VOV4.Mnông: Ăp n’gor ta Tây Nguyên dôl ta khau mih. Rnôk aơ, tơm cà phê têh jêng ueh, play têh năgch đo\ng. yơn lah, nău trôk nar đah nău l’^t kơt a[aơ le\ [ư an nău bu tuh mbr^ng ntoh âk , [ư khuch an tơm cà phê. Lah nău bu tuh aơ mô geh njrăng n’hanh săm bah, păng mbra [ư ru\ng play, kro n’g^ng, kro play n’hanh n’huch nău geh âk ta mir tơm. Nău aơ [ư an ăp mir tơm du\t rvê. Phóng viên nkô| way nkoch mbơh nău ngăn ta du đê| mir cà phê ta xã Chư Á, nkuăl [on têh Pleiku, n’gor Gialai.

A[aơ, wa Nguyễn Ngọc Chí, [on Ia Tung, xã Chư Á, nkuăl [on têh Pleiku dôl m^n rvê mpeh nău bu tuh mbr^ng [ư khuch ta mir cà phê 3 ha bâh rnăk vâl nơm. Wa Chí an g^t, tâm mir cà phê bâh nơm geh bơi tât bar jât tơm ntưp nău bu tuh mbr^ng âk năm aơ. Ta khay wai,tơm mô na\ geh ntoh luh ma kanu\ng geh ăp bêk jê| êr êr dơm. Yơn ta khay mih klâp ma du khay, ăp bêk jê| aơ tre\ lam, ntơm têh n’hanh ntoh luh du ntil mbuh rnih êr chăng ta ba lơ kơtlah mbr^ng. nău bu tuh aơ rvoal mô lah joch. Geh âk rnôk ăp nău bu tuh aơ tâm rgop, jêng têh hvi. Rnôk nău bu tuh hun hao ta măt n’ha r^ n’ha mô hôm nđir. Lôch ne\ jo\ khay, nău bu tuh kruanh r^ păng jêng brâp gu\, geh rvoal êr văr ne\. mâp trôk mih l^t mbro tâm âk nar, nău bu tuh aơ ntoh tay, lôch ne\ n’ha mbra kro ru\ng. wa Chí an g^t, t^ng nău way ăp năm, ê ho\ to\ng du khay tay, n’ha ta tơm mbra ru\ng. tơm mô geh djrôp măt nar, mô geh ndơ kah rong play, [ư an play kro, rnoh jâk play huch du n’gul đah ăp tơm têh dăng êng. Wa Nguyễn Ngọc Chí nkoch:

“Nău bu tuh mbr^ng hun hao ta du\t khay mih. Păng geh bêk gur tâm n’ha, mô di lah ta njônh n’ha. Bôk năp lah n’ha ru\ng, lôch ne\ tre\ lam n’hanh tơm kh^t, kh^t n’g^ng, kh^t le\ rngôch tơm dâl. Năm ba kơi mô an nău geh âk play tay. Mô geh n’g^ng mageh play, r^ mô geh dơi rong play. Ta tơm geh nău bu tuh r^ play jê|, ntô kro, nău geh mô jâk. Lah mô geh nău bu tuh mbr^ng r6 tơm geh klâp ma 20 kg r^ geh bu tuh mbr^ng hôm nha 6 tât 7 kg, mô geh du n’gul. Nău bu tuh ne\ kanu\ng geh lah kăl tơm tăm tay dơm”.

{ah đah ne\ mô ngai, âk tơm tâm mir cà phê 1 ha bâh rnăk vâl wa Trần Đình Cường, [on Ia Tung, xã Chư Á, nkuăl [on têh Pleiku le\ geh ntưp nău bu tuh mbr^ng đo\ng. wa Cường an g^t, a[aơ nău bu tuh ta mir tơm bâh rnăk vâl wa geh bu tuh âk. Ta tơm geh bu tuh, n’ha le\ ntơm kro, ru\ng le\ rngôch. Du\t klach lah nău bu tuh ntơm hao tât ta play, n’hanh jur tât ta tơm, n’g^ng. ntu\k tât tre\, bu tuh mbr^ng [ư kro tơm tât ta ne\. ăp ntil tơm geh bu  tuh âk geh nău ru\ng play mbra mô jêng, mô dơn jê| lơn đah play bâh ăp tơm têh dăng ma ntô le\ kro đo\ng. t^ng wa Cường, nău bu tuh mbr^ng aơ du\t jêr săm. Tơm cà phê i le\ du tơ\ tă geh bu tuh mbra ntưp nău bu tuh aơ bâh năm aơ tât năm êng. Đah rnoh tă kan 20 năm tăm cà phê, bôl ma le\ do\ng âk ntil dak si mât săm ta ntu\k tăch rgâl, yơn ê ho\ tă geh wa saơ tam ta mir tơm păng nơm. A[aơ, wa dôl geh nău nchrăp mbra koh tơm i bu tuh geh reh hôm dăng, ueh lôch ne\ ndop đah tơm mhe tăm an dăng lơn. Hôm ăp tơmle\ ranh, wa mbra koh lu\t rk^t măt neh, lôch ne\ tăm tơm cà phê ntil mhe dơi tâm rdâng đah nău bu tuh. Wa Trần Đình Cường an g^t:

“ Păng têh dah n’gul găr tiu, bêk bêk jê|, lôch ne\ ntoh o ta mpeh ba dâng n’ha. Tơm bu tuh hô r^ n’ha kroănh, que. Ăp tơm geh bu tuh hôm nha hun hao đo\ng. nău bu tuh krêp ta n’g^ng r^ n’g^ng ne\ kh^t. lah ndop ta tơm r^ tơm kh^t. jêng lah he joi ntil i ueh gay ma ndop ta ntu”.

Wa Đinh Văn Sáu, [on lan kan lo\ mir âk năm tăm cà phê ta [on Ia Tung, xã Chư Á, nkuăl [on têh Pleiku an lah, rnôk ê ho\ săm dơi nău bu tuh mbr^ng, r^ ăp ntrong kan kĩ thuật êng kơt lah to\ dak, poh phân mbra mô tam. Wa Đinh Văn Sáu an g^t:

“Tơm cà phê le\ geh bu tuh mbr^ng r^ păng mbra kh^t le\ rngôch. Năp lor lah nău geh n’huch, tal bar lah [ư an tơm cà phê kranh. He poh phân, yơn lah păng mô kloh nău bu tuh r^ păng mô geh tam đo\ng”.

A[aơ, ta xã Chư Á, nkuăl [on têh Pleiku, n’gor Gialai geh bơi tât 40 ha cà phê mhe tăm. Tâm ne\, du rnoh neh jê| dôl geh bu tuh mbr^ng. aơ dơi ua\nh lah ngoăy tâm rnoh ăp nău bu tuh jêr săm, jêr njrăng ta tơm cà phê. Păng mbra [ư ru\ng n’ha, kro n’g^ng, bâh ne\ kro play n’hanh mô jêng tơm, n’huch nău geh jêng tât n’huch nău âk play. Nău aơ êng đah ăp tơm mir du\t rvê ngăn. Wa Hoàng Văn Cao, nu^h tơm mir cà phê 1 ha dôl geh ntưp bu tuh mbr^ng an g^t:

“Lah he mô geh njrăng săm r^ păng khuch âk tat mir cà phê. Nt^t lah păng mbra kro play, kro n’ha. He săm r^ păng mô ir. Âk nău tă njrăng săm hôm, yơn lah do\ng ê ho\ geh tam đo\ng. gâp u\ch geh nău mbơh nt^m bâh ksư, nt^m an gâp mơh ntil dak si puh an bah”.

Gay ntop kơl kônh wa [on lan ăp trong njrăng n’gang n’hanh bah ir geh bu tuh guh lha lơh khuch tơm cà phê, phóng viên nkô| way nkoch geh rơh tâm ôp đah kỹ sư tuch tăm Lê Bá Nghiêm, cán bộ ntru\t nsôr tuch tăm n’gor Gia Lai. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel djăt:

Ơi kỹ sư, tâm khay mih, rnoh l’^t mbe\ âk [ư bu tuh guh lha dơh ntoh luh, ntưp rêng ta tơm cà phê. Ndr^, ntil bu tuh dja mhâm ntoh n’hanh mbra [ư jêng khuch tât tơm cà phê mhâm mêh?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Di hôm, khay mih lah khay bah du\t âk ntil bu tuh ta tơm cà phê ta Tây Nguyên. bu tuh guh lha lah ntil bu tuh tă bah mbr^ng guh lơh jêng. Lor bôk năp ntoh bêk êr guh măt bah dâng lha cà phê, tâm ban kơt truh dak. Jo\ t^ng nar khay bah kơi nê, ăp bêk dja rêng lam mbrơi, têh mbrơi njêng buh êr guh bu way kuăl lah bu tuh guh lha, an jo\ mbra jêng ăp trôm bluh sat ta lha. Ăp trôm sat dja tâm mbluh nsum jêng trôm sat hvi, lôch nê lha ru\ng, khuch tât luh jêng play n’hanh hao jêng tơm. Lah mir tơm i geh bu tuh guh lha mbra mô dơi lăp sa măt nar, mbra khuch tât săk geh âk play tơm tăm. Gâp m^n, khay mih ta Tây Nguyên măt nar pah pât, lơn lah du đêt lha tơm geh ru\ng tă bah bu tuh guh lha ri săk geh mbra mô dơi âk. Lah tơm geh bu tuh hô, khay wai, tơm cà phê geh ru\ng lha. Kônh wa saơ tơm cà phê i tâm khay mih ru\ng lha lah păng geh bu tuh guh lha hô, păng mô kh^t tơm yơn hu\ch săk geh n’hanh khuch tât hao têh jêng bah tơm…

Gay njrăng n’gang bu tuh guh lha, ăp nu^h tơm mir mhâm lơh, gay bah mêh hơi kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Lôr bôk năp lah ân m^n tât nău dăp rgum ntil. A[aơ, Viện khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên le\ njêng luh du đêt ntil cà phê dăng cho\l đah ăp ntil bu tuh, dăng cho\l đah bu tuh guh lha. Yor kơt nê|, ăp mir tăm tâm nklăp 7- 8 năm mhe aơ đêt geh bu tuh yor păng gen dăng cho\l đah bu tuh đăp mpăn. Păng lơn âk ntoh ta ăp mir ntơm bah 15- 20 năm bah năp, ăp mir geh ntil ơm, ntil mô dăng cho\l đah bu tuh dơm. Du\t khlay gay cho\l dơi đah bu tuh guh lha nha hôm lah ntil đo\ng. rlău ma nê, lôch khay klêh cà phê, bu [ư puh rao mir, koh n’ging kranh, n’ging le\ bah play. Nê lah njrăng n’gang bu tuh guh lha. Lơn lah puh ăp chế phẩm tơm kông kơt boóc-đô tâm khay mih gay bah ir ntưp bu tuh lah trong nking nchăng. Đah ăp mir geh bu tuh guh lha hô, bu do\ng trong ndop rgâl ue\h. jêng lah tơm geh bu tuh guh lha bah trôm gen, ri bu koh n’ging nê, ndop tâm săk tơm mhe, ma du ntil mhe ri mbra mô hôm geh bu tuh guh lha ta tơm mhe nê đo\ng ôh. Nê lah trong nkra bah tơm le\ tă geh bu tuh guh lha hô.

Bu tuh guh lha lah ngoăy tâm ăp ntil bu tuh dơi uănh lah mbro mbrăng đah tơm cà phê. Ndr^ geh ntil dak si mô lah trong nkra kỹ thuật i dơi nkh^t tơm bu tuh dja đo\ng, hơi kỹ sư?

Kỹ sư Lê Bá Nghiêm: Bu tuh guh lha khuch tât lăp măt nar bah tơm, khuch tât săk geh âk play ta tơm. Nău way kônh wa mô ho\ lăng njrăng uănh khlay tât ntil bu tuh dja ơm, dơn g^t lah bu tuh guh lha ri puh bôk khay dơm. Yơn ntil bu tuh dja tâm ban kơt nău ji mbro mbrăng mô dơi bah ta tơm cà phê, ntoh mbro tâm ăp rơh rgâl săk tơm.

Dak si njrăng n’hanh săm bah bu tuh guh lha ta tơm cà phê bơi tâm ban, dơn êng mpeh rnoh kât dak dơm. Rnôk njrăng, rnoh âk mbr^ng guh đêt lơn ri puh đêt lơn. Săm bah bu tuh ri rnoh âk lơn du đêt. Lơn âk lah dak si tơm kông kơt Cham-pi-on mô lah tin- supe…lah ăp ntil dak si njrăng n’gang bu tuh. Kônh wa djăt ma nkah rmôt dak si tơm kông lah mbra dơi puh bu tuh guh lha, mbr^ng gu\r ta tơm cà phê tâm khay mih. I ngăn, t^ng gâp m^n lah, tơm cà phê geh bu tuh guh lha ri mô do\ng trong njrăng săm bah ngăn, ma lơn âk lah rgâl ndop ntil mhe. Tơm i jru ân sơch trong ndop rgâl ntil mhe.

Dăn lah ue\h kỹ sư!

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân n’hanh Thị Đoắt