho\ hao nklăp 12 rkeh/ha rđil đah ăp tơm ba năp nê”.

gay m^n joi g^t kloh lơn mpeh ntrong kan ICM, mpôl hên le\ nkoch bri đah Thạc sỹ Võ Như Phúc, Groi Kruanh ntu\k m^n njêng [ư dak bât tơm tăm n’gor Gia Lai, mpeh tâm Viện khoa học Kỹ thuật tuch tăm, tơm tăm Tây Nguyên.

Ơi Thạc sỹ Võ Như Phúc, nău do\ng do\ng kơt ntrong kan ICM gay mbơh [ư tâm mir cà phê mbra ns^t tay moh nău geh ?

Thạc sỹ Võ Như Phúc: Nău kơt do\ng ăp ntrong kan ICM ta ăp mir cà phê pơng n’hu\ch geh âk nău do\ng phân poh du\t âk, ngăn lah phân poh hoá học. Nău tal 2 lah ăp ntil dak si ndru\ng geh tu tơm bah hoá học pơng [ư n’hôl [ô ntu\k ntô gu\ âm n’hanh roh mô tâm bah ntu\k ntô si glê. Rlău ma ne\ pơng hôm nt^m nkrem dak to\ du\t âk, ngăn lah rnôk ta nkual Tây Nguyên, rnoh neh ăp ntil tơm tăm khuh ntrong leo pơk hvi ri dak to\ nar lơ mô tong âk. Tal 3 tay nău do\ng kơt ăp ntrong kan ICM aơ pơng kơl an n’gâng kan cà phê Việt Nam nar lơ hăn tât nkra njêng nâp nâl ta le\ 3 trong mpeh wa\ng sa, ntu\k ntô gu\ âm n’hanh nău rêh jêng.

 Rnôk mbơh [ư ntrong kan aơ, kônh wa an g^t na nê| moh ntil nău bôk năp ?

Thạc sỹ Võ Như Phúc Rnôk râng bôk nău kan aơ ri le\ rngôch ăp nu\ih [on lan dơi g^t ăp kỹ thuật bôk năp tâm nău tăm cà phê kơt mât chăm cà phê. Yor a[aơ ma lah ri le\ rngôch ăp nău m^n njêng bah viện le\ dơi mbơh [ư du\t hvi n’hanh le\ dơi geh âk nău ueh du\t tâm di. Kơt ne\ lah nu\ih [on lan râng ăp ntrong kan aơ mbra dơi g^t ăp nău rgâl hao mhe ngăn tâm n’gâng kan nkra njêng cà phê. Bah ne\ kơl an bu ntêm nkrem prăk ntuh kơl n’hanh n’hao nău geh n’hanh đăp mpăn mir cà phê hao năm jông rêh.

Ndr^ ntrong kan aơ dơi mbơh [ư lam hvi ta ăpmir cà phê ta ăp n’gor Tây Nguyên ?

Thạc sỹ Võ Như Phúc Đah ăp ntrong kan kơt aơ ri le\ rngôch ăp rnoh neh cà phê ta Tây Nguyên dơi kơt do\ng da dê. Yor na nê| ăp năm bah năp mpôl hên [ư ăp ntrong kan aơ ri le\ rngôch ăp rnăk râng ntrong kan n’hanh ăp rnăk kiău ma, n’hanh le\ rngôch ta ăp rơh rgum nchră tâm mir ăp nu\ih râng saơ na nê| nău ueh ngăn bah pơng ns^t tay an he. Kơt ne\ ăp ntrong kan aơ dơi kơt do\ng ta le\ rngôch ăp mir cà phê ta nkual Tây Nguyên lah êng n’hanh lam dak lah nsum.

Ơ dăn lah ueh wa.

                        H’Thi-Y’Sưng răk rblang