VOV4.Mnông: Gay ma njrăng nău khuch djơh ntu\k gu\ rêh, ba ir nău ji n’hanh n’hao săk rnglăy tâm nău mât rong, tâm ba năp nơh geh âk rnăk vâl ta n’gor Daklak le\ do\ng ndơ săp sinh học tâm nău mât rong sur, bôk năp le\ ns^t săk rnglăy âk.

Wa Lê Năng Mười, ta thôn 13, xã Ea Ktur, nkuăl cư Kuin, n’gor Daklak geh rlău 10 năm mât rong sur so\k poăch n’hanh sur deh kon t^ng nău way ơm. Bôl ma le\ rdâk [ư ntu biogas gay ma [ư ueh ach cho sur, yơn lah mô der geh nău [ô hêng, khuch tât nău rêh văr ne\. năm 2014, geh Trạm khuyến nông nkuălkơl an, wa Mười le\ [ư nkra mhe ueh ndrung n’gar, mbuh si mpli nsum đah men vi sinh. Bâh ntơm do\ng nău kan mât rong t^ng trong mhe, ndrung n’gar mô hôm geh [ô, n’huch nar pah kan yor mô geh u\m an sur, rao ndrung. Ta meng ne\, ndrung rong geh nău ueh kloh bah ir geh nău  nuh srê, kon rong hun hao ueh. Bâh kơt ne\ ma nău jâk lăy bâh sur hao rlău 1-3 kg/khay đah ndrung n’gar mô geh do\ng ndơ săp. Bâh ăp rơh mât rong, wa do\ng tay du n’gul ndơ săp, ndơ săp le\ [ơ\ wa geh do\ng [ư phân hữu cơ poh an tơm tăm.

“Ta mpeh khuyến nông nkuăl kơl an bôk nău pah kan [ư ndơ săp sinh học, sur sa poăch geh ndơ\ gay ma rong t^ng trong săp sinh học mât rong bah ir hoach âk prăk lôch ne\ geh nău kop ji ta sur mô hôm ir đo\ng. đah nău mât rong ndrung n’gar r^ rnoh khlay he tăch geh 50 rbăn prăk/kg nt^t lah he rong ma ndơ săp sinh học r^ mbra geh 51-52 rbăn prăk/kg, rnoh khlăy âk lơn. Nău ueh poăch r^ hôm nha geh đăp mpăn đah nău rong way ơm đo\ng”.

Le\ geh do\ng ndơ săp sinh học geh bơi tât 1 năm aơ, rnăk vâl wa Lê Thị Hồng, ta thôn 10, xã Ea Rốk, nkuăl Ea Sup, n’gor Daklak ua\nh saơ, ntu\k mât rong le\ geh rgâl mhe ueh, nău [ô bâh ach cho ndơ rong le\ bah hôm. Mpôl sur hun hao ueh tâm nău mât rong geh ndơ săp sinh học, mô geh nău nuh srê mpeh ăp trong proch n’hanh nsôr n’hâm. Bâh ne\ n’huch prăk do\ng dak si, mpêt nkrem ndơ sa, ngăn lah mô hôm geh [ô ntu\k gu\ rêh. Wa Lê Thị Hồng an g^t:

“Ntơm nơh gâp rong sur ta ndrung xi măng n’hanh to\ u\m an sur mô geh kloh n’hanh hôm nha [ô djơh [ô hêng đo\ng, tâm rnôk ne\ gâp le\ [ư ntu bioga hôm nha hôm nha [ô kơt ne\ đo\ng. rgâl mât rong t^ng trong sinh học r^ gâp saơ mpêt nkrem điện tal bar đo\nglah mô geh [ô ntu\k gu\. Mât rong t^ng trong ơm r^ gâp rong klâp ma 3 khay 10 nar yơn tât mât rong t^ng trong mhe r^ kanu\ng bâh 2 khay n’gul tât 3 khay lah tăch dâl”.

T^ng nău mbơh bâh ntu\k kan mât rong- thú y n’gor Daklak, le\ d^ng le\ mpôl sur ta lam n’gor a[aơ geh bơi tât 750 rbăn mblâm, tâm ban dah le\ rnoh mât rong du\t năm 2017. a[aơ ta ăp ntu\k dôl rong tay gay ma nchrăp rnoh ndơ sa an Tết nguyên đán năm 2019, yơn mô dơi geh âk kơt ntơm nơh. Wa Thuỷ Lệ Vũ, kruanh ntu\k kan mât rong- thú y n’gor Daklak an g^t, ntu\k kan dôl nt^m đă nu^h [on lan rnôk aơ an geh [ư ueh nău mât njrăng bu tuh, nău mât rong t^ng trong đăp mpăn gay ma njêng ăp til ndơ ueh, ăp rnăk mât rong tay an geh săch ntil sur geh ntu tơm na nê|, sur mhe rvăt an geh chuh n’gang dak si to\ng ăp bah ăp nău ji n’hanh krung êng gay ma ua\nh nđôi bah nuh srê, lôch ne\ mơ mât rong nsum.

            “Gay ma nău mât rong hun hao t^ng trong nâp nal r^ mpôl hên an geh do\ng ăp nău mpo\ng mpeh nău mât rong t^ng trong VietGap n’hanh mât đăp mpăn sinh học lah rdâk njêng ntu\k nkual đăp mpăn ta du đê| nkuăl gay ma mpo\ng tât bar pe ntil ndơ mât rong kloh ueh tâm dak r^ an geh mpo\ng tât tăch ndơ an dak bah dih nkre lah n’huch bah ir geh nău  [ô djơh ntu\k gu\ rêhn’hao nău geh tâm nău kơt nău ueh ndơ mât rong bâh n’gor Daklak. Hăn ndrel đah nău hun hao mât rong geh tât nău đăp mpăn nuh srê mpôl hên du\t mât ua\nh tât nău kan mbơh tơih, rgo\ jă nu^h [on lan an geh [ư t^ng ăp nău ntru\nh bâh n’gâng kan tuch tăm mpeh nău kan mat chăm mât rong tâm ban kơt chuh n’gang to\ng ăp t^ng nău ntru\nh bâh n’gâng kan tuch tăm mpeh nău kan mât chăm tâm ban kơt chuh n’gang to\ng ăp ntil vac xin, mât kloh ueh ndrung n’gar n’hanh ntu\k mât rong”.

            Do\ng ndơ săp sinh học tâm nău mât rong dôl ns^t tay geh âk nău ueh an nu^h mât rong. Nău do\ng ndơ săp sinh học tâm nău mât rong mô dơn ns^t tay săk rnglăy âk rnôk mât đăp mpăn ueh ntu\k gu\ rêh, n’huch rnoh prăk do\ng ma hôm nha geh ueh tât ntu\k rêh jêng. T^ng kỹ sư Nguyễn Hồng Sơn, a[aơ nău kan do\ng ndơ săp sinh học dôl geh do\ng âk tâm nău mât rong sur, djăr. Ndơ săp sinh học geh [ư n’hanh leo kan t^ng di trong mbra ns^t tay nău geh ueh, kơl n’huch bah ir hoach mông nar mât kloh ueh ndrung n’gar ăp nar, n’huch prăk do\ng njrăng nău bu tuh an sur. Ntrong kan ndơ săp sinh học du\t dơh. Kỹ sư Nguyễn Hồng Sơn an g^t:

            “Mpeh nău kan [ư ndơ săp sinh học aơ r^ du\t dơh bah ir hoach nar kan n’hanh prăk kan an [on lan. Yor tâm nău mât rong t^ng trong săp sinh học aơ rnôk [ư ndrung mhe r^ he kanu\ng [ư xây văr poăn mpeh ndrung, ta dâng săp 20% lâk hôm 40% lah mbuh si, đah nău jong klâp ma 60 phân”.

            Ndơ [ư do\ng săp du\t dơh joi, kônh wa bra dơi dong lâk, mbuh si mô lah nkong mbo, rnoh âk to\ng mbâl 60cm tâm ndrung. Ăp ntil ndơ aơ an geh kloh ueh, aih, mô l’^t n’hanh mô geh  ndok êng. Do\ng ndrui hữu cơ geh tăch ta ntu\k tăch rgâl. [on lan an geh săch rvăt ndơ aơ ta ăp ntu\k tăch ndơ sông sa mât rong geh nău knơm.

            Đah ăp ndrung n’gar ơm geh mô lah mhe nkra bâh ndrung ơm, kônh wa an geh [ư tay ndrung an tâm di. Kỹ sư Nguyễn Hồng Sơn nt^m:

            “Tâm rnôk [ư ndơ săp sinh học đah ndrung mhe nkra r^ an geh njrăng nkra tay đah ăp ntil ndơ kơt lah: lah kơt ndrung bu le\ [ư bâh ba năp đah xi măng r^ [on lan an geh lôk trôm hvi klâp ma 10cm jru gay ma tât ta neh n’hanh tâm[ah klâp ma 20cm r^ lôk trôm du tơ\”.

Bâh nău ngăn ăp nău kan rong sur t^ng trong aơ an saơ, nău kan geh mpêt nkrem 10% rnoh prăk ndơ sa, 60% nar pah kan, 80% prăk điện, dak, ngăn lah bah ir [ô djơh ntu\k gu\ yor ăch cho, mô geh [ô kơt nău mât rong way ơm, bah rhoăy, măch. Rlău ma ne\, rong sur ta ndơ săp sinh học hôm nha mpêt nkrem ndơ [ư nền bê tông, ndơ săp lôch do\ng mbra dơi [ư phân poh hữu cơ du\t ueh an tơm tăm đo\ng.

Nu^h rblang: Thị Đoắt