Uỷ ban nhân dân n’gor Dak Lak mhe [ư tâm nchră n’glôch jêh tâm nchră geh cà phê năm 2013- 2014. Năm mhe aơ nơh, hvi neh tăm cà phê  bah n’gor Dak Lak le\ rlău 203.500ha, r^ng geh ăp ha bơi 2 tấn n’gul, le\ rngôch âk geh cà phê  rnglăy rlău 460 rbăn tấn, hao 50 rbăn tấn rđ^l đah năm bah năp nơh. Năm mhe aơ nơh le\ ntơm dâk tay tăch n’gluh cà phê  bah n’gor Dak Lak lôch 4 năm hu\ch mbro, đah rnoh khlay geh tăch 480 rkeh đôlar. Nchroh năm 2014- 2015, hvi neh tăm cà phê  bah n’gor Dak Lak mô hao tay, tâm nê rnoh âk geh mbra hu\ch nklăp 10%, tă khuch bah duh phang n’hanh âk mir tơm kro ranh săk geh đêt. N’gâng kan ta n’gor rđău đă n’hao dăng ăp trong mât đăp mpăn rnoh hvi neh tăm cà phê  dôl geh a[aơ, mât chăm an ue\h cà phê nâp dăng geh săm[u\t kơp dơn, t^ng [ư tăm tay neh cà phê  le\ kro ranh./.

3 khay ba năp, ntu\k kan mât tơm tăm Lâm Đồng le\ ua\nh nđôi 21 cty do\ng dak si mât tơm tăm tâm nău kan tăm chè ô long n’hanh chè đen [ư ndơ nkret [ư tăch an dak bah dih ta ntu\k. bâh geh pah kan na nê| bâh ntơm mât tăm tât nkret [ư t^ng nău tâm ton tăch an dak bah dih đăp mpăn, jêng le\ rngôch ndơ tăch an dak bah dih bâh chè ô long n’hanh chè đen Lâm Đồng geh mpeh tăch rvăt ua\nh nđôi na nê| mpeh nău đăp mpăn ndơ sông sa, [ư t^ng di nău kan an mông nar poh dak si an jo\ mơ d^ng tôch nkur..yơn lah, ntu\k kan mât tơm tăm n’gor Lâm Đồng le\ ncho\ng năl ăp nău tih tâm năm 2014 đah du đê| cty an geh ndâk nsơm: kơt lah do\ng dak si mô geh mbph dăn do\ng njrăng nău bu tuh ta tơm chè, rvăt chè geh tăch âk ta ntu\k tăch rgâl yơn lah mô geh ua\nh nđôi rnoh rmeh dak si mât tơm tăm..nchroh lor bâh bôk năm 2015 let năp, ntu\k kan mbra geh so\k ntil chè nkur rêh ta ăp ntu\k tăch rvăt ăp khay gay ma ua\nh năl, ngăch saơ njrăng n’hanh ua\nh năl na nê| nău rmeh dak si mât tơm tăm an tâm di đăp mpăn.

Groi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mhe geh nău rđău đă mpeh an lôk chai n’ho ta nkuâl Krông Bông n’hanh nkuâl Lak n’gor Dak Lak. T^ng nău mbơh bah Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, nău rlong an lôk chai n’ho ta n’gor Dak Lak [ư ntơm bah khay 2/2014. yơn lah nău an rlong lơh mô ho\ uănh năl tât khuch bri dak. I ngăn an saơ nău geh wa\ng sa bah nău lôk chai n’ho lah mô jêng nkoch. Tâm rnôk an [ư, ăp ntu\k [ư têh rêng kỹ thuật lôk chai, rnôk lôk chai mô groi nđôi, mô [ư khuch tât năm rêh tơm, bri dak…Jêng nê, Ban Chỉ đạo Tây Nguyên dăn đă rlu d^l nău rlong an [ư lôk chai n’ho ta Dak Lak, m^n uănh an di na nê| nău lôk chai n’ho ta n’gor, nkre ma kiểm điểm, rhuăt luh nău ơm g^t kan n’hanh [ư bah ăp nău khoah nsum mpôl, ăp nu^h geh tât nău kan./.

   Kơt hên le\ mbơh tâm bôk năp, nău kan rong ka bống, ntil ka rong nhup bâh dak me ta nkual Tây Nguyên le\ n’hanh dôl ns^t tay nău geh wa\ng sa âk, an nău geh rhiăng rkeh prăk ăp năm. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl ndrel djăt nău kan rong ka bống bâh [on lan kan lo\ mir mom Trần Thế Tiến, ta tổ dân phố 9, nkuăl têh Đắk Hà, nkuăl Đắk Hà, n’gor Kon Tum.

Nô Trần Thế Tiến an g^t, kon ka bống geh nô s^t rong mô geh nău nchrăp lor, ne\ lah ta năm 2010, hăn nhup ka ta nkual dak bât pă điện Plei K’rông, nô geh nhup bar pe mblâm ka bống. yor mô âk, mô to\ng sa, jêng nô mbơk ta  ntu ka. Rlău du năm ka bống geh jâk rlău 1kg/mblâm. Saơ kơt ne\ nô ua\nh g^t ta nkual mpeh ba dâng [on lan rong ntil ka aơ âk.

S^t rlong mbơk ka tâm ntu r^ nkre ma ôp tâm miền Tây ua\nh nău bu tong ka bống mhâm [ư r^ ta ne\ geh rong ka aơ yơn lah ta dak tiăt boh. S^t rlong rong, an sa tâm 3 khay ua\nh nhup ka saơ ka têh ngăch đo\ng.

Ntơm bôk năp pah kan geh dơh, đah ndơ do\ng nhup joi ka, nô geh nhup rlău 1 tấn ka bống ntil aơ gay ma s^t rong. Gay ma đăp mpăn ntu\k tăch rgâl, nô Tiến le\ lăp tât ta Bình Dương, tâm ton kan đah cty nkret [ư tui ka rvăt le\ ka. Lah geh rnoh ka bâh 3 tạ let lơ, cty mbra an ndeh tât ta ntu\k rdeng ka s^t ngih máy. Ndreld dah nău rvăt đah rnoh khlay 300 rbăn rpăk /kg ka ntil 1, cty hôm nha pă an tay 10 rkeh prăk đo\ng, rđil đah ăp ntil kon rong, tơm tăm êng, nô Trần Thế Tiến an g^t.

Rong ka bống rđil đah rnoh neh bâh he kơt lah 1 rbăn met vuông, lah du ntrong kan rong ka mô lah tăm ăp ntil tơm tăm, tơm sa play, tơm công nghiệp êng r^ đah nău kan rong cá bống geh săk rnglăy âk lơn, ma rong ma geh jo\ n’hanh dph mât rong đo\ng, n’hanh ndơ sa ta aơ r^ ơm geh n’hanh thuk đo\ng.

A[aơ, ndrel đah nău [ư lôch ueh ntrong kan mât rong ka bống t^ng nău kan êng bâh nơm, nu^h [on lan mom Trần Thế Tiến dôl geh nchrăp nău kan rong kan bống deh kon gay ma geh rnoh pă ntil an ueh đăp mpăn, mô geh knơm le\ rngôch ta rnoh ntil ơm geh êng kơt a[aơ.

N’hanh a[aơ mpôl hên mbra kơl kônh wa n’hanh băl mpôl joi g^t mpeh kỹ thuật mât ka bống, ta nâm nău tâm pă nău ơm g^t kan bah bah nu^h tơm mât ka dja.

Gay mât dơi ka bống, lor bôk năp kônh wa ân nchrăp n’glău mât. Dak tâm n’glău n’hanh tơm dak tâm n’glău ân kloh, mô geh srat mô lah ăch găm rmih, rnoh dak ân geh âk bah 1- 2m let lơ. N’glău mô thơl ir dơh ka kh^t. Ntu\r n’glău lah neh mblay, lâng n’hanh nkêng đê| đê| mpeh trôm n’hoch suăt dak, geh dăp dak bo\k mbâl ntơm bah 15 tât 20cm. Ăp njuat nkra ue\h dak n’glău, kônh wa [ư kơt mât ăp ntil ka êng [a [a\.

Ka bống ntil lôch rnôk kônh wa nhu\p ns^t bah dak me, rvăt rgum ân dơi ntrăm ma dak si bah ntưp ji lor rnôk nklăch tâm n’glău. Nô Trần Thế Tiến an g^t:

“Rnôk he nhu\p ka bah dak me ri he an tâm thu\ng xốp mô lah du mblâm thău. Ăp du mblâm thău geh nklăp 7 tât 8 kg lah he tê| nklăp du m[djôch boh rnglăy. Sui wa\r kon ka gay luh mb^r an ka. Luh mbi^r ri păng dăng lơn. Lôch nê lah he ndjôt dak si ônh, kuăl lah dak si nkh^t kaman an ka u\m nklăp 2 tât 3 tơ\”

T^ng nău ơm g^t bah nô Trần Thế Tiến, gay mât dơi ka bống tượng tâm n’glău jay he nơm, kônh wa ân njrăng rnoh âk nklăch ka an tâm di lah ntơm bah 5 tât 7 mblâm tâm du mét vuông n’glău. Đah 1000m² n’glău mât, kônh wa tâm pă ntơm bah 3 tât 4 nduang an ka sa ta ăp njônh n’glău. Bah ntu\r nduang [ư ma si srang gay an kônh wa dơh têk rnôk uănh rnoh âk ndơ sa gay ma kơi ntop tay mô lah n’hu\ch an tâm di n’hanh djăt ma 2 nar an ka sa du tơ\. Ndơ sa bah ka bống tướng lơn âk lah tui mbiach choh hăch tâm pot đah du đêt boh rnglăy:

“Rnôk he sui ndơ sa ta n’glău an sa saơ bah lơ măt n’glău păng khuh, nê kah ka ngăch dăng păng dôl ma sa. Hôm lah he sui ndơ sa ta n’glău saơ rngot rjăp ma mô saơ mpât n’glônh đêt ri jo\ jo\ mơ geh ntu\k nđôch rnhu\k, rnôk nê ngoăy lah ka mô to\ng oxi, bar lah ka ji, djôr”.

T^ng nô Trần Thế Tiến ri trong mât chăm ka bống tượng tâm ban kơt âk ntil ka êng [a [a\ đo\ng. Nău ma kônh wa ân njrăng lah way đăp mpăn tơm ndơ sa kloh an ka, nkre ma way hăn uănh rnoh ăch găm rmih tâm dak. Rnoh ăch găm rmih bah dak geh nklăp 0,5 tâm du lít dak lah tâm di đah ka bống. nklăp 7 tât 10 nar kônh wa rgâl an dak n’glău du tơ\.

I ngăn rnôk mât ka bống tượng ta n’glău jay he nơm an saơ, ka bống tượng way geh ok graih. N’hanh gay săm nău ji dja an ka, nô Tiến an g^t:

Săm ji ri păng dơh dơm, he hăn mp^ch lha xoan s^t he nklăch ta n’glău gay dăm nău ji ok graih nê. Lôch nklăp ma 3 khay ri he mpli dak si ônh săm ji ok graih kuah tâm ngan he rsach wa\r n’glău”.

Mpeh mông nar nhu\p ka tăch, nô Trần Thế Tiến an g^t: Ns^t geh wa\ng sa du\t âk lah lôch rnôk nklăch ka mât nklăp 6 khay, ka bống geh rnoh jâk bah 3 lạng n’gul tât 4 lạng lah nhu\p tăch. Lah an jo\, ka lăn têh ir mbra huach âk ndơ sa jêng tât geh wa\ng sa đêt. A[aơ, nô Tiến dôl ma tăch ka bống ntil 1 rnoh khlay ntơm bah 320 tât rlău 400 rbăn prăk du kg. ka ntil 2 ntơm bah 280 tât 300 rbăn prăk du kg.

                                                                           Thị Đoắt – Điểu Thân răk rblang